Η Ευρωπαϊκή Ένωση και τα 27 κράτη-μέλη της πρέπει να επιδείξουν περισσότερη τόλμη και αποφασιστικότητα, μεγαλύτερη ταχύτητα και ευελιξία στις αντιδράσεις τους και οφείλουν να αναλάβουν τα ηνία του κόσμου σε μια σειρά τομείς, απέναντι σε – σύμμαχες και αντίπαλες – δυνάμεις που απειλούν να καταστρέψουν την παγκόσμια ισορροπία και το υπάρχον θεσμικό πλαίσιο, όπως η ΗΠΑ, η Κίνα, η Ρωσία, αλλά και η Τουρκία.
Αυτό ήταν, σε γενικές γραμμές, το μήνυμα που επιχείρησε να στείλει η πρόεδρος της Κομισιόν, στην καθιερωμένη εδώ και μια δεκαετία ετήσια ομιλία της για την «Κατάσταση της Ένωσης», την οποία εκφώνησε στην ολομέλεια της Ευρωβουλής στις Βρυξέλλες. Περιγράφοντας, ουσιαστικά, μια Ευρώπη πολύ διαφορετική από τη σημερινή – με ενιαία γραμμή στα βασικά θέματα, περισσότερο λειτουργική, αλλά και πιο «πράσινη».
Να τελειώνουμε με την ομοφωνία
«Ποιος είναι ο λόγος που ακόμη και απλές δηλώσεις που αφορούν τις αξίες της ΕΕ καθυστερούν, αμβλύνονται ή καθίστανται όμηροι άλλων επιδιώξεων;», αναρωτήθηκε χαρακτηριστικά η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, αναφερόμενη στις προκλήσεις που υπάρχουν από διάφορους γείτονες της Ευρώπης, όπως είναι η Ρωσία και η Τουρκία, ακόμη όμως και το Ηνωμένο Βασίλειο, η κυβέρνηση του οποίου σαμποτάρει συνειδητά τη διαδικασία που μπορεί να οδηγήσει σε μια συμφωνία για τις μελλοντικές σχέσεις των μέχρι πρόσφατα εταίρων.
Για τον λόγο αυτό, δεν δίστασε να καλέσει εκ νέου τις κυβερνήσεις των «27» να βάλουν οριστικά τέλος στην πρακτική της λήψης αποφάσεων με ομοφωνία, υιοθετώντας το μοντέλο της ενισχυμένης πλειοψηφίας και στα ζητήματα της εξωτερικής πολιτικής. «Όταν τα κράτη-μέλη λένε ότι η Ευρώπη είναι πολύ αργή, εγώ τους απαντώ ότι πρέπει να φανούν τολμηρά και επιτέλους να κινηθούν προς την κατεύθυνση της ενισχυμένης πλειοψηφίας, τουλάχιστον στα θέματα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της εφαρμογής κυρώσεων», σημείωσε, θίγοντας ένα θέμα που έχει να κάνει με τον «πυρήνα» της διαδικασίας λήψης αποφάσεων και άσκησης πολιτικής στην ΕΕ.
Με τον τρόπο αυτό, η Γερμανίδα πολιτικός επιχείρησε, εκτός των άλλων, να μείνει πιστή στις εξαγγελίες που έκανε αναλαμβάνοντας την προεδρία του ενός από τα τρία κορυφαία όργανα της ΕΕ. Όταν, δηλαδή, είχε θέσει ως στόχο της να δημιουργήσει μια «γεωπολιτική Κομισιόν», που θα συμβάλλει ώστε η Ευρώπη να γίνει ένας πρωταγωνιστής των παγκόσμιων εξελίξεων.
Συστημικός αντίπαλος η Κίνα
«Το παγκόσμιο σύστημά μας βρίσκεται σε μια κατάσταση υφέρπουσας παράλυσης. Μεγάλες δυνάμεις είτε αποχωρούν από υπάρχοντες θεσμούς είτε τους καθιστούν ομήρους των συμφερόντων τους», είπε, φωτογραφίζοντας με τον τρόπο αυτό τόσο τις Ηνωμένες Πολιτείες όσο και την Κίνα. Ειδικά όσον αφορά στην τελευταία, επιβεβαίωσε ουσιαστικά τις πληροφορίες ότι η διάσκεψη κορυφής που πραγματοποιήθηκε αυτή την εβδομάδα, με τη συμμετοχή της ίδιας, της Αν. Μέρκελ και του Σι Τζινπίνγκ, δεν οδήγησε σε πρόοδο στις διμερείς σχέσεις ούτε άλλαξε την εικόνα που υπάρχει στην Ευρώπη.
«Η Κίνα είναι ένας εταίρος στη διαπραγμάτευση, ένας ανταγωνιστής στην οικονομία και ένας συστημικός εχθρός», όπως είπε στην ομιλία της, μην αφήνοντας πολλά περιθώρια παρερμηνειών όσον αφορά την κατεύθυνση στην οποία θα κινηθεί το επόμενο διάστημα.
Αιχμές υπήρξαν όμως και για τη Μόσχα και ειδικά για τις σχέσεις της με το Βερολίνο, κάνοντας μια έμμεση πλην σαφή αναφορά στον Nord Stream 2, με την εκτίμηση πως θα ήταν λάθος να πιστεύει κανείς ότι ένας αγωγός αερίου μπορεί να συμβάλει στην βελτίωση των σχέσεων ΕΕ-Ρωσίας.
Προβληματικός γείτονας η Τουρκία
Όπως είναι γνωστό, η πρόεδρος της Κομισιόν έκανε ειδική αναφορά στην Τουρκία, τασσόμενη χωρίς αστερίσκους στο πλευρό Ελλάδας και Κύπρου. «Η Τουρκία είναι και θα παραμείνει για πάντα ένας σημαντικός γείτονας. Ενώ όμως βρισκόμαστε δίπλα-δίπλα στον γεωγραφικό χάρτη, η απόσταση μεταξύ μας δείχνει να μεγαλώνει», όπως είπε – ενώ ταυτόχρονα ξεκαθάρισε πως δεν υπάρχει καμία δικαιολογία για οποιεσδήποτε αμφισβητήσεις σε βάρος των δύο κρατών-μελών της ΕΕ από την Άγκυρα.
Εκτός της Τουρκίας, όμως, αφιέρωσε σημαντικό μέρος της ομιλίας της και σε άλλα θέματα που είναι καθοριστικά για το μέλλον της ΕΕ και ενδιαφέρουν άμεσα την Ελλάδα. Το βασικότερο από αυτά είναι, αναμφίβολα, το μεταναστευτικό, όπου προανήγγειλε την δημοσιοποίηση της νέας πρότασης της Κομισιόν, την ερχόμενη εβδομάδα – μια πρόταση η οποία, εκτός των άλλων, θα προχωρεί στην κατάργηση των Συνθηκών του Δουβλίνου και την αντικατάστασή τους από ένα νέο νομικό καθεστώς.
«Η σωτηρία ανθρώπινων ζωών στη θάλασσα δεν είναι προαιρετική», είπε, υπογραμμίζοντας πως οι πλέον εκτεθειμένες χώρες που βρίσκονται στην πρώτη γραμμή «πρέπει να μπορούν να βασίζονται στην αλληλεγγύη ολόκληρης της ΕΕ». «Θέλω να είμαι καθαρή. Εάν παρέμβουμε, αναμένω από όλα τα κράτη-μέλη να παρέμβουν. Η μετανάστευση είναι μια πρόκληση για την Ευρώπη και ολόκληρη η Ευρώπη πρέπει να αναλάβει την ευθύνη που της αναλογεί», πρόσθεσε.
Αλλαγή ναι, αλλά με σχέδιο
«Ναι, θέλουμε αλλαγή. Όμως αλλαγή με σχέδιο, όχι μέσω της καταστροφής», πρόσθεσε η ίδια, στο φόντο όλων των παραπάνω. Θέλοντας δε να δείξει ότι δεν μένει στα λόγια, κάλεσε τους «27» να πρωταγωνιστήσουν στην αναγκαία μεταρρύθμιση των Παγκόσμιων Οργανισμών Εμπορίου και Υγείας (ΠΟΕ και ΠΟΥ), που αποτέλεσαν δύο από τους βασικούς πυλώνες της παγκόσμιας τάξης πραγμάτων μεταπολεμικά, όμως εσχάτως αμφισβητούνται εντονότατα. Παράλληλα, κατέθεσε την πρόταση να πραγματοποιηθεί το 2021, από κοινού με την Ιταλία που θα ασκεί την προεδρία της G20, μια παγκόσμια διάσκεψη για την υγεία – κατά τα πρότυπα αυτών που έχουν οργανωθεί για την κλιματική αλλαγή.
Προφανώς, βεβαίως, όπως συνέβη και με τις περυσινές «προγραμματικές δηλώσεις» της φον ντερ Λάιεν, λίγοι θα βρεθούν για να διαφωνήσουν ανοιχτά με τα όσα είπε και τους στόχους που έθεσε. Στην πράξη, ωστόσο, λίγοι θα συνδράμουν ώστε αυτοί να πάρουν σάρκα και οστά.
Η υπόθεση του Ταμείου Ανάκαμψης και των μεγάλων δυσκολιών που υπάρχουν στην υλοποίηση της πολιτικής απόφασης που ελήφθη στη σύνοδο κορυφής του Ιουλίου είναι αποκαλυπτική. Η δε αναφορά της φον ντερ Λάιεν σε αυτό το θέμα ασφαλώς δεν ήταν τυχαία.
