Τρία βασικά ζητήματα θα απασχολήσουν τη Δύση την επόμενη ημέρα της νέας κατάστασης που διαμορφώθηκε στο Αφγανιστάν. Πρώτον, η πιθανότατη αύξηση των προσφυγικών ροών προς την Ευρώπη, με την Τουρκία να το εκμεταλλεύεται επιχειρώντας να ασκήσει πίεση στην Ελλάδα. Δεύτερον, ο βαθμός στον οποίο πλήττεται η αξιοπιστία των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ. Τρίτον, η Τουρκία προσπαθεί να εξαργυρώσει την προθυμία της να φανεί χρήσιμη στις ΗΠΑ στην περιοχή.
Θεωρώ πως οι προσφυγικές ροές από το Αφγανιστάν θα ενταθούν. Σημειώνεται πως αυτές δεν έχουν σταματήσει τα τελευταία χρόνια, αφού η χώρα αποτελεί σταθερή πηγή που «τροφοδοτεί» με πρόσφυγες και μετανάστες την Δύση αλλά και χώρες της Ασίας αυτά τα χρόνια εξαιτίας του πολέμου. Μία μάλλον ασφαλής πρόβλεψη είναι ότι μέχρι να ξεκαθαρίσει η κατάσταση σε ό,τι αφορά στις προθέσεις των Ταλιμπάν θα έχουμε αύξηση των προσφυγικών ροών.
Δυστυχώς δεν φαίνεται να υπάρχει οργανωμένο σχέδιο αντίδρασης σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης, και άρα η απουσία ολοκληρωμένης ευρωπαϊκής στρατηγικής θα έχει ως αποτέλεσμα την επιμονή σε δράσεις που γνωρίζουμε. Διαπραγμάτευση για χρηματοδότηση της Τουρκίας ώστε να συνεχίσει να λειτουργεί ως ανάχωμα. Το πρόβλημα είναι ότι η Τουρκία θα βρεθεί σε θέση ισχύος απέναντι στην ΕΕ και η διαπραγματευτική της τακτική θα είναι σχεδόν εκβιαστική.
Το δεύτερο ζήτημα έχει να κάνει με την αξιοπιστία των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ συνολικά. Οι ΗΠΑ έκαναν την επέμβαση πριν 20 χρόνια, ξόδεψαν πάνω από 1 τρισ. δολάρια στην πολεμική επιχείρηση αλλά και σε μία χωρίς αποτέλεσμα προσπάθεια να οικοδομηθεί ένα λειτουργικό και αποτελεσματικό Αφγανικό κράτος.
Ωστόσο, τέσσερις αμερικάνικες διοικήσεις, με αυτή του Μπάιντεν να έχει τις λιγότερες ευθύνες, έδειξαν να μην είναι έτοιμες να αναλάβουν πλέον το στρατηγικό κόστος για την αποτυχία τους. Δύσκολα κάποιος άλλος θα θεωρήσει στο μέλλον ότι οι ΗΠΑ είναι αξιόπιστος εταίρος σε παρόμοιες καταστάσεις.
Το παράδειγμα της εγκατάλειψης του Αφγανιστάν από τη Δύση, στέλνει ένα μήνυμα σε άλλες φονταμενταλιστικές ισλαμικές κοινότητες στον μουσουλμανικό κόσμο, πως η Δύση δεν έχει τις αντοχές και τη δυνατότητα να επιβάλλει δομές ανάλογες ενός σύγχρονου κράτους. Επομένως, αναμένεται να αντιμετωπίσουμε μια ευρύτερη αποσταθεροποίηση στην υποσαχάρια Αφρική, καθώς υπάρχει κίνδυνος να εξαχθεί η κρίση του Αφγανιστάν σε περιοχές όπως το Μάλι και η Νιγηρία.
Ένα τρίτο ζήτημα είναι τι σημαίνει η επιστροφή των Ταλιμπάν στην εξουσία. Το ερώτημα που μας απασχολεί είναι τι θα γίνει στο Αφγανιστάν, αν δηλαδή θα ξαναγίνει θύλακας τρομοκρατίας, που θα βρίσκουν καταφύγιο και θα υπάρχουν τρομοκρατικές οργανώσεις τύπου Αλ Κάιντα. Θα διακινδυνεύσω την εκτίμηση, πως παρά το γεγονός πως διάφορες τρομοκρατικές οργανώσεις θα προσπαθήσουν να επανακάμψουν, δεν νομίζω οι Ταλιμπάν να τους δώσουν αυτή τη φορά τη δυνατότητα και την επιχειρησιακή ετοιμότητα, όπως έκαναν στο παρελθόν.
Έχουν συνειδητοποιήσει πως δεν έχουν συμφέρον να επιτρέπουν να επιχειρούν τρομοκρατικές οργανώσεις από το έδαφος του Αφγανιστάν. Άρα δεν θεωρώ πως θα υπάρξει επαναφορά της ισλαμικής τρομοκρατίας στην περιοχή, ενώ οι Ταλιμπάν είναι η μόνη δύναμη αυτή τη στιγμή, που μάλλον μπορεί να διατηρήσει τη σταθερότητα στην περιοχή, με τη στήριξη του Πακιστάν.
Τέλος, η Τουρκία είδε το Αφγανιστάν ως ευκαιρία να φανεί χρήσιμη στις ΗΠΑ. Να εξαργυρώσει την προθυμία της, καλύπτοντας το κενό και αναβαθμίζοντας τη σημασία της για τις ΗΠΑ. Η πρώτη αντίδραση των Ταλιμπάν είναι πως η Τουρκία είναι ανεπιθύμητη στην περιοχή και θεωρώ πως πολύ σύντομα η Τουρκία θα αποχωρήσει από την περιοχή, καθώς δεν είναι τόσο χρήσιμη όσο πιστεύει ο Ερντογάν. Είναι πολύ πιθανόν να δούμε την Τουρκία να προσπαθεί να τιμωρήσει την Ελλάδα, εργαλειοποιώντας μια ακόμη φορά τους ενδεχόμενους νέους πρόσφυγες.
*Ο Κώστας Υφαντής είναι καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Πάντειο Πανεπιστήμιο
