Η Τουρκία βρίσκεται σε σοκ. Οι ειδικοί λένε ότι θα χρειαστούν τουλάχιστον δύο μήνες μέχρι να έχουμε ακριβή εικόνα για το μέγεθος της καταστροφής.Η ανοικοδόμηση θα κοστίσει εκατοντάδες δισεκατομμύρια ευρώ και θα θέσει τεράστιες προκλήσεις για τη χώρα, η οποία βρισκόταν ήδη σε πολύ δύσκολη οικονομική κατάσταση πριν από την καταστροφή.
Μετά τη θλίψη και την απόγνωση για τα πολλά θύματα, οι πολιτικοί μετασεισμοί θα μπουν αργά αλλά σταθερά στο προσκήνιο. Η μάχη για την εξουσία στην Τουρκία εισέρχεται σε μια αποφασιστική φάση. Ο κ. Ερντογάν δεν άφησε αμφιβολία ότι θα συνεχίσει να είναι ο ρυθμιστής των γεγονότων. Είναι αποφασισμένος να μετατρέψει προς όφελός του τη μεγαλύτερη κρίση των είκοσι χρόνων της παραμονής του στην εξουσία.
Στην εσωτερική πολιτική, ο κ. Ερντογάν ακολουθεί μια καλά δοκιμασμένη διπλή στρατηγική, γνωστή και ως καρότο και μαστίγιο. Υπόσχεται αποζημιώσεις στα θύματα της καταστροφής και γρήγορη βοήθεια για την ανοικοδόμηση των κατεστραμμένων περιοχών.
Το πόσο αξιόπιστες είναι οι εξαγγελίες είναι ένα άλλο θέμα. Ταυτόχρονα, ο Τούρκος πρόεδρος απειλεί τους αντιπάλους και τους επικριτές του με σαφή λόγια: «Τώρα δεν είναι ώρα για συζήτηση». Η γη δεν είχε ακόμη ηρεμήσει και η αστυνομία συνέλαβε δημοσιογράφους που είχαν ασκήσει κριτική. Η παρεμπόδιση του Twitter είναι ένα άλλο κάθε άλλο από φιλελεύθερο μέτρο.
Υπάρχουν πληροφορίες για αναβολή των εκλογών. Γίνεται λόγος για τον Ιούνιο ως πιθανή νέα ημερομηνία. Κανείς δεν πρέπει να εκπλαγεί αν συμβεί αυτό. Η ιδέα ότι οι άνθρωποι στις πληγείσες περιοχές θα πάνε στις κάλπες σε λίγες εβδομάδες δεν είναι πολύ ρεαλιστική.
Το εάν τελικώς ο κ. Ερντογάν θα επικρατήσει στις εκλογές εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το εάν θα καταφέρει να συγκαλύψει την εγκληματική απερισκεψία που ευθύνεται εν μέρει για τις διαστάσεις της καταστροφής. «Βλέπουμε μια φυσική καταστροφή ιστορικών διαστάσεων», λέει μια Γερμανίδα ανταποκρίτρια και προσθέτει: «Ο άνθρωπος έχει βάλει το χεράκι του».
Πώς αλλιώς θα εξηγείτο ότι ορισμένα κτίρια κατέρρευσαν σαν χάρτινα σπίτια, ενώ άλλα άντεξαν τη δύναμη των κραδασμών. Και βεβαίως υπάρχουν οικοδομικές διατάξεις για ασφαλή κτίρια στην Τουρκία. Αλλά η διαφθορά και η κατάχρηση εξουσίας συνέβαλαν στην περιφρόνησή τους. Για πολλά χρόνια, οι Τούρκοι πλήρωναν ειδικό φόρο για την προφύλαξη των κτιρίων έναντι των σεισμών. Μεγάλο μέρος αυτού του φόρου έχει εκτραπεί για άλλους σκοπούς, λένε οι επικριτές.
Σε κάθε νομότυπο δημοκρατικό κράτος, μετά από μια τέτοια καταστροφή, μια μεγάλης κλίμακας δημόσια έρευνα θα έφερνε στο φως τις πολλαπλές καταχρήσεις και οι υπεύθυνοι θα λογοδοτούσαν. Αλλά η Τουρκία του κ. Ερντογάν δεν αποτελεί νομότυπη δημοκρατία - η δικαιοσύνη, μεγάλο μέρος των μέσων ενημέρωσης, οι αρχές ασφαλείας είναι εργαλεία της κυβέρνησης.
Ο αρχηγός του κόμματος της αξιωματικής αντιπολίτευσης CHP Κεμάλ Κιλιτσντάογλου χαρακτήρισε τον κ. Ερντογάν προσωπικά υπεύθυνο για την καταστροφή. Είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς ένα καλύτερο θέμα από τον σεισμό για να νικήσει τον κ. Ερντογάν στην κάλπη. Όμως η αντιπολίτευση έχει αδυναμίες. Η βασικότερη είναι η έλλειψη ενότητας. Για το λόγο αυτό, η έκβαση των εκλογών παραμένει κάθε άλλο παρά δεδομένη.
Στην εξωτερική πολιτική, ο σεισμός αναγκάζει τον κ. Ερντογάν να αλλάξει στρατηγική: περισσότερο από ότι πριν, εξαρτάται τώρα -και θα εξαρτάται στο μέλλον- από τη βοήθεια της Δύσης. Μέχρι τώρα, η δαιμονοποίηση της Δύσης ήταν ο κεντρικός άξονας της στρατηγικής του κ. Ερντογάν.
Σε ώρες μεγίστης ανάγκης, η εθνικιστική, αντιδυτική ρητορική χάνει τη βάση της. Ακόμη και φημισμένος για τη διγλωσσία του, ο Τούρκος πρόεδρος δεν δύναται να λαμβάνει χρήματα βοήθειας από τη Δύση και την ίδια στιγμή να συκοφαντεί την ίδια τη Δύση ως εχθρό της Τουρκίας.
Τις επόμενες ημέρες αναμένεται να ακούσουμε ηπιότερους τόνους από την Άγκυρα προς την Ουάσιγκτον, το Βερολίνο, την Αθήνα, ακόμη και τη Στοκχόλμη. Αναμένεται οι δυτικές κυβερνήσεις να ζητήσουν από τον κ. Ερντογάν να σταματήσει την προκλητική συμπεριφορά. Αυτό δεν σημαίνει ότι ο Τούρκος πρόεδρος θα συμφωνήσει να ενταχθεί η Σουηδία στο ΝΑΤΟ εδώ και τώρα. Ωστόσο, είναι πιθανό να επιτευχθεί παρασκηνιακή συμφωνία ώστε η Τουρκία να δώσει τη συγκατάθεσή της αμέσως μετά τις εκλογές.
Κινητικότητα υπάρχει επίσης στις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Ταχύτερα από τους περισσότερους, ο Κυριάκος Μητσοτάκης ανέλαβε τη πρωτοβουλία να εκφράσει συλλυπητήρια σε προσωπικό τηλεφώνημα με τον κ. Ερντογάν. Σαν να μην υπήρξε ποτέ το «Μητσοτάκης γιοκ», θα μπορούσε να σκεφτεί κανείς.
Λίγο αργότερα, η Ελληνίδα πρόεδρος τηλεφώνησε στον κ. Ερντογάν, ενώ την ίδια ημέρα ακολούθησαν διμερείς τηλεφωνικές συνομιλίες μεταξύ των υπουργών Εξωτερικών και Άμυνας. Δεν θυμάμαι άλλη περίπτωση με τόσα διήμερη τηλεφωνήματα υψηλού επιπέδου.
«Ειναι ώρα να βάλουμε προσωρινά στην άκρη τις διαφορές μας», είπε ο κ. Μητσοτάκης.
Οι επόμενες ημέρες - και ιδιαίτερα οι δημόσιες δηλώσεις του κ. Ερντογάν - θα δείξουν αν βρισκόμαστε στην αρχή ενός νέου μορατόριουμ.
Το ότι υπάρχουν όρια στην διάθεση της Άγκυρας να υποχωρήσει στην εξωτερική πολιτική φαίνεται από τον χειρισμό της προσφοράς της Κυπριακής Δημοκρατίας να στείλει ομάδα διάσωσης. Στην αρχή η Τουρκία συμφώνησε με την προσφορά, αλλά τελικά αρνήθηκε να επιτρέψει στους Κύπριους να εισέλθουν στη χώρα, ισχυριζόμενη χωρίς να πείθει ότι δεν υπήρχε ανάγκη για περαιτέρω βοήθεια.
Θα ήταν λοιπόν λάθος να ελπίζουμε ότι ο σεισμός θα επιφέρει μια ριζική αναθεώρηση της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής από τη μια μέρα στην άλλη. Σε κάθε περίπτωση, είναι πολύ νωρίς για μια τέτοια αισιοδοξία. Υπάρχουν ενδείξεις ότι οι στόχοι θα παραμείνουν ως έχουν.
Μετά τον καταστροφικό σεισμό με τους αμέτρητους νεκρούς στην Τουρκία και τη Συρία, υπάρχουν αναφορές για τουρκικές αεροπορικές επιδρομές εναντίον Κούρδων στη Συρία. Είναι αδιανόητο η Άγκυρα, την ώρα της μεγαλύτερης ανάγκης να συμβάλλει στο να γίνει η δυστυχία στη γειτονική χώρα ακόμη χειρότερη.
* Ο Δρ Ρόναλντ Μαινάρντους ειναι κύριος ερευνητής και επικεφαλής του προγράμματος Μεσογείου στο ΕΛΙΑΜΕΠ
