...Θα πενθώ πάντα - μ’ακούς;
Για σένα, μόνος στον Παράδεισο
(Οδυσσέας Ελύτης «Μονόγραμμα»)
Ήταν φθινόπωρο του 1964 και ο Μίκης Θεοδωράκης βρισκόταν στις Σέρρες για συναυλία. Μπροστά σε ένα κατάστημα δίσκων βλέπει αρκετό κόσμο να περιμένει σχηματίζοντας ουρά. Πλησιάζει και ρωτάει έναν αγρότη, από εκείνους που στέκονταν πίσω πίσω, μαζί με το μουλάρι του.
«- Τι περιμένεις, πατριώτη, στην ουρά να αγοράσεις;
- Με έστειλαν από το χωριό μου στις Σέρρες να αγοράσω το ''Αξιον Εστί'', που μάθαμε ότι σήμερα θα έρθει στην πόλη.
Τότε σκέφτηκα», σημειώνει σε ένα κείμενό του ο Μίκης Θεοδωράκης, «άραγε υπάρχει τίποτα πιο σημαντικό να κάνεις στη ζωή σου; Μήπως αυτό είναι η κορυφή;».
«Αξιον εστί το φως και η πρώτη
χαραγμένη στην πέτρα ευχή του ανθρώπου…»
Πριν από 96 χρόνια, στις 29 Ιουλίου του 1925, ένα αστέρι αποσπάστηκε από το ουράνιο στερέωμα κι έπεσε στη Γη… Επεσε στη μυροβόλο Χίο…
Κι εκεί, από την Ασπασία Πουλάκη και τον Γιώργο Θεοδωράκη, γεννήθηκε ο Μίκης Θεοδωράκης! Μικρασιάτισσα από τον Τσεσμέ η μάνα του. Κρητικός από τον Γαλατά Χανίων ο πατέρας του.
Δεν χρειάζονται πολλά λόγια βέβαια για να χαρακτηρίσεις κάποιον αληθινά μεγάλο. Ο ίδιος περιορίζεται σε δύο μόνο λέξεις, αυτές που προσδιορίζουν και την προσπάθειά του να αγγίξει την αλήθεια, να προσεγγίσει το τέλειο: «Συμπαντική Αρμονία». Και είναι αυτό που προσπάθησε να κοινωνήσει σε όλους εμάς, που παγιδευμένοι από εκείνους που μας όρισαν μόνο για τα μικρά και για τ' ασήμαντα πορευόμαστε αθέλητα σε δρόμους δαιδαλώδεις.
Ο Μίκης είναι βίωμα. Βίωμα ελληνικό. Είναι μέσα στα κύτταρα των Ελλήνων, είναι η ρίζα μας εδώ και 3.000 χρόνια. Ερχεται μέσα από τον χρόνο, διασχίζοντας τους αιώνες, με το αέναο φτερούγισμα του Αρχάγγελου.
Είναι ο ήχος της μουσικής του που πότισε τη φύτρα μας, είναι ο ήχος του λόγου του που μας καθοδηγεί, όταν συχνά πυκνά χάνουμε τον δρόμο κι αγνοούμε την πυξίδα.
Πώς μπορεί να χαρακτηρίσει κανείς αυτή τη πολύπλευρη προσωπικότητα;
Είναι να απορείς πώς αυτός ο τόσο βαθιά ελληνολάτρης, ο άνθρωπος που αγάπησε όσο λίγοι και με πάθος την πατρίδα του, είναι παγκόσμιος. Όλοι οι λαοί της Γης τον θεωρούν δικό τους. Ολοι τον αγαπούν. Γιατί κάθισε κι αφουγκράστηκε την ψυχή τους. Γιατί διαλάλησε σε όλη τη Γη τους δίκαιους αγώνες τους για την ελευθερία.
Οι νότες του, ταξιδιάρικα πουλιά, πέταξαν πάνω από θάλασσες και στεριές κι απλώθηκαν στην οικουμένη. Αδύνατο να ορίσεις τα όριά του. Κι ας είναι από τις πιο αγαπημένες η ρήση του «Να μείνουμε Ελληνες». Πολύ βαριά παρακαταθήκη…
«…Πού να βρω την ψυχή μου…».
Τι είναι αυτό που απελπιστικά λείπει σήμερα;
«Η προοπτική», απαντά ο Μίκης Θεοδωράκης. Το είχε πει σε μια συνέντευξη πριν από χρόνια… Τραγικά επίκαιρη συνέντευξη… Τόσα χρόνια μετά, και η προοπτική έχει χαθεί για τα καλά... Νιώθουμε παγιδευμένοι, χωρίς ελπίδα διαφυγής, όσο ποτέ άλλοτε. Αυτή την προοπτική προσπαθούσε να μας δώσει σήμερα, στους δύσκολους καιρούς. Μέσα από τον δημόσιο λόγο του.
Δεν είναι μόνο συνθέτης, δεν είναι μόνον αγωνιστής, δεν είναι μόνο μια πολιτική προσωπικότητα. Είναι όλα αυτά μαζί, ενιαία και αδιαίρετα. Το ένα προϋποθέτει το άλλο και το άλλο οδηγεί στο επόμενο. Ο Αρχάγγελος του τον οδήγησε σ’ εκείνη τη Συμπαντική Αρμονία, όπου όλα δένονται αρμονικά άρρηκτα και ολοκληρωμένα.
Μέσα σε τρεις τόμους με τίτλο «Πού να βρω την ψυχή μου» είχα συγκεντρώσει πριν από μερικά χρόνια αποσπάσματα από ομιλίες και συνεντεύξεις του από όλο τον κόσμο που κυκλοφόρησαν από τις Εκδόσεις Λιβάνη και τώρα από τον Ιανό. Σήμερα, διαβάζοντας τυχαία κάποια κείμενα, για τον πολιτισμό, για την πολιτική, για την τέχνη, παρατηρώ, ότι δεν έχει παρεκκλίνει της πορείας του και της ιδεολογίας του, ούτε στο ελάχιστο. Κι ας λένε πολλοί, αβασάνιστα, ότι ο Μίκης άλλα λέει σήμερα και άλλα αύριο. Δεν είναι της παρούσης να εκθέσουμε ηχηρά παραδείγματα αυτού του μεγάλου λάθους που κάνουν. Το πιο συνηθισμένο είναι ότι ξεχωρίζουν τον μουσικό Μίκη από τον πολιτικό. Και προτιμούν μόνο τον μουσικό ξεχνώντας ή και αγνοώντας ότι η μουσική του, ακόμα και η ερωτική, είναι άρρηκτα δεμένη με τους αγώνες του και την πολιτική του πορεία. Δεν δίστασε κατά καιρούς να καταγγείλει τα λάθη της Αριστεράς, με αποτέλεσμα να προκαλέσει λυσσαλέα επίθεση εναντίον του, δεν δίστασε να μπει πρώτος στην προσπάθεια της εθνικής συμφιλίωσης όταν είδε ότι ήταν καιρός πια να επουλωθούν οι παλιές πληγές και ενωμένος ο λαός να προχωρήσει. Αποτέλεσμα ήταν να προγραφεί από τη «17 Νοέμβρη»!
Οι ήχοι της μάχης του Δεκέμβρη
«Το Αέναο Φτερούγισμα του Αρχάγγελου» είναι μια ταινία-δημιουργία του Αρχείου Γιώργου και Ηρώς Σγουράκη, σε σκηνοθεσία Ηρώς Σγουράκη και επιμέλεια-κείμενα δικά μου.
Η πρώτη προβολή της ταινίας έγινε στις 5 Δεκεμβρίου 2015 στη Ναύπακτο, με τη συμμετοχή της Μικτής Χορωδίας Ναυπάκτου, που φέρει το όνομά του.
Συγκλονιστική στιγμή της ταινίας είναι όταν στις 12 Φεβρουαρίου του 2012, στη μεγάλη διαδήλωση στην πλατεία Συντάγματος, τότε που ψηφιζόταν μέσα στη Βουλή η καταδίκη του λαού σε θάνατο, ο Μίκης, αψηφώντας τα ΜΑΤ και αφήνοντας πίσω εμάς που τον συνοδεύαμε, προχώρησε προς το Μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτου. Εκεί, ένας ένστολος τον απώθησε βίαια και έριξε χημικά κατ' ευθείαν στο πρόσωπό του.
Σ' αυτόν και στον Μανώλη Γλέζο. Σε δύο ηλικιωμένους αγωνιστές, που είχαν ψυχή και κουράγιο να αντισταθούν. Δεν τους γνώριζε; Είχε τέτοια εντολή; Το γεγονός κατέγραψε με την κάμερα ο Βασίλης Νούσης, μέλος της «Σπίθας». Ήμασταν όλοι εκεί. Και το είδαμε με τα μάτια μας:
Ο Μίκης ήθελε να θυσιαστεί εκείνο το βράδυ. Να γίνει φάρος των αγώνων που προέβλεπε ότι θα ακολουθούσαν… Φάρος ελευθερίας. Ισως γιατί πολλές φορές σκεφτόταν και κάποιες φορές τον άκουσα να λέει εκείνο το τραγικό: «Καλύτερα να με σκότωναν τότε, τον Δεκέμβρη του '44, τότε που ο ήλιος ήταν βέβαιος για τον κόσμο…». Γιατί τότε, παρόλο το ποτάμι το αίμα που χυνόταν, υπήρχε ελπίδα…
Αυτό περιγράφει στην ταινία. Και ήταν εκείνοι οι ήχοι της μάχης, οι ήχοι των όπλων, που μπήκαν μέσα στη μουσική του. Όπως μπήκαν και μέσα στη μουσική του Ιάνη Ξενάκη, του μεγάλου συνθέτη και συναγωνιστή του, που το πρόσωπό του παραμορφώθηκε από χειροβομβίδα εκείνη την εποχή και ποτέ δεν θέλησε να το διορθώσει με πλαστική. Ήταν το παράσημό του. Όταν άκουσε ο Μίκης κομμάτι της μουσικής του, αναγνώρισε αμέσως τους ήχους της μάχης του Δεκέμβρη. Μας το λέει αναλυτικά στην ταινία.
Ο Μίκης στο φιλμ ερμηνεύει ο ίδιος τα τραγούδια του μ' εκείνον τον μοναδικό τρόπο. Συγκινητική η στιγμή όταν σε μια πρόβα τραγουδάει «Στα περβόλια, μες στους ανθισμένους κήπους…». Ο Μανώλης Μητσιάς, παιδί σχεδόν, παρακολουθεί με δέος: «Ακου, Μανώλη, να μαθαίνεις…», του λέει.
Η ταινία κατέγραψε επίσης και την ιστορική στιγμή όπου ο Μίκης ανεβαίνει στο βήμα της Ακαδημίας Αθηνών και εκφωνεί την επαναστατική αιρετική ομιλία του-πρόταση περί «Ουδετερότητας».
Τώρα ο Αρχάγγελός μας φτερουγίζει για τους ουρανούς… Κι εμείς μένουμε σαν χώρα ορφανεμένοι. Ομως μας άφησε φως… Πολύ φως!!! Που θα λάμπει πάνω απ’ την πατρίδα που τόσο αγάπησε. Για πάντα!
* Η Ιωάννα Κολοβού σπούδασε Νομική στο ΕΚΠΑ και είναι δημοσιογράφος, μέλος της ΕΣΗΕΑ.
Η γνωριμία της με τον Μίκη μετράει σχεδόν όσα και τα χρόνια της δημοσιογραφικής πορείας της. Υπήρξε ιδρυτικό μέλος της Επιτροπής Ελληνοτουρκικής Φιλίας, με πρώτο πρόεδρο τον Μίκη. Υπεύθυνη του Γραφείου Τύπου όταν ο Μίκης έγινε υπουργός Επικρατείας. Επίσης υπεύθυνη του Γραφείου Τύπου του Κινήματος Ανεξάρτητων Πολιτών, ΚΑΠ-Σπίθα. Είχε την επιμέλεια τριών τόμων που κυκλοφόρησαν από τις Εκδόσεις Λιβάνη και πρόσφατα από τον Ιανό με αποσπάσματα από τις κατά καιρούς -όχι και λίγες- συνεντεύξεις του Μίκη Θεοδωράκη με τίτλο «Πού να βρω την ψυχή μου».
