Δεν προδιαγράφεται εύκολη η πορεία εξομάλυνσης των σχέσεων Βελιγραδίου-Πρίστινας παρά τη «συμφωνία κυρίων», που επιτεύχθηκε κατόπιν των μαραθώνιων διαβουλεύσεων στην Οχρίδα, επί του «οδικού χάρτη» υλοποίησης του ευρωπαϊκού σχεδίου που θέλει να εγγυηθεί τη σταθερότητα στα Δυτικά Βαλκάνια εν μέσω ευρύτερων γεωπολιτικών αναταράξεων.
Οι 12ωρες συνομιλίες του Σαββατοκύριακου, υπό την αιγίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ολοκληρώθηκαν με -προφορική- συμφωνία του προέδρου της Σερβίας, Αλεξάνταρ Βούτσιτς, και του πρωθυπουργού του Κοσόβου, Άλμπιν Κούρτι, για την εφαρμογή των άρθρων της γαλλογερμανικής πρότασης, η οποία τέθηκε επίσημα για πρώτη φορά στο «τραπέζι» από τις Βρυξέλλες την 27η Φεβρουαρίου και έγινε επί της αρχής αποδεκτή από τις δύο πλευρές.
Ανακοινώνοντας από την Οχρίδα τη συμφωνία για τα βήματα που καλούνται να ακολουθήσουν Σερβία και Κόσοβο στην πορεία προς την ευρωπαϊκή τους ενσωμάτωση -η οποία «περνά» μέσω της εξομάλυνσης σχέσεων-, ο επικεφαλής της ευρωπαϊκής διπλωματίας, Ζοζέπ Μπορέλ, υπογράμμισε το γεγονός ότι ο διάλογος Βελιγραδίου-Πρίστινας «πρέπει να ιδωθεί στο ευρύτερο γεωπολιτικό πλαίσιο ως βασικό εργαλείο διατήρησης της ειρήνης και της σταθερότητας στην ευρύτερη περιοχή των Δυτικών Βαλκανίων».
Βελιγράδι και Πρίστινα βρίσκονται σε συνομιλίες υπό την αιγίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης εδώ και περισσότερο από μία δεκαετία, κατόπιν της μονομερούς ανακήρυξης της ανεξαρτησίας του Κοσσυφοπεδίου το 2008. Ο γεωπολιτικός «σεισμός» που ακολούθησε τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία και οι φόβοι ότι η Ρωσία θα αποπειραθεί αποσταθεροποίηση στα Δυτικά Βαλκάνια, κατέστησαν ακόμη πιο επιτακτική για τη Δύση την επίλυση της διενέξης -ειδικάμετά και τις εστίες έντασης που «άναψαν» εντός του 2022 στο Κοσσυφοπέδιο.
«Αυτό [σ.σ. η συμφωνία εξομάλυνσης σχέσεων] δεν αφορά μόνο το Κόσοβο και τη Σερβία, αφορά τη σταθερότητα, την ασφάλεια και την ευημερία ολόκληρης της περιοχής», σημείωσε ο Ζοζέπ Μπορέλ, ο οποίος έχει εκπέμψει πολλάκις τους τελευταίους μήνες σήμα κινδύνου για τον κίνδυνο νέων συγκρούσεων στην Ευρώπη.
Βάσει του σχεδίου, η Σερβία δεν καλείται να αναγνωρίσει επίσημα το Κοσσυφοπέδιο ως ανεξάρτητο κράτος, όμως αναλαμβάνει τη δέσμευση ότι δεν θα αντιταχθεί στην ένταξή του σε διεθνείς οργανισμούς και θα αναγνωρίσει τα σύμβολα και τα κρατικά έγγραφα της αποσχισθείσας επαρχίας. Από πλευράς τους οι αρχές της Πρίστινας, οφείλουν να προχωρήσουν στη σύσταση της Ένωσης Σερβικών Δήμων, κύρια και αδιαπραγμάτευτη απαίτηση του Βελιγραδίου ήδη από τις συνομιλίες του 2013 προς ανάκτηση μεγαλύτερης αυτονομίας για τους σερβικούς δήμους. Εφόσον αυτό συμβεί, οι Σέρβοι του Κοσόβου αναμένεται να επιστρέψουν στα θεσμικά όργανα της περιοχής από τα οποία αποχώρησαν τους περασμένους μήνες.
Την περιπλοκότητα της κατάστασης αποτυπώνει το γεγονός ότι, τελώντας υπό πίεση στο εσωτερικό της χώρας του, ο πρόεδρος της Σερβίας, Αλεξάνταρ Βούτσιτς, δεσμεύτηκε μεν να εργαστεί προς την υλοποίηση της συμφωνίας, αρνήθηκε δε να την υπογράψει για λόγους αρχής, τονίζοντας ότι για τη Σερβία το Κόσοβο δεν έχει υπόσταση ανεξάρτητου κράτους και ουδεμία διεθνή συμφωνία πρόκειται να υπογράψει μαζί του.
Την ίδια στιγμή, ο πρωθυπουργός του Κοσόβου, Άλμπιν Κούρτι, έκανε λόγο σε κάθε περίπτωση για «ντε φάκτο αναγνώριση» του Κοσόβου από τη Σερβία μέσω της αποδοχής της συμφωνίας, ενώ «κατακεραύνωνε» τον Αλεξάνταρ Βούτσιτς για δηλώσεις ότι δεν θα επιτραπεί ποτέ η ένταξη του Κοσόβου στα Ηνωμένα Έθνη -πρωταρχικός στόχος του Κοσόβου, τον οποίο στην πράξη το Βελιγράδι δεν θα μπορεί να μπλοκάρει εφόσον εφαρμόσει τα συμφωνηθέντα.
Ο Ζοζέπ Μπορέλ αναγνώρισε ότι η αρχική γαλλογερμανική πρόταση ήταν «πιο φιλόδοξη και λεπτομερής» συγκριτικά με τα όσα τελικώς συμφωνήθηκαν, λέγοντας ότι από πλευράς Κοσόβου δεν υπήρξε συναίνεση στο αρχικό πλαίσιο, ενώ η Σερβία επέμεινε να μην υπογράψει το κείμενο παρόλο που δεσμεύεται να το εφαρμόσει. Μέση οδός δεν βρέθηκε παρά τη μακρά διαπραγμάτευση στην Οχρίδα, και η συμφωνία θεωρείται υιοθετημένη διά της δημοσιοποίησης της ανακοίνωσης που εξέδωσε ο Ζοζέπ Μπορέλ, όπως ο ίδιος ενημέρωσε.
Ως προς την πορεία που θέλουν να χαράξουν προς την Ευρωπαϊκή Ένωση, Βελιγράδι και Πρίστινα θα αξιολογούνται χωριστά και βήμα-βήμα, και εφόσον διαπιστώνεται καθυστέρηση, η διαδικασία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης θα αναστέλλεται. «Η Ευρωπαϊκή Ένωση θα απαιτήσει σθεναρά από τα δύο μέρη να εκπληρώσουν τις υποχρεώσεις τους διότι αποτελούν ή θα αποτελέσουν σκέλος της διαδρομής τους προς την ΕΕ. Η μη εκπλήρωση [των δεσμεύσεων] θα έχει συνέπειες», υπογράμμισε.
Ειδικά για το Κοσσυφοπέδιο, και μία ενδεχόμενη, μελλοντική χορήγηση καθεστώς «υποψήφιας προς ένταξη χώρας», θα χρειαστεί να συνυπολογιστεί και το ζήτημα των πέντε κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, περιλαμβανομένων Ελλάδας και Κύπρου, που δεν αναγνωρίζουν επίσημα το Κόσοβο ως ανεξάρτητο (οι υπόλοιπες χώρες είναι η Ισπανία, η Ρουμανία και η Σλοβακία). Το Κόσοβο υπέβαλε αίτημα ένταξης στην Ευρωπαϊκή Ένωση τον περασμένο Δεκέμβριο.
Η εφαρμοστική διάταξη του πλαισίου της συμφωνίας -που υποστηρίζεται από τις Ηνωμένες Πολιτείες- ορίζει ότι εντός 30 ημερών θα έχει συγκροτηθεί κοινή επιτροπή για τον έλεγχο και την παρακολούθηση της πορείας εφαρμογής της συμφωνίας, που θα τελεί υπό την αιγίδα της ΕΕ. Παράλληλα, προκειμένου να παράσχει κίνητρα στις δύο πλευρές να κινηθούν προς εκπλήρωση των δεσμεύσεών τους, η Ένωση έχει αναγγείλει τη διοργάνωση διάσκεψης δωρητών για τη Σερβία και το Κόσοβο σε 150 ημέρες από σήμερα -αλλά τα ποσά που θα συγκεντρωθούν θα διατεθούν αφότου οριστικοποιηθεί η εφαρμογή του σχεδίου από τις δύο πλευρές.
