Τα καλά νέα για τις επιδόσεις της Ελλάδας στις ΑΠΕ και οι στόχοι για τριπλάσια πράσινη ισχύ ως το 2030, είναι η μία όψη του νομίσματος. Η άλλη όψη αφορά τις επενδύσεις σε δίκτυα και υποδομές. Τριπλασιασμός της πράσινης ενέργειας σημαίνει νέες γραμμές, κυρίως εναέριες, αναβάθμιση των υφιστάμενων, επενδύσεις δισεκατομμυρίων ευρώ, ταχύτατες αδειοδοτήσεις και κυρίως να αντιμετωπιστούν οι αντιδράσεις. Είμαστε έτοιμη για όλα αυτά ως χώρα;
Η έκθεση του Διεθνούς Οργανισμού Ενέργειας (ΙΕΑ) κρούει τον κώδωνα του κινδύνου. Οι υπηρεσίες πρέπει να ανεβάσουν ταχύτητες, οι μηχανισμοί να πατήσουν «γκάζι», οι επενδύσεις να εστιάσουν στις πλέον κορεσμένες περιοχές, να βρεθεί μια φόρμουλα συνεννόησης με τις τοπικές κοινωνίες. Αυτή είναι η βασική σύσταση του IEA προς την ελληνική κυβέρνηση. Διαφορετικά, δεν θα καταστεί εφικτός ο στόχος για τουλάχιστον 4 GW σε νέα έργα στο δίκτυο μέχρι το 2025.
Καλεί επίσης ο οργανισμός την κυβέρνηση να εργαστεί μαζί με τους φορείς της αγοράς και τις τοπικές κοινωνίες, ώστε να καταρτίσουν ένα σχέδιο προτεραιοτήτων για την ανάπτυξη έργων ΑΠΕ. Ένα σχέδιο, το οποίο θα διασφαλίζει την ταχύτερη αδειοδότηση και σύνδεση των έργων και ταυτόχρονα την εξισορρόπηση πόρων, το κόστος δικτύου, περιβαλλοντικά και πολιτισμικά θέματα και χρήσεις γης.
Το κακό προηγούμενο
Τι ανησυχεί τον ΙΕΑ; Η εμπειρία των προηγούμενων δεκαετιών. Η Ελλάδα κατέχει ένα από τα θλιβερά ρεκόρ διεθνώς όπου η αδειοδότηση ενός αιολικού μπορεί να πάρει και δέκα χρόνια από την πρώτη αίτηση. Η μεγαλύτερη ωστόσο «πληγή» του ελληνικού ενεργειακού συστήματος, ικανή να πάει πίσω τους στόχους της πράσινης μετάβασης, ακούει στο όνομα δίκτυα. Οι χρόνοι εδώ είναι ακόμη μεγαλύτεροι. Το δείχνουν η εδώ και χρόνια δρομολογούμενη διασύνδεση με τη Βουλγαρία, η ηλέκτριση του πολύπαθου «Δυτικού Διαδρόμου» Μεγαλόπολη – Πάτρα – Δυτική Ελλάδας, η ταλαιπωρία με το ΚΥΤ Αργυρούπολης, ένα έργο που συνδέθηκε με τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004, αλλά δεν ολοκληρώθηκε ποτέ, παρά την πυρκαγιά του 2021 που προκάλεσε μπλακ άουτ στο Λεκανοπέδιο, παρ' ότι απαραίτητο για την ασφαλή ηλεκτροδότηση της Αττικής.
Η 6η καλύτερη χώρα για επενδύσεις υστερει σε υποδομές
Στην ουσία, η έκθεση του ΙΕΑ, ναι μεν έρχεται να αποδώσει τα εύσημα στην Ελλάδα για τη γρήγορη διείσδυση των ΑΠΕ, το γεγονός ότι η χώρα θεωρείται ως η 6η καλύτερη για επενδύσεις σε ΑΠΕ (Climatescope του Βloomberg), ωστόσο αναδεικνύει επίσης και ότι δεν είναι όλα ρόδινα. Κρούει τον κώδωνα του κινδύνου ότι αν δεν αλλάξει τάχιστα η εικόνα και δεν επιταχυνθούν οι επενδύσεις στα δίκτυα, δεν πρόκειται να αντέξει η χώρα όλα αυτά τα 28 πράσινα GW (από 10 GW σήμερα), που προβλέπουν οι στόχοι μέχρι το 2030. Έτσι μόνο θα καταστεί εφικτή, σύμφωνα με τον ΙΕΑ, η εξαγωγή της περίσσειας παραγόμενης «πράσινης» ηλεκτρικής ενέργειας, ένα από τα βασικά θέματα στα οποία εστιάζει η έκθεση του ΙΕΑ.
Εμμέσως πλην σαφώς, το ερώτημα που προκύπτει από το κείμενο είναι κατά πόσο μπορεί μια χώρα να σχεδιάζει εξαγωγές, όταν την ίδια στιγμή αδυνατεί να αντιμετωπίσει το πρόβλημα της πλεονάζουσας εγχώριας παραγωγής πράσινης ηλεκτρικής ενέργειας επειδή δεν διαθέτει συστήματα αποθήκευσης και μπαταρίες; Τι θα κάνει με την υπερβάλλουσα πράσινη ενέργεια, όταν δεν θα μπορεί να την καταναλώσει; Θα την περικόπτει;
Το πρόβλημα δεν είναι μόνο δικό μας, το γεγονός όμως ότι η Ελλάδα πάσχει από δίκτυα και έχει κορεσμένο ηλεκτρικό χώρο επιτείνει το πρόβλημα ότι τα Δυτικά Βαλκάνια, όπως η Αλβανία και το Μαυροβούνιο, είναι η μεγαλύτερη «μαύρη τρύπα» στον ευρωπαϊκό ενεργειακό χάρτη. Απαιτούνται πολύς δρόμος, χρόνος και πολλά δισεκατομμύρια από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την ανάπτυξη νέων γραμμών, μεγάλης χωρητικότητας, ικανών να μεταφέρουν πράσινο ρεύμα από Ελλάδα, Βουλγαρία και Ρουμανία, αλλά και από την Αν. Μεσόγειο και τη Β. Αφρική, προς την Κεντρική και Δυτική Ευρώπη.
Στα γενικά του πάντως συμπεράσματα, ο IEA αναγνωρίζει ότι «η Ελλάδα έχει σημειώσει θετική πρόοδο στη μείωση της χρήσης άνθρακα και στη μεταρρύθμιση των αγορών ενέργειας, ωστόσο χρειάζεται να κάνει περισσότερα για την ανάπτυξη των ΑΠΕ και την προώθηση της ενεργειακής αποδοτικότητας», όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά.
Οι 5 βασικοί αστερίσκοι του ΙΕΑ
Συνοπτικά, οι πέντε αστερίσκοι της έκθεσης για την Ελλάδα συνοψίζονται στα παρακάτω:
- Επαναξιολόγηση της ανάγκης για επενδύσεις σε ορυκτά καύσιμα και προσανατολισμό των κεφαλαίων σε επενδύσεις που στηρίζουν την ενεργειακή μετάβαση.
- Βελτίωση του θεσμικού πλαισίου για τις ΑΠΕ και τις ηλεκτρικές διασυνδέσε8ις, ώστε τα έργα υλοποιούνται σε «εύλογο» χρονικό διάστημα. Απαιτείται περαιτέρω εξορθολογισμός των διαδικασιών για τη χωροθέτηση και αδειοδότηση των σχετικών projects.
- Οι φόροι και οι κανονισμοί της αγοράς πρέπει να προσαρμοστούν κατά τέτοιο τρόπο, ώστε οι τιμές ενέργειας να διαμορφώνουν συμπεριφορές και να ενθαρρύνουν επενδύσεις προς την κατεύθυνση της δίκαιας ενεργειακής μετάβασης.
- Τα προγράμματα «Εξοικονομώ» πρέπει να εστιάζουν σε παρεμβάσεις που συνδυάζουν τη θερμική ενίσχυση των κατοικιών (π.χ.κουφώματα) με αντλίες θερμότητας για να μεγιστοποιηθεί η εξοικονόμηση ενέργειας. Η προτεραιότητα πρέπει να δοθεί στα ευάλωτα νοικοκυριά.
- Κίνητρα για αντικατάσταση των παλαιών οχημάτων -κυρίως φορτηγών- με νέα, λιγότερο ρυπογόνα και αποδοτικά, μέσω χορήγησης σχετικών κινήτρων, συμπεριλαμβανομένου προγράμματος απόσυρσης.
Σημαντική η εξάρτηση από ορυκτά καύσιμα
Στα εύσημα προς την Ελλάδα, η εκτελεστική Διευθύντρια του Διεθνούς Οργανισμού Ενέργειας (ΙΕΑ) Mary Warlick, χαρακτήρισε την πολιτική απεξάρτησης της Ελλάδας από το λιγνίτη ως παράδειγμα για άλλες χώρες, καθώς η συμμετοχή στο ενεργειακό μείγμα έχει υποχωρήσει κάτω από το 10%. Την ίδια στιγμή η εγκατεστημένη ισχύς από ΑΠΕ (φωτοβολταϊκοί και αιολικοί σταθμοί) έχει διπλασιαστεί τα τελευταία χρόνια και το ποσοστό της πράσινης ενέργειας στην ηλεκτροπαραγωγή προσέγγισε το 50% στο 2022. Εξήρε τον Κλιματικό Νόμο που θέσπισε η Ελλάδα στις αρχές του 2022, σημείωσε ότι η Ελλάδα αποτελεί «παγκόσμιο ηγέτη» στην χρήση της ηλιακής ενέργειας για ηλεκτροπαραγωγή και θέρμανση, ωστόσο τόνισε ότι το υπό αναθεώρηση Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα πρέπει να ευθυγραμμιστεί με τους δεσμευτικούς στόχους που αυτός θέτει.
Και μπορεί η Ελλάδα να έχει καταφέρει να μειώσει το μερίδιο των ορυκτών καυσίμων στον ενεργειακό της εφοδιασμό – από 91% το 2011 σε 82% το 2021 – αλλά εξακολουθεί να παραμένει πάνω από τον μέσο όρο του ΔΟΕ που είναι 78%.
Επίσης, η Ελλάδα δεν έχει ακόμη μεταφέρει πλήρως τους κανόνες της ΕΕ για το ρεύμα, όσον αφορά την προστασία των καταναλωτών μέσω των λογαριασμών. Εξακολουθούν να είναι περίπλοκοι και να εμπεριέχουν ξεχωριστές χρεώσεις για ηλεκτρική ενέργεια, μεταφορά και διανομή δικτύου, εισφορές, φόρους και χρεώσεις που δεν σχετίζονται με την ενέργεια, όπως η ΕΡΤ και τα δημοτικά τέλη. Στο πλαίσιο αυτό η Ελλάδα πρέπει να εξετάσει το ενδεχόμενο απομάκρυνσης αυτών των χρεώσεων από τους λογαριασμούς ηλεκτρικής ενέργειας.
