Της Κατερίνας Οικονομάκου
Την περασμένη εβδομάδα, όλες οι πολιτικές δυνάμεις της Βαυαρίας ανέλαβαν τη δέσμευση να προχωρήσουν άμεσα σε μέτρα για να προστατεύσουν τη βιοποικιλότητα, καθώς και το περιβάλλον διαβίωσης των εντόμων και των πουλιών στο ομόσπονδο γερμανικό κρατίδιο, καθώς ο πληθυσμός τους φθίνει με πολύ ανησυχητικούς ρυθμούς. Η απόφαση έρχεται έπειτα από μια καμπάνια της Κοινωνίας των Πολιτών, η οποία, εκ του αποτελέσματός, μπορεί να θεωρηθεί ιστορική. Πάνω από ένα εκατομμύριο Βαυαροί υπέγραψαν τα αιτήματα της καμπάνιας «Σώστε τις Μέλισσες», αριθμός που υποχρεώνει την κυβέρνηση του CSU είτε να νομοθετήσει τα μέτρα που περιλαμβάνει η καμπάνια, είτε να προτείνει εναλλακτικά μέτρα που θα ανταποκρίνονται στα αιτήματα. Μεταξύ αυτών ήταν να γίνει φιλικό προς τις μέλισσες το 20%της καλλιεργήσιμης γης μέσα στην επόμενη εξαετία, και το 30% έως το 2030. Ζήτησαν επίσης να εντατικοποιηθεί η περιβαλλοντική εκπαίδευση στα σχολεία και τις επιχειρήσεις. Σε κάθε περίπτωση, ύστερα από διαπραγματεύσεις, θα γίνει δημοψήφισμα για να εγκριθούν τα μέτρα στα οποία θα συμφωνήσουν οι δύο πλευρές.
Τα αίτια και τις καταστροφικές συνέπειες που θα έχει για το ανθρώπινο είδος η απειλούμενη εξαφάνιση των μελισσών, και στη χώρα μας, έχει καλύψει ο «Φ» σε παλαιότερο, εκτενές ρεπορτάζ. Στο μεταξύ, όμως, μόλις πρόσφατα δόθηκαν στη δημοσιότητα τα ευρήματα μιας έρευνας που προβλέπει ότι πάνω από τα 40% διαφόρων ειδών εντόμων βλέπουν τους πληθυσμούς τους να μειώνονται ανησυχητικά γρήγορα, ενώ το ένα τρίτο του συνόλου τους είναι υπό εξαφάνιση. Τα τελευταία τριάντα χρόνια, έχει παρατηρηθεί ότι ο ρυθμός αφανισμού των εντόμων είναι οκτώ φορές ταχύτερος από αυτόν των θηλαστικών, των πτηνών και των ερπετών. Και αυτό τη στιγμή που στον πλανήτη υπάρχουν πάνω από ένα εκατομμύριο είδη εντόμων, σε σχέση με 5.400 είδη θηλαστικών. Αλλά τα έντομα χαρακτηρίζονται «ο θεμέλιος λίθος» όλων των οικοσυστημάτων μας. Συνολικά, κάθε χρόνο εξαφανίζεται το 2,5% του πληθυσμού τους, πράγμα που σημαίνει ότι αν δεν δράσουμε άμεσα, σε δέκα χρόνια θα έχουν μειωθεί κατά 25%, σε πενήντα χρόνια κατά 50% και σε έναν αιώνα θα έχουν ολοκληρωτικά εκλείψει.
Παγκόσμια έρευνα
Η έρευνα, που θα δημοσιευτεί τον Απρίλιο στην επιστημονική επιθεώρηση «Biological Conservation», βασίζεται στην ανάλυση 73 μελετών που πραγματοποιήθηκαν διεθνώς στη διάρκεια των τελευταίων τριάντα χρόνων. Πρόκειται για την πρώτη παγκόσμια έρευνα του είδους της και καταλήγει στο ζοφερό συμπέρασμα ότι «Η τάση μείωσης των εντόμων πιστοποιεί ότι ο έκτος μεγάλος αφανισμός στην ιστορία του πλανήτη έχει συνέπειες για όλες τις μορφές ζωής». Ο πλανήτης βρίσκεται στο ξεκίνημα της εποχής που ήδη έχει ονομαστεί η έκτη μεγάλη εξαφάνιση στην ιστορία του. Κι ενώ αφορά όλα τα ζώα, τα έντομα έχουν την ζωτικής αξίας ιδιότητα να είναι απολύτως απαραίτητα για τη σωστή λειτουργία όλων των οικοσυστημάτων. Εάν εκλείψουν τα έντομα, σε πρώτη φάση, θα αρχίσουν με τη σειρά τους να εξαφανίζονται πολλά πουλιά, αμφίβια και ψάρια που τρέφονται με αυτά. Σύμφωνα με τη μεγάλη μερίδα επιστημόνων που κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου για την έκτη μαζική εξαφάνιση, η απειλή για την απώλεια της βιοποικιλότητας είναι μεγαλύτερη ακόμη κι από την απειλή της κλιματικής αλλαγής. Κι όμως, ακόμη κι έτσι, προβλέπεται ότι θα μειωθούν στο μέλλον τα επιστημονικά δεδομένα γύρω από την κατάσταση των εντόμων. Γιατί; Διότι αντί να αυξάνονται, όπως θα έπρεπε, μειώνονται τα μαθήματα εντομολογίας σε όλα τα πανεπιστήμια του κόσμου.
Μέχρι στιγμής, τα είδη που φαίνεται ότι βρίσκονται σε πιο άμεσο κίνδυνο είναι οι σκόροι και οι πεταλούδες. Οι περισσότερες έρευνες τις οποίες μελέτησαν και αξιολόγησαν συνδυαστικά οι ερευνητές έχουν πραγματοποιηθεί στη Δυτική Ευρώπη και τις ΗΠΑ, αλλά καλύπτονται επίσης σε μεγάλο βαθμό η Κίνα, η Βραζιλία, η Αυστραλία και η Νότια Αφρική. Υπολογίζεται ότι οι πληθυσμοί των εντόμων άρχισαν να μειώνονται στις αρχές του 20ού αιώνα. Η διαδικασία μείωσης επιταχύνθηκε κατά τις δεκαετίες του 1950 και 1960, αλλά πάνε τώρα είκοσι χρόνια που έχει λάβει εφιαλτικές διαστάσεις. Τα αίτια της δραματικά επιταχυνόμενης μείωσης του πληθυσμού των εντόμων, διεθνώς, πρέπει να αναζητηθούν στις εντατικές μεθόδους καλλιέργειας και την αλόγιστη χρήση φυτοφαρμάκων. Ειδικά τα νέα φυτοφάρμακα, επισημαίνουν οι συντάκτες της έρευνας, περιέχουν νεονικοτινοειδή και φιπρονίλη, ουσίες μεγάλης επικινδυνότητας, καθώς αποστειρώνουν το χώμα κι έτσι δολοφονούν τα σκουλήκια. Δεν είναι καθόλου τυχαίο, άλλωστε, ότι πριν από λίγους μήνες η Ε.Ε. απαγόρευσε τα εντομοκτόνα που περιέχουν νεονικοτινοειδή. Αν δεν αλλάξουμε, άμεσα, τις μεθόδους παραγωγής της τροφής μας, σε λίγα χρόνια θα ζήσουμε τις ζοφερές συνέπειες της αδράνειάς μας, προειδοποιούν οι συντάκτες της έρευνας.
Μιλώντας στη βρετανική εφημερίδα «Guardian», που πρώτη δημοσίευσε τα αποτελέσματα της έρευνας, ο καθηγητής Βιολογίας στο Πανεπιστήμιο Στάνφορντ, Πολ Ερλιχ, ο οποίος ασχολείται με τη σταδιακή εξαφάνιση των εντόμων ήδη από το 1960, επισημαίνει ότι η τελευταία αυτή μελέτη είναι τεράστιας σημασίας και τα συμπεράσματά στα οποία καταλήγει δεν πρέπει να υποτιμηθούν. Ο Ερλιχ ξεκίνησε μελετώντας τον πληθυσμό των πεταλούδων σε προστατευόμενο βιότοπο κοντά στο πανεπιστήμιο. Εως το 2.000 όλες οι πεταλούδες είχαν εξαφανιστεί. Για τον Αμερικανό βιολόγο, η έρευνα αποκαλύπτει μια σοκαριστική πραγματικότητα, ειδικά σε ό,τι αφορά τα θαλάσσια έντομα, η ποικιλία και ο αριθμός των οποίων φθίνουν με αξιοσημείωτη ταχύτητα. Το μόνο που δεν είδε να αναφέρεται, όπως λέει στον «Guardian», είναι ότι εκτός από την αγροτική παραγωγή, για τα έντομα που χάνονται ευθύνονται και ο υπερπληθυσμός, η υπερκατανάλωση και βεβαίως η κλιματική αλλαγή.
Ο Βρετανός συνάδελφός του Ντέιβ Γκούλσον, καθηγητής Βιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Σάσεξ, παρατηρεί ότι τα αποδεικτικά στοιχεία είναι πια όλα στη διάθεσή μας. Και θεωρεί την κατάσταση επείγουσα, καθώς τα έντομα είναι στην καρδιά κάθε τροφικού πλέγματος, γονιμοποιούν τη μεγάλη πλειοψηφία των φυτών, διατηρούν το έδαφος υγιές, ανακυκλώνουν θρεπτικές ουσίες, κρατούν υπό έλεγχο τα παράσιτα και πολλά άλλα. «Είτε τα αγαπάς, είτε τα μισείς, εμείς οι άνθρωποι δεν μπορούμε να επιβιώσουμε χωρίς τα έντομα», θυμίζει.
*Το άρθρο δημοσιεύτηκε στον Φιλελεύθερο στις 26 Φεβρουαρίου 2019.
