Η επικράτηση του Ταγίπ Ερντογάν στις εκλογές που θα γίνουν μετά από 18 μήνες και η παραμονή του στην εξουσία χαρακτηρίζονται από πλήρη αβεβαιότητα. Ωστόσο, ο τούρκος πρόεδρος θα κάνει ό,τι περνά από το χέρι του για να παραμείνει στην εξουσία, πολλώ δε μάλλον, όταν θεωρείται πιθανή η δίωξή του λόγω του βεβαρημένου του παρελθόντος με την εμπλοκή του ονόματός του σε υποθέσεις διαφθοράς.
Αυτά υποστηρίζει σε άρθρο του ο Soner Cagaptay, ερευνητής του Washington Institute for Near East Policy των ΗΠΑ στην ιστοσελίδα του αμερικανικού Foreign Affairs, ο οποίος παρουσιάζει τρία σενάρια, ως προς το πώς ενδεχομένως θα αντιδράσει ο Τ. Ερντογάν στο ενδεχόμενο εκλογικής του ήττας.
Σύμφωνα με τα τρία αυτά σενάρια, ο Τ. Ερντογάν μπορεί ενδεχομένως να αλλοιώσει την ψηφοφορία, θα αμφισβητήσει το αρνητικό αποτέλεσμα ή θα επιδοθεί σε μια εξέγερση, όπως η περυσινή εισβολή των οπαδών του Τραμπ στο Καπιτώλιο.
Αυτό που επείγει σήμερα στην Τουρκία -τονίζει ο αρθρογράφος- είναι η οικοδόμηση ενός μηχανισμού ομαλής μετάβασης της εξουσίας, χωρίς την υπονόμευση των πυλώνων της Δημοκρατίας, που θα δημιουργούσε κύματα αστάθειας πέραν των συνόρων της χώρας, στη Μέση Ανατολή και στην Ευρώπη.
Ο αρθρογράφος σημειώνει, μεταξύ άλλων, ότι η συνταγματική αναθεώρηση που έδωσε στον Ερντογάν ευρείες υπερεξουσίες, παράλληλα δίνει το δικαίωμα στις αντιπολιτευτικές δυνάμεις να ενωθούν υπό την ηγεσία του επικρατέστερου αντιπολιτευόμενου κόμματος.
Στο σημερινό πολιτικό σκηνικό στην Τουρκία, πολλά εξαρτώνται από τη συμμαχία του (κοσμικού) κόμματος αξιωματικής αντιπολίτευσης (CHP) και του Καλού Κόμματος (IYI), αλλά και από την ανεπίσημη υποστήριξη του φιλοκουρδικού κόμματος (HDP) και άλλων μικρών κομμάτων, όπως του ισλαμικού Κόμματος της Ευτυχίας (SP) που αντιδρά στη διαφορά του κυβερνώντος κόμματος ΑΚΡ και του Ερντογάν.
To τελευταίο αυτό κόμμα (SP) το χωρίζει μεγάλο ιδεολογικό χάσμα από τα υπόλοιπα, ωστόσο υπερτερεί η επιθυμία ανατροπής του Ερντογάν.
H βάση του κυβερνώντος κόμματος ΑΚΡ όπως και του συγκυβερνώντος εθνικιστικού κόμματος (MHP) φυλλοροεί, καθώς το ποσοστό του κινείται μεταξύ 30-40% από το 52% που ήταν στις εκλογές του 2018. Πολλοί ψηφοφόροι του έχουν μεταπηδήσει είτε στο ΜΗΡ είτε σε μικρότερα κόμματα όπως το DEVA που δημιούργησε ο πρώην υπουργός Οικονομικών Αλί Μπαμπακάν.
Επίσης, εκτός από το νέο εκλογικό σύστημα που προβλέπει το νέο Σύνταγμα και ευνοεί την ενωμένη αντιπολίτευση, ο Ερντογάν έχει να αντιμετωπίσει και την οικτρή κατάσταση της τουρκικής οικονομίας.
Η επικράτηση του υποψηφίου του CHP Εκρέμ Ιμάμογλου στη Δημαρχία Κων/λης το 2019 απέδειξε τόσο το ότι είναι δυνατή η ήττα του κυβερνώντος κόμματος ΑΚΡ, αλλά και το που μπορεί να φθάσει ο Ερντογάν για να διατηρήσει την εξουσία και την επικράτηση του κόμματός του.
Όμως, όταν ο Ερντογάν αμφισβήτησε τα αποτελέσματα των εκλογών και επέβαλε νέες, η διαφορά των 13.000 ψήφων του Ιμάμογλου έναντι του υποψηφίου του ΑΚΡ, εκτοξεύτηκε στις 800.000. Η σημαντική αυτή επικράτηση, σε συνδυασμό με την επικράτηση του υποψηφίου του CHP Μανσούρ Γιαβάς στην Άγκυρα, κατέστρεψαν την εικόνα του αήττητου που είχε μέχρι τότε ο Ερντογάν.
Σύμφωνα με τις δημοσκοπήσεις, οι δύο αυτοί Δήμαρχοι αλλά και η ηγέτης του Καλού Κόμματος ΙΥΙ Μεράλ Ακσενέρ θα μπορούσαν να επικρατήσουν του Ερντογάν στον δεύτερο γύρο των Προεδρικών Εκλογών το 2023. Οι παραπάνω ανταγωνίζονται για μια καλή θέση στην αντιπολίτευση, αλλά στο δεύτερο γύρο θα υποστήριζαν τον μεταξύ τους επικρατέστερο για να ηττηθεί ο Ερντογάν.
Λόγω της τραγικής κατάστασης της τουρκικής οικονομίας και με εκτίμηση πληθωρισμού 20% για το 2022, τα πράγματα για τον Eρντογάν δεν είναι καθόλου ρόδινα. Η βέλτιστη στρατηγική του θα ήταν να δημιουργήσει μια «σφήνα» ανάμεσα στο Καλό Κόμμα (ΙΥΙ) και των άλλων δεξιών μικρών κομμάτων έναντι των αριστερών κομμάτων, ωστόσο μέχρι τώρα οι ηγέτες των κομμάτων αυτών, επηρεασμένοι και από τις κυβερνητικές ήττες του 2019, παραμένουν ενωμένοι.
Έτσι, εάν αποκλειστούν δραματικές καταστάσεις, όπως απαγόρευση αυτών των κομμάτων και φυλάκιση των ηγετών τους ή μια αέναη παράταση των εκλογών, τότε το πιθανότερο αποτέλεσμα για τον Ερντογάν είναι η ήττα που ο ίδιος και οι υποστηρικτές του θα πράξουν το πάν για να την ανατρέψουν.
Η τρέχουσα πολιτική πραγματικότητα δείχνει μια πορεία σύγκρουσης του Ερντογάν με το εκλογικό σώμα, με σημαντικές επιπτώσεις για το μέλλον της Τουρκίας. Υπάρχουν τα παρακάτω ενδεχόμενα εξέλιξης αυτής της σύγκρουσης.
-Το πρώτο ενδεχόμενο: μόλις χάσει τις εκλογές, να προχωρήσει ο Ερντογάν σε καταγγελία για εκτεταμένη νοθεία και αμφισβήτηση του αποτελέσματος, όπως έκανε στις εκλογές του Δήμου Κων/λης το 2019. Όπως έγινε και στις ΗΠΑ το 2020. Θα πρόκειται για μια άνευ προηγουμένου επίθεση στο εκλογικό σύστημα. Όμως είναι πιθανό να το πράξει ο Ερντογάν, δεδομένης της προγενέστερης βούλησης του ιδίου και του κλειστού του κύκλου να υπονομεύουν τους δημοκρατικούς θεσμούς της Τουρκίας και να διατηρούν πάση θυσία την εξουσία.
Από το 2018, ο Ερντογάν απομονώνεται όλο και περισσότερο από το πολιτικό σύστημα και την κυβέρνηση και έχει εγκαινιάσει μια διαδικασία λήψης αποφάσεων σε συνεργασία με ένα δικό του εσωτερικό κύκλο του «παλατιού». Αυτοί ήταν οι σύμβουλοι που τον ώθησαν το 2019 να αμφισβητήσει τα αποτελέσματα για το Δημο Κων/λης και είναι πολύ πιθανό να τον συμβουλεύσουν το ίδιο σε εθνικό πλέον επίπεδο, με παράλληλη άσκηση πιέσεων στο δικαστικό σύστημα και το εκλογοδικείο.
Αν υλοποιηθεί αυτό το σενάριο, ο Ερντογάν θα έρθει αντιμέτωπος με την γενική κατακραυγή και με πολυπληθείς διαδηλώσεις τις αντιπολίτευσης. Όμως τότε θα χρησιμοποιήσει την πιστή σε αυτόν εκσυγχρονισμένη δύναμη 300.000 ανδρών της Αστυνομίας, θα απαγορεύσει τις διαδηλώσεις και θα συλλάβει τους οργανωτές τους, θα κλείσει τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ενδεχομένως επιβάλλει και απαγορεύσεις κυκλοφορίας αλλά και καθεστώς εκτάκτου ανάγκης, όπως έκανε την περίοδο μετά την απόπειρα πραξικοπήματος το 2016. Μια επικράτηση της αστυνομίας του Ερντογάν θα σημάνει το τέλος της Δημοκρατίας στην Τουρκία.
-Οι υποστηρικτές του Ερντογάν δημιουργούν σκηνικό εξέγερσης παρόμοιο με την εισβολή στο Καπιτώλιο των ΗΠΑ: H αμφισβήτηση του αποτελέσματος δεν είναι ο μόνος τρόπος υπονόμευσης των εκλογών. Ένας άλλος τρόπος είναι η παρέμβαση εκ των προτέρων για την αλλοίωση της ψήφου. Ωστόσο, όπως έδειξε και η εμπειρία από το Δήμο Κων/λης το 2019, η αντιπολίτευση οργανώνεται για την ‘προστασία της ψήφου’.
Τότε 100.000 εθελοντές κινητοποιήθηκαν και κατάφεραν να αποτρέψουν κυβερνητικές λαθροχειρίες στον δεύτερο γύρο των εκλογών, καταγράφοντας με τα κινητά τους την καταμέτρηση ψήφων και διανυκτερεύοντας στα εκλογικά τμήματα για την προστασία της κάλπης. Η εμπειρία αυτή είναι πολύτιμη για την αντιμετώπιση παρόμοιων καταστάσεων στις εκλογές του 2023. Αυτό λοιπόν που απομένει στον Ερντογάν είναι μαζί με την μη αναγνώριση της ήττας, η κινητοποίηση των οπαδών του για να ‘επικρατήσουν στο δρόμο’ έναντι των οπαδών της αντιπολίτευσης, δημιουργώντας έτσι χάος στην Τουρκία.
Το ενδεχόμενο αμνηστίας
Με το παραπάνω σενάριο να είναι ιδιαίτερα πιθανό, μια σωστή στρατηγική εκ μέρους της αντιπολίτευσης θα ήταν η εκ των προτέρων διαπραγμάτευση για την αμνήστευση του Ερντογάν και της οικογένειάς του, εφόσον οικειοθελώς παραδώσει δημοκρατικά την εξουσία, όταν χάσει στις εκλογές. Ωστόσο, πολλά μικρά αριστερά κόμματα διαφωνούν με αυτό το ενδεχόμενο, καθιστώντας έτσι δύσκολη μια τέτοια διαπραγμάτευση.
Αλλά και από πλευράς Ερντογάν δεν είναι βέβαιη η αποδοχή της και τότε τα πράγματα μπορεί να οξυνθούν ιδιαίτερα, φθάνοντας και σε ένοπλες εξεγέρσεις των οπαδών του.
Ο ρόλος του στρατού
Μια άλλη εναλλακτική οδός θα ήταν να τεθεί ο τουρκικός στρατός ως θεσμός ιδιαίτερα σεβαστός στην Τουρκία, ως εγγυητής της μετάβασης εξουσίας και της τήρησης μιας συμφωνίας μεταξύ Ερντογάν και αντιπολίτευσης, καθώς η συνύπαρξη οπαδών και αντιπάλων του Ερντογάν στις τάξεις του προσδίδει στον στρατό μια αίγλη ουδετερότητας και μη κομματικοποίησης σε αντίθεση με τους υπόλοιπους κρατικούς θεσμούς στην Τουρκία. Επίσης, η ΕΕ θα μπορούσε να συμβάλει στην ομαλή μετάβαση της εξουσίας, απειλώντας με κυρώσεις όσους την υπονομεύουν.
Ωστόσο, αν και πολλοί δεν θεωρούν καλή την ιδέα να είναι ο στρατός εγγυητής, δεδομένου του ιστορικού ρόλου του στρατού σε πραξικοπήματα, και με δεδομένο τον πειρασμό να εμπλακεί και πάλι στην πολιτική ζωή της χώρας, ίσως αυτή αποτελεί την προσφορότερη λύση για την πρόληψη της κατάρρευσης της δημοκρατίας στην Τουρκία.
Ο αρθρογράφος καταλήγει παρατηρώντας ότι αν ο Ερντογάν είχε αποσυρθεί έπειτα από την πρώτη δεκαετία εξουσίας του, θα αποτελούσε σήμερα τον πλέον επιτυχημένο ηγέτη της Τουρκίας. Ωστόσο, προτίμησε την απόκτηση μια ανεξέλεγκτης εξουσίας, που έφερε τον ίδιο και την Τουρκία σε μια δεινή θέση.
Αν δεν εφαρμοστεί τώρα μια στρατηγική αποχώρησής του από την πολιτική σκηνή, ενδεχομένως ο Ερντογάν να μείνει στην ιστορία ως «ένας τούρκος Τραμπ», που ισχυρίστηκε ότι του έκλεψαν τις εκλογές και που θα ρίξει την χώρα και τους πολίτες της στο χάος.
Πηγή: Foreign Affairs
