Την ανάγκη να υπάρξει αλλαγή παραδείγματος, με μεγαλύτερη εμπιστοσύνη στον επιστημονικό κόσμο και με σωστό βηματισμό ως προς την αναδιαμόρφωση όλων των υποδομών απέναντι στις συνέπειες της κλιματικής κρίσης, που ήδη χτυπά και την πόρτα της Ελλάδας, υπογραμμίζει στο Liberal.gr ο διδάκτωρ Μετεωρολογίας του ΑΠΘ, Μιχάλης Σιούτας.
Η πρόσφατη παρουσίαση που έκανε ο κ. Σιούτας σε εκδήλωση του ΤΕΕ/ΤΚΜ για την Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος με θέμα: «Κλιματική Αλλαγή - Επιπτώσεις στην Παράκτια Ζώνη - Αντιπλημμυρική θωράκιση Θεσσαλονίκης» εγείρουν σημαντικό ενδιαφέρον, καθώς βάσει των επιστημονικών αναλύσεων, υπάρχουν αρκετές περιοχές στον ελλαδικό χώρο και ιδίως στη Βόρεια Ελλάδα, που κινδυνεύουν να βρεθούν στο έλεος ακραίων πλημμυρικών φαινομένων μέσα σε βάθος δεκαετίας. Όπως τονίζει ο ίδιος, η αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης απαιτεί αφενός την αναβάθμιση των υπηρεσιών Πολιτικής Προστασίας, αφετέρου την αλλαγή ατομικά στη νοοτροπία του καθενός πολίτη ξεχωριστά, ώστε να σταματήσουν ενεργοβόρες συνήθειες δεκαετιών που έχουν οδηγήσει στην τωρινή κατάσταση. Και, όπως επισημαίνει ο διδάκτωρ Μετεωρολογίας στο Liberal, η «λέξη – κλειδί» ως προς την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης και της νέας πραγματικότητα που αυτή φέρει μαζί της, είναι η «προσαρμογή».
Συνέντευξη στον Χρήστο Θ. Παναγόπουλο
- Κύριε καθηγητά, σε πρόσφατη εκδήλωση του ΤΕΕ/ΤΚΜ για την Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος με θέμα: «Κλιματική Αλλαγή - Επιπτώσεις στην Παράκτια Ζώνη - Αντιπλημμυρική θωράκιση Θεσσαλονίκης», αναφερθήκατε στη ραγδαία αύξηση των ακραίων καιρικών φαινόμενων και δη των πλημμυρικών σε συγκεκριμένες περιοχές, όπως Αττική, Θεσσαλονίκη, Πελοπόννησο, Κρήτη και Δωδεκάνησα. Σε τι οφείλεται όλο αυτό; Είναι, είναι πραγματικά ένοχη η κλιματική κρίση γι’ αυτό που βιώνουμε;
Είναι, αλλά δεν αποδίδονται, βέβαια, όλες αυτές οι καιρικές εξάρσεις στην κλιματική αλλαγή. Φέτος διανύουμε μια χρονιά με αυξημένη αστάθεια, με παρατεταμένες βροχοπτώσεις και πλημμυρικά φαινόμενα στις περιοχές που αναφέρατε. Εμφανίζονται και άλλες περιοχές που μπαίνουν στο χάρτη της επικινδυνότητας των πλημμυρών στη χώρα μας, όπως είναι, για παράδειγμα, οι περιοχές της Θεσσαλίας, οι περιοχές της Κεντρικής Μακεδονίας, της Πέλλας, της Ημαθίας που κινδυνεύουν να χάσουν και αρκετό - για να μην πω μεγάλο - μέρος των γεωργικών καλλιεργειών εξαιτίας των πλημμυρών, οι οποίες έχουν καλύψει καλλιεργημένες εκτάσεις.
Είναι ένα φαινόμενο που λόγω της κλιματικής αλλαγής, αναμφισβήτητα, θα επιδεινωθεί. Το πώς ακριβώς θα έρθει αυτή η επιδείνωση, το πώς θα γίνει η ανακατανομή των βροχοπτώσεων είναι θέματα που, αυτή τη στιγμή, δεν τα έχουμε ξεκαθαρίσει, ακριβώς. Τα μοντέλα δεν έχουν τόσο υψηλή ανάλυση, ώστε να μας βγαίνουν και χρονικά πότε θα συμβεί. Οι μακροπρόθεσμες προβλέψεις και αυτή που παρουσίασα στη συγκεκριμένη ημερίδα αφορούν στην αύξηση των φαινομένων αυτών σε βάθος δεκαετίας.
Ειδικότερα για την περιοχή της Θεσσαλονίκης, για παράδειγμα, περιμένουμε πέντε με οκτώ ισχυρά πλημμυρικά επεισόδια, κατά μέσο όρο ετησίως, για την επόμενη δεκαετία. Βέβαια μπορεί να είναι και περισσότερα μπορεί να είναι και λιγότερα, αυτή είναι μια μέση τιμή της τάσης των φαινομένων αυτών.
Όταν λέμε πλημμυρικά φαινόμενα, για να το εξηγήσουμε λίγο στους αναγνώστες μας, τι σημαίνει; Θα έχουν τέτοια έκταση τα πλημμυρικά φαινόμενα, ώστε να φτάσουμε στο βαθμό να μιλάμε ότι θα χαθούν περιοχές της Θεσσαλονίκης κάτω από το νερό;
Αυτό είναι ένα άλλο θέμα. Οι περιοχές που προβλέπεται να καλυφθούν λόγω της ανύψωσης του επιπέδου της θάλασσας οφείλονται στην μακροπρόθεσμη κλιματική αλλαγή, η οποία θα έχει αυτό το αποτέλεσμα, όταν ξεπεράσουμε τους 2 βαθμούς Κελσίου σε θέρμανση, σε πλανητικό επίπεδο. Όταν, δηλαδή, πιά, η κλιματική αλλαγή θα έχει ξεφύγει από τα όρια που προσπαθούμε να τα συγκρατήσουμε, κάτω από τους 2 βαθμούς. Έχουμε ξεπεράσει τον ένα βαθμό σε θέρμανση του πλανήτη, την απόκλιση, δηλαδή, από την κανονική τιμή.
Η προσπάθεια έχει επικεντρωθεί, τώρα και στα επόμενα χρόνια, στο να διατηρηθεί η θερμοκρασιακή αύξηση, με τις τεχνολογίες συγκράτησης των εκπομπών των αερίων στην ατμόσφαιρα, διότι από εκεί ξεκινάει το πρόβλημα: Να συγκρατηθεί στον ενάμιση βαθμό. Αν ξεφύγουμε και πάμε στους δύο βαθμούς τότε έχουμε αυτά τα σενάρια, η άνοδος της στάθμης της θάλασσας και στην περιοχή της Θεσσαλονίκης. Οι προσομοιώσεις, τώρα, των μοντέλων μας δείχνουν, ενδεικτικά ότι ακόμη και στην περιοχή της Αριστοτέλους μπορεί να ανέβει το ύψος του νερού και να φθάσει μέχρι την Τσιμισκή.
Και πολύ περισσότερο οι δυτικές περιοχές της Θεσσαλονίκης, το Καλοχώρι, όλη η δυτική πλευρά του Θερμαϊκού αλλά και η βόρεια πλευρά του Θερμαϊκού και μέρη της ανατολικής ακτής του Θερμαϊκού, τμήματα από τις παρυφές του αεροδρομίου μέχρι την Περαία και νοτιότερα. Και εκεί, όπως δείχνουν οι προσομοιώσεις και οι υπολογισμοί των μοντέλων. Έχουμε, λοιπόν, θερμοκρασίες υψηλές και η κλιματική αλλαγή αρχίζει να λαμβάνει ανεξέλεγκτες διαστάσεις. Αν ξεπεράσουμε τους δύο βαθμούς πραγματικά θα δούμε πράγματα σχετικά με το κλίμα και τις κλιματικές καταστροφές πρωτόγνωρες. Και εύχομαι αυτό να μην συμβεί και να αναχαιτισθεί αυτή η μεταβολή, να μη γίνει, τελικά, κάτι τέτοιο.
Αναφερθήκατε στο ζήτημα της κλιματικής κρίσης. Πώς μπορούμε ναι αντιμετωπίσουμε ως χώρα το φαινόμενο αυτό κατά την άποψή σας;
Ως χώρα μπορούμε και εμείς να συμβάλουμε στην προσπάθεια που γίνεται συνολικά στον πλανήτη. Από μια μεμονωμένη χώρα ή από λίγες χώρες, προφανώς και δεν μπορεί να αντιμετωπισθεί η κλιματική αλλαγή, τουλάχιστον τα αίτια που την προκαλούν, που είναι η αλλοίωση του ατμοσφαιρικού περιβάλλοντος, οι εκπομπές των καυσαερίων στην ατμόσφαιρα, του διοξειδίου του άνθρακα και άλλων αερίων θερμοκηπιακών, όπως είναι το μεθάνιο.
Αυτά τα εκπέμπουν οι χώρες με μεγάλες βιομηχανίες. Οι ευρωπαϊκές χώρες, η Κίνα, η Ινδία, οι Ηνωμένες Πολιτείες και αυτοί έχουν το μεγαλύτερο μερίδιο ευθύνης σ’ αυτή την αλλοίωση της ατμόσφαιρας. Θα πρέπει αυτές οι χώρες να συμβάλουν περισσότερο.
Δηλαδή, υπάρχει μια διαμάχη για το ποιοι θα πρέπει να πληρώσουν γι’ αυτή τη ζημιά, ας το πούμε, η οποία έγινε στην ατμόσφαιρα και η οποία επιφέρει τώρα την κλιματική αλλαγή. Παράδειγμα, οι αφρικανικές χώρες δεν έχουν συμμετάσχει καθόλου. Εκεί δεν υπήρχε βιομηχανία. Και έχουν μικρότερη συμβολή στην αλλοίωση της ατμόσφαιρας. Και όμως αυτοί τώρα με την αύξηση αριθμού των θανάτων, πληρώνουν περισσότερο. Οι αναπτυσσόμενες χώρες του τρίτου κόσμου, οι φτωχότερες χώρες, να το πούμε έτσι, είναι αυτές που έχουν τους περισσότερους θανάτους, λόγω έλλειψης υποδομών και προειδοποιήσεων.
Για να επιστρέψω στο ερώτημα σας. Σε επίπεδο χώρας θα πρέπει και η χώρα μας, είναι και υποχρεωμένη άλλωστε. Πρέπει να διατηρεί χαμηλά τους ρύπους στην ατμόσφαιρα. Τώρα, ατομικά, ο καθένας μας πρέπει να συμβάλει στην προσπάθεια αυτή, κυρίως, έχει να κάνει με τη μείωση της ενέργειας. Ο τρόπος ζωής μας να μην είναι ενεργοβόρος. Και εννοώ την ενέργεια την ηλεκτρική, κυρίως, και τις εκπομπές που μπορεί να έχουμε και εμείς ατομικά να συμβάλουμε στη ρύπανση της ατμόσφαιρας. Πρέπει, και η εκπαίδευση που γίνεται σε αυτόν τον τομέα είναι να μειώσουμε και ατομικά ο καθένας τν συμβολή μας σε αυτό που λέγεται κλιματική αλλαγή. Να συμβάλουμε λιγότερο στη ρύπανση της ατμόσφαιρας.
Σε επίπεδο υποδομών τι πρέπει να αλλάξει κατά την άποψη σας; Αναφέρατε στην εκδήλωση του του ΤΕΕ/ΤΚΜ ότι θα πρέπει να υπάρξει μια βελτίωση , όπως για παράδειγμα στους αγωγούς απορροής των όμβριων υδάτων. Τι πρέπει να αλλάξει λοιπόν;
Δυστυχώς, κ. Παναγόπουλε, σε επίπεδο υποδομών και παρεμβάσεων δεν μπορούν να γίνουν γρήγορα μεγάλα πράγματα λόγω του δομημένου περιβάλλοντος. Σε ένα τέτοιο περιβάλλον, όπως αυτό της Θεσσαλονίκης δεν μπορείς να κάνεις πολλά πράγματα.
Από την άλλη μεριά οι υπάρχοντες αγωγοί που απάγουν τα όμβρια νερά είναι ξεπερασμένοι, παλιοί και για μικρότερης έντασης βροχοπτώσεις. Η κλιματική αλλαγή φέρνει μεγαλύτερους όγκους νερού σε κάθε βροχόπτωση. Είναι, λοιπόν, ένα δύσκολο πρόβλημα. Μπορούν, όμως να γίνουν κάποιες παρεμβάσεις και τουλάχιστον να μετριασθεί το πρόβλημα και ένας μεγάλος αριθμός πλημμυρικών επεισοδίων μπορεί με αυτόν τον τρόπο να αποφευχθεί.
Τι είδους παρεμβάσεις απαιτούνται;
Κάποια έργα που υπάρχουν και στο master plan και έχουν προταθεί να προχωρήσουν. Κάποιες κατασκευές αγωγών. Σε κάποιες περιοχές μπορεί να γίνει και διάνοιξη και καλύτερος καθαρισμός. Γιατί αυτοί οι αγωγοί παρόλο που κάποιοι καθαρίζονται, ή τουλάχιστον γίνονται προσπάθειες σε κάποια σημεία να μην είναι τόσο καθαροί. Με τα χρόνια, δηλαδή, έχουν εναποτεθεί κάποια υλικά που είναι δύσκολο να απομακρυνθούν. Χρειάζεται, δηλαδή, συστηματική δουλειά, χρειάζονται συστηματικές παρεμβάσεις να εντοπιστούν τα σημεία που υπάρχουν φερτά υλικά και ακόμα και καθαροί αγωγοί μπορεί να κλείνουν πολύ γρήγορα και έτσι να έχουμε πλημμυρικό φαινόμενο. Υπάρχουν πολλές παρεμβάσεις.
Επίσης, σε επίπεδο προστασίας ατομικής μας περιοχής αλλά και της ζωή μας της ίδιας, οι έγκαιρες προειδοποιήσεις. Το 112 αλλά και άλλοι τρόπου με έγκαιρες πληροφορίες, από μετεωρολογικά ραντάρ σχετικά με την έλευση ισχυρών βροχοπτώσεων ώστε να αποφεύγονται οι μετακινήσεις. Μπορούν να κινδυνεύσουν με τα νερά.
Άρα, αναφέρεστε και στην ουσιαστική αναβάθμιση των υπηρεσιών που άπτονται της Πολιτικής Προστασίας;
Ακριβώς. Είναι ένας τομέας με πρωταρχικό ρόλο η προστασία όπως και οι τοπικοί παράγοντες, οι φορείς, οι αρμόδιοι της περιοχής της Θεσσαλονίκης για τις παρεμβάσεις αυτές και να ξεκινήσουν αυτά τα έργα αυτές οι υποδομές. Και να σημειώσουμε δεν είναι μόνο της Θεσσαλονίκης. Είναι και για άλλες περιοχές, μεγάλες πόλεις, όπως η Αττική και η Πάτρα και στην Κρήτη. Στο Ηράκλειο και σε άλλες περιοχές της Κρήτης έχουμε τέτοια προβλήματα γιατί τα δίκτυα είναι ξεπερασμένα είναι σχεδιασμένα για άλλες εποχές, με μικρούς πληθυσμούς, εννοώ τα δίκτυα απομάκρυνσης, απαγωγής και απορροής των όμβριων υδάτων.
Η Θεσσαλονίκη έχει ένα παντοροϊκό δίκτυο που σημαίνει ότι δεν έχει εκχωρισμό στα δίκτυα των αγωγών του βρόχινου νερού και των αποχετεύσεων και επομένως αυτά τα δίκτυα δεν είναι τόσο αποτελεσματικά. Χρειάζονται, βέβαια και κεφάλαια. Για να γίνουν όλα αυτά, σίγουρα έχουν και μεγάλο οικονομικό αντίκτυπο. Και βέβαια απαιτούν μεγάλο και μακροπρόθεσμο σχεδιασμό.
Θα πρέπει να είμαστε στο σωστό βηματισμό. Βήμα - βήμα, πάντα να ξεκινάμε με τον σωστό προγραμματισμό και τις σωστές μελέτες γιατί πιθανώς πολλά από αυτά τα έργα να έχουν σχεδιασθεί και λάθος, βασιζόμενα σε μικρότερες εντάσεις βροχοπτώσεων σε μικρότερες ποσότητες νερού. Ή χωρίς σχεδιασμό για το ποια σημεία και από πού δέχονται νερά, με αποτέλεσμα σε περιοχές που κατακλύζονται από μεγάλους όγκους νερού να μην υπάρχουν σωστοί αγωγοί σε εκείνο το σημείο με αποτέλεσμα το νερό να διαχέεται και να πλημμυρίζει γειτονικές περιοχές.
Και άλλοι λόγοι έχουν επιδεινώσει το πρόβλημα. Η μεγάλη τσιμεντοποίηση, η αποψίλωση των περιαστικών δασών με αποτέλεσμα όλα τα νερά σε περιοχές όπως η Θεσσαλονίκη που είναι κοντά σε ορεινούς όγκους και έρχονται όλα τα νερά επάνω και πλημμυρίζουν πιο εύκολα και όσο πιο χαμηλά κατεβαίνουμε σε παραλιακές περιοχές, σε παραλιακή ζώνη που πολύ εύκολα πλημμυρίζει με το παραμικρό οι δρόμοι, δηλαδή, από την οδό Βασιλίσσης Όλγας, όπως γνωρίζετε μέχρι τη δυτική Θεσσαλονίκη και περιοχές του κέντρου μπορεί να γίνουν ποτάμια.
Πολλές φορές, ακούμε τους πολίτες να λένε ότι οι εποχές έχουν αλλάξει. Φέτος, ας πούμε, δεν καταλάβαμε άνοιξη, ο καιρός είναι περίεργος, πέρσι είχαμε ακραίους καύσωνες, φέτος, ενδεχομένως το καλοκαίρι στην Ελλάδα να είναι πιο δροσερό, αλλά με ακραία καιρικά φαινόμενα. Αυτοί οι ακραίοι καύσωνες μεταφέρονται στη βόρεια πλευρά της Ευρώπης και δη στη Σκανδιναβία. Τελικώς, συμφωνείτε με την άποψη των επιστημόνων, ότι βρισκόμαστε στην «καρδιά» της κλιματικής κρίσης, κ. Σιούτα;
Δεν είναι εύκολο να έχουμε ακριβή απάντηση και ολοκληρωμένη ως προς αυτό. Έχουμε ισχυρές ενδείξεις και όλα αυτά που είπατε τα παρατηρούμε και για τις μεταβατικές, κυρίως εποχές του έτους, όπως είναι η άνοιξη και το φθινόπωρο οι οποίες πολλές φορές λόγω της κλιματικής αλλαγής χάνονται, μειώνονται, συρρικνώνονται. Πάμε κατευθείαν, για παράδειγμα, από το κρύο του χειμώνα στην απότομη ζέστη και αντίθετα, το φθινόπωρο. Και μάλιστα έχουμε επιμήκυνση του καλοκαιριού και γενικά ο χειμώνας είναι μικρότερης διάρκειας αλλά οι ενδιάμεσες εποχές, οι μεταβατικές όπως τις λέμε, το φθινόπωρο και η άνοιξη συρρικνώνονται πολύ σε διάρκεια.
Έχουμε και μεγάλες διαφοροποιήσεις. Και βέβαια σε επίπεδο ηπείρου, όπως τώρα η βόρεια Ευρώπη βιώνει την κλιματική αλλαγή εντονότερα και εκεί παρατηρούνται συχνά, κάθε χρόνο, τα τελευταία χρόνια υψηλές θερμοκρασίες, καύσωνες μέχρι και 15 βαθμούς πάνω από τα κανονικά για την εποχή επίπεδα και στην Βόρεια Γερμανία και στις Σκανδιναβικές χώρες και πραγματικά εκεί έχουν πεισθεί για την κλιματική αλλαγή.
Αντίθετα σε χώρες, όπως εμείς που είμαστε συνηθισμένοι σε αυτές τις διακυμάνσεις ως ένα βαθμό παρόλο που τις παρατηρούμε και εμείς εδώ μπορούμε να πούμε ότι είναι και φυσιολογικές, δηλαδή μια άνοιξη πιο κρύα, πιο ασταθής , πιο ζεστή. Η απάντηση είναι ότι θα πρέπει να περιμένουμε να δούμε την εξέλιξη των καιρικών φαινομένων, την διακύμανση των θερμοκρασιών, την ανακατανομή των βροχοπτώσεων, ποιες περιοχές θα πλήττονται περισσότερο. Όλα αυτά είναι στοιχεία που τα μελετάμε και μας δίνουν την πορεία της κλιματικής αλλαγής. Θέλω να πω ότι θα πρέπει, λίγο ακόμα, να περιμένουμε για να δούμε που βρισκόμαστε, πόσο γρήγορα προχωράει η κλιματική αλλαγή, αν επαληθεύονται, πράγματι τα σενάρια αυτά που είναι συνάρτηση της θερμοκρασίας, κλιματική μεταβολή και συνάρτηση των εκπομπών των αερίων στην ατμόσφαιρα.
Δεν επαληθεύεται αυτό; Είχαμε πρόσφατα τα παραδείγματα των μεγάλων πυρκαγιών στον Καναδά και την αιθαλομίχλη στη Νέα Υόρκη…
Πράγματι, αυτό συμβαίνει. Ο ατμοσφαιρικός αέρας ταξιδεύει σε χιλιάδες χιλιόμετρα και μεταφέρει τους καπνούς, τους ρύπους. Οτιδήποτε υπάρχει στην ατμόσφαιρα μπαίνει στη γενική κυκλοφορία και μπορεί να γυρίσει όλο τον πλανήτη. Να κάνει και πλήρη περιστροφή ακόμα. Γιατί ο ατμοσφαιρικός αέρας έχει τις ιδιότητες ενός ρευστού σώματος. Οι δασικές πυρκαγιές είναι ένα στοιχείο που θα επιδεινωθεί και αυτό με την κλιματική αλλαγή και μάλιστα έχουμε ήδη τις περισσότερες ζημιές αλλά και ανθρώπινα θύματα από τις φυσικές καταστροφές από δασικές πυρκαγιές και ακολουθούν οι πλημμύρες. Και ύστερα τα άλλα φαινόμενα.
Θα ήθελα να προσθέσω ότι θα πρέπει να ακολουθούμε την επιστήμη, τα επιστημονικά δεδομένα για τον σχεδιασμό και των υποδομών μας και τον τρόπο που θα γίνει η προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή και όποια μεταβολή στο μέλλον θα έρθει γιατί ως ένα βαθμό όλες αυτές οι αλλαγές που έχουν να κάνουν με το κλίμα επιδεινώνονται και από τις αλλαγές και ανθρωπογενείς παρεμβάσεις που κάνει ο ίδιος ο άνθρωπος στο περιβάλλον του. Δηλαδή, αν δεν είχαμε τόσο πυκνή δόμηση, τόσο απρογραμμάτιστα και μη σωστά μελετημένα έργα υποδομών ακόμα και μεγαλύτερους όγκους βροχής, ακόμα και μια ήπια κλιματική αλλαγή θα μπορούσαν να την αντέξουν.
Εν κατακλείδι, ας προσέξουμε, έστω από εδώ και πέρα, να ακολουθούμε τα επιστημονικά δεδομένα. Και να προσπαθούμε να έχουμε το σωστό βηματισμό και να προσαρμοστούμε στη φύση και με τις όποιες αλλαγές.
