Δώδεκα μαθήματα έχουμε πάρει από την διαχείριση της πανδημίας, τα οποία εφόσον ακολουθήσουμε, μπορούμε τόσο να μειώσουμε τόσο το τρομερό οικονομικό και κοινωνικό κόστος, όσο και να προετοιμαστούμε για μελλοντικές κρίσεις που έρχονται. Τα δώδεκα αυτά μαθήματα καταγράφει μελέτη του καθηγητή του LSE Ηλία Μόσιαλου και των συνεργατών του Rebecca Forman, Rifat Atun και Martin McKee, η οποία δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό «Health Policy». Αφορούν μεταξύ άλλων την σημασία της διαφάνειας, της αποφασιστικής ηγεσίας, της ενιαίας αντιμετώπισης και όχι των μεμονωμένων πολιτικών, των ανθεκτικότερων συστημάτων υγείας και των στρατηγικών γύρω από τα εμβόλια και τις θεραπείες.
1. Διαφάνεια
Το ζήτημα της Διαφάνειας χαρακτηρίζεται καθοριστικό και εκτιμάται ότι αν είχε αναληφθεί δράση έστω και λίγες μόνο ημέρες νωρίτερα, ο περιορισμός του ιού θα ήταν δραστικά μεγαλύτερος. Όμως οι Κινεζικές αρχές συνέλαβαν και φίμωσαν τον δρ Λι Γουενλιάνγκ που πρώτος κατέγραψε μια ασθένεια, η οποία έμοιαζε με SARS στις αρχές Δεκεμβρίου. Το αποτέλεσμα ήταν η εκθετική μετάδοση του ιού. Αντίστοιχα, πολιτικοί στη Βραζιλία και τις ΗΠΑ παραπλάνησαν με τις δηλώσεις τους το κοινό με τις ανάλογες επιπτώσεις. Ιδίως σε ότι αφορά την χλωροκίνη, οι δηλώσεις Τράμπ, στέρησαν πολύτιμα φάρμακα σε ρευματοπαθείς. Όσο για την έλλειψη διαφάνειας στο Ηνωμένο Βασίλειο, αυτή υποδαύλισε την εμπιστοσύνη.
2. H επιτυχία εξαρτάται από την αποφασιστικότητα της ηγεσίας
Αναγνωρίζοντας τα αρχικά σφάλματα, η Κίνα επέδειξε ηγετική θέση στην αντιμετώπιση της επιδημίας εντός των συνόρων της, εφαρμόζοντας αυστηρά μέτρα. Μέσω ενός συνδυασμού εκτεταμένων τεστ και ανίχνευσης επαφών, νομικά επιβαλλόμενης απόστασης και χρήσης σύγχρονων τεχνολογιών, η Κίνα επιβράδυνε την εξάπλωση. Ακολούθησε η Νότια Κορέα, ενώ οι αρχηγοί των κυβερνήσεων στη Νέα Ζηλανδία, Γερμανία, Φιλανδία, Ισλανδία και Ταϊβάν -όλες γυναίκες- απέσπασαν επαίνους για την αποφασιστική τους δράση, σημείωσαν οι σχολιαστές.
3. Χρειάζεται ενιαία αντιμετώπιση και όχι ασύνδετες στρατηγικές
Οι χώρες έκλεισαν τα σύνορά τους και κοίταξαν το εσωτερικό τους, όταν ο ΠΟΥ προέτρεπε οι χώρες να «κάνουν τα πάντα». Να βρουν, να απομονώσουν, να κάνουν τεστ και να περιθάλψουν κάθε περιστατικό, για να σπάσει η αλυσίδα μετάδοσης. Όμως τα μέτρα εφαρμόστηκαν από κάθε χώρα με διαφορετική ένταση, ανεξάρτητα από τα επιδημιολογικά στοιχεία. Από τη μία πλευρά υπήρχαν οι νομικά δεσμευτικές καραντίνες σε Κίνα και Ν. Κορέα σε αντίθεση με την άρνηση της Βρετανίας και των ΗΠΑ να εφαρμόσουν σκληρούς περιορισμούς.
Σήμερα όμως, η παγκόσμια οικονομία έχει πληγεί. Όλες οι ασθένειες αγνοούν τα σύνορα και επιτίθενται ανεξάρτητα από την εθνικότητα. Χρειάζεται ενοποιημένη προσέγγιση πέρα από γεωπολιτικά όρια αλλά και εξατομικευμένες λύσεις ανάλογα με τα δεδομένα κάθε κράτους.
4. Χρειάζεται αποτελεσματική επικοινωνία στα υψηλότερα πολιτικά επίπεδα
Τις τελευταίες δεκαετίες, οι κορυφαίες οικονομίες του κόσμου έχουν δημιουργήσει δομές που επιτρέπουν τον συντονισμό των πολιτικών, συμπεριλαμβανομένων των G7 και των G20. Εδώ όμως, διαπιστώθηκε μια απογοητευτική έλλειψη επικοινωνίας και διάθεσης συνεργασίας στα υψηλότερα πολιτικά επίπεδα. Οι πρώτες εικονικές συναντήσεις των G7 και G20 πραγματοποιήθηκαν στα μέσα Μαρτίου, δηλαδή μήνες μετά την έναρξη της επιδημίας στην Κίνα. Και ακόμη και τότε, δεν υπήρχε συναίνεση για μια ενοποιημένη προσέγγιση.
Στις μελλοντικές επιδημίες, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής στο υψηλότερο επίπεδο πρέπει να συνεργαστούν νωρίς για να αναπτύξουν συνεκτικές και ενοποιημένες απαντήσεις.
5. Η Ευρωπαϊκή Ένωση και άλλες δυνάμεις, πρέπει να αναλάβουν μεγαλύτερο ρόλο στην υγεία
Η τρέχουσα πανδημία αποκάλυψε σοβαρά εμπόδια στη συντονισμένη δράση της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Πολλές χώρες ανταποκρίθηκαν αργά, και απαιτούνται αρκετές αλλαγές. Με τις συνθήκες που απαγορεύουν την «παρέμβαση» στην αυτονομία των κρατών μελών, περιορίστηκε ο ρόλος των ευρωπαϊκών θεσμικών οργάνων.
Επιπλέον, το Ευρωπαϊκό Κέντρο Πρόληψης και Ελέγχου Νόσων (ECDC) «έχει περιορισμένη αρμοδιότητα πέραν των συνόρων του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου (ΕΟΧ)» και υπάρχουν νομικά εμπόδια στην ανταλλαγή δεδομένων για τη δημόσια υγεία με άλλες χώρες. Εδώ επισημαίνεται η ανάγκη συνεργασίας με τον ΠΟΥ, την Ευρωπαϊκή Κεντρκή Τράπεζα. Επισημαίνεται ακόμη ότι άλλες ενώσεις χωρών όπως η Ένωση Χωρών της Νοτιοανατολικής Ασίας, η MERCOSUR της Λατινικής Αμερικής και η Καραϊβική Κοινότητα CARICOM, ενισχύουν το ρόλο τους στην δημόσια υγεία.
6. Η παγκόσμια αλληλεγγύη είναι μονόδρομος
Εντούτοις, οι χώρες προσπάθησαν να αντιμετωπίσουν τις επιπτώσεις στο εσωτερικό τους. Ο Πρόεδρος Τραμπ προσέφερε μεγάλα χρηματικά ποσά στην CureVac, για να αγοράσουν οι ΗΠΑ τα αποκλειστικά δικαιώματα οποιουδήποτε εμβολίου παράγει. Η Γαλλία και η Γερμανία απαγόρευσαν την εξαγωγή προστατευτικού εξοπλισμού εν μέσω σοβαρών ελλείψεων. Η Κίνα, ήταν μία από τις λίγες χώρες που έδειξαν αλληλεγγύη, παρέχοντας υποστήριξη και δωρεάν εξοπλισμό, δείχνοντας ότι χρειάζονται συντονισμένες απαντήσεις για να ξεπεράσουμε την πανδημία.
7. Ο ΠΟΥ έκανε πολλά με λίγους πόρους, όμως υπάρχουν περιθώρια βελτίωσης
Χρειάζεται τώρα επέκταση αρμοδιοτήτων και ενίσχυση της επιχειρησιακής του ικανότητας. Με βάση τα ανεπαρκή και αβέβαια δεδομένα, ο Οργανισμός, έπρεπε να ενημερώσει τον παγκόσμιο πληθυσμό για τη νέα νόσο, τη σοβαρότητά της, αλλά και να προλάβει τον πανικό που θα έφερνε ύφεση και κατάρρευση στις οικονομίες.
Χειρίστηκε προσεκτικά την ορολογία, κλιμακώνοντας σταδιακά τη σοβαρότητα της νόσου, από το ξέσπασμα, στην επιδημία και στην πανδημία. Οι προσπάθειες χαρακτηρίζονται αξιέπαινες, όμως επισημαίνεται και η ανάγκη αυξημένης χρηματοδότησης για την δυνατότητα συντονισμένης διεθνούς αντίδρασης σε αντίστοιχες περιπτώσεις υγειονομικών κρίσεων. Σημειώνεται μάλιστα ότι ο Οργανισμός αντιμετωπίζει τεράστια πρόκληση με την καταδικαστέα απόφαση του Προέδρου Τράμπ να αναιρέσει τη χρηματοδότηση.
8. Οι παγκόσμιες ασφαλιστικές πολιτικές δεν επαρκούν
Ενώ υπάρχουν αρκετά ταμεία για την ασφάλεια της υγείας, εντούτοις αυτά παραμένουν ανεπαρκή. Το 2016, η Παγκόσμια Τράπεζα δημιούργησε τη Διευκόλυνση Χρηματοδότησης Έκτακτης Ανάγκης για Πανδημία (PEF) για να συμπληρώσει το ήδη υπάρχον Κεντρικό Ταμείο Επείγουσας Βοήθειας των Ηνωμένων Εθνών (CERF) και το Ταμείο Έκτακτης Ανάγκης για την Έκτακτη Ανάγκη του ΠΟΥ (CFE). Το PEF σχεδιάστηκε για να απελευθερώσει κεφάλαια σε χώρες και εταιρείες που ανταποκρίνονται σε πανδημικά κρούσματα. Ωστόσο, στην πραγματικότητα, υποστηρίζεται από ομόλογα με πολύπλοκους όρους που «στρέφονται σε μεγάλο βαθμό προς τους επενδυτές», αδυνατώντας να πληρώσουν έγκαιρα τις πληγείσες χώρες. Ταυτόχρονα τα συστήματα ασφάλισης δεν επαρκούν.
Χρειάζεται νέα πολιτική ασφάλισης που θα προβλέπει ταχεία εκταμίευση χρημάτων σε όσους τα χρειάζονται πραγματικά.
9. Πρέπει να γίνουν πολλά ακόμη για την ανάπτυξη εμβολίων και θεραπειών
Οι προσπάθειες για ανάπτυξη εμβολίων και θεραπειών είναι πρωτόγνωρες και καταβάλλονται γι΄ αυτό δισεκατομμύρια δολάρια. Υπάρχουν πάνω από 115 υποψήφια εμβόλια και οι κλινικές δοκιμές θεραπειών ξεπερνούν τις 500. Παρ' όλα αυτά, για ταχύτερη ανάπτυξη με επιτυχία, χρειάζονται καλά οργανωμένες, μεσαίου και μεγάλου μεγέθους κλινικές δοκιμές αντί για μικρές κλινικές δοκιμές, οι οποίες δεν έχουν μέχρι στιγμής αποδώσει. Επιπλέον, μόλις αναπτυχθεί ένα εμβόλιο, η επιτυχία οποιασδήποτε στρατηγικής εξόδου COVID-19 θα εξαρτηθεί από τη γρήγορη διανομή αυτής της τεχνολογίας σε εκείνους που έχουν μεγαλύτερη ανάγκη. Για την ώρα όμως, τα κανάλια παραγωγής και διανομής δεν μπορούν να παρέχουν πρόσβαση στα δισεκατομμύρια που θα χρειαστούν το εμβόλιο.
Προτείνουν στις κυβερνήσεις να αγοράσουν από κοινού τα δικαιώματα ευρεσιτεχνίας, επιτρέποντας στις χώρες να παράγουν γρήγορα και να κατανέμουν δίκαια τα εμβόλια σε όσους τα χρειάζονται.
10. Χρειάζονται συστήματα υγείας που να ανταποκρίνονται στις ανάγκες με ανθεκτικότητα
Τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα ελέγχονται τακτικά με stress test. Όμως τα συστήματα υγείας σπάνια ελέγχονται και βρέθηκαν απροετοίμαστα για πανδημία. Χώρες όπως οι ΗΠΑ, βασίζονται στην Κίνα για την παραγωγή πάνω από τα δύο τρίτα των δραστικών ουσιών για τα αμερικανικά γενόσημα, εξαρτώνται από τις αλυσίδες εφοδιασμού και αντιμετώπισαν ελλείψεις φαρμάκων όταν στην Κίνα επιβλήθηκε καραντίνα. Αντίστοιχα, όταν σε άσκηση στο Ηνωμένο Βασίλειο διαπιστώθηκε έλλειψη αναπνευστήρων το 2016, το ζήτημα αγνοήθηκε.
Μόλις η πανδημία τεθεί υπό έλεγχο, τα συστήματα υγείας θα πρέπει να ελέγχονται όπως οι τράπεζες για να διασφαλιστεί η ανθεκτικότητα και η αντιμετώπιση των αδυναμιών.
11. Κρίσιμη η υπευθυνότητα για οικοδόμηση εμπιστοσύνης και για ορθή, χωρίς αποκλεισμούς, λήψη αποφάσεων
Όσοι λαμβάνουν αποφάσεις πρέπει να είναι υπόλογοι. Τα δεδομένα, οι πληροφορίες, τα μοντέλα και οι διαδικασίες με τις οποίες λαμβάνονται οι αποφάσεις και το σκεπτικό τους πρέπει να είναι διαθέσιμα για έλεγχο. Η έλλειψη σαφήνειας ή σκόπιμης συσκότισης οδηγεί σε σύγχυση και σπέρνει δυσπιστία, γεγονός που υπονομεύει την ανταπόκριση σε μια επιδημία.
12. Ευκαιρία εισαγωγής της τεχνητής νοημοσύνης (AI)
Η μάχη ενάντια σε νέες ασθένειες, όπως ο COVID-19, μπορεί να απαιτεί καινούργια προσέγγιση και νέα τεχνολογία. Τα ρομπότ και η τεχνητή νοημοσύνη (AI) δεν προσβάλλονται από τον ιό. Μπορούν να παίξουν σωτήριο ρόλο στην πρώτη γραμμή. Για παράδειγμα τα drones, χρησιμοποιήθηκαν ήδη για να παρακολουθούν ανθρώπους σε καραντίνα ή για να διανείμουν φαγητό και φάρμακα, εξετάζουν ασθενείς ή προσφέρουν συναισθηματική υποστήριξη στην απομόνωση. Τέλος, ρομπότ με μονάδες υπεριώδους ακτινοβολίας χρησιμοποιούνται για την απολύμανση νοσοκομείων και άλλων μεγάλων κτιρίων.
