Στην ιστορική χώρα της «φαιδράς πορτοκαλέας» η δημοσίευση (διαρροή) ενός non paper του State Department πυροδότησε δεκάδες δημοσιεύματα με απίθανες αντιδράσεις θυμικού αλλά και παντελή άγνοια του τρόπου λειτουργίας των διεθνών σχέσεων. Το χειρότερό όμως είναι ότι αποδεικνύεται για μια ακόμη φορά ότι η εκπλήρωση των εθνικών στόχων μας επαφίεται στις ευγενείς (φιλελληνικές) προθέσεις τρίτων μερών και η τυχόν μη ευνοϊκή εκπλήρωση τους είναι αποτέλεσμα (μόνο) της ανικανότητας των εκάστοτε κυβερνώντων να περιφρουρήσουν τα αυτονόητα εθνικά δίκαια και να αποτρέψουν διεθνείς εναντίον μας συνωμοσίες
Χαρακτηριστικό παράδειγμα και ο πολυσυζητημένος αγωγός φυσικού αερίου «East Med», που σύμφωνα με δημοσιεύματα, πρόσφατο αμερικανικό non paper χαρακτηρίζει ως προβληματική τη βιωσιμότητα του για τεχνολογικούς και οικονομικούς λόγους με παράλληλη έκφραση ανησυχιών για τον αποσταθεροποιητικό του ρόλο στην Ανατολική Μεσόγειο. Πράγματι, η τελευταία αναφορά συμβαδίζει (με διαφορετικό όμως σημείο εκκίνησης) με τις τουρκικές θέσεις. Η Τουρκία έχει καταφέρει να καταστήσει πειστική την πρόθεση της για δυναμική αντίδραση σε ενεργειακά προγράμματα στην Ανατολική Μεσόγειο στα οποία δεν θα έχει ρόλο (όπως αυτή τον αντιλαμβάνεται καθώς έχει προσκληθεί να συμμετάσχει υπό τις αυτονόητες προϋποθέσεις που ισχύουν για όλα τα κράτη). Πραγματικές όμως είναι οι τεχνοοικονομικές ανησυχίες για την εμπορική του επιβιωσιμότητα καθώς κόστος κατασκευής και λειτουργίας σε συνδυασμό με την ισορροπία παραγωγής-ζήτησης δεν φαίνεται μέχρι στιγμής να αποδίδουν τα επιθυμητά κέρδη στους επενδυτές και μετόχους. Να μην υποτιμούμε και την επιχειρηματική ελκυστικότητα άλλων λύσεων που προτείνονται και οι οποίες ενδεχομένως προσφέρουν οφέλη στη χώρα μας και τις οποίες θα πρέπει από τώρα να δρομολογούμε για τη βέλτιστη αξιοποίηση τους. Είναι βασική αρχή της στρατηγικής κάθε κράτους να μην εγκλωβίζεται από μια και μοναδική λύση αλλά να διαθέτει ποικιλία εναλλακτικών.
Βέβαια, έργα και σχεδιασμοί αναλόγου του «East Med» μεγέθους δεν ολοκληρώνονται ούτε ακυρώνονται με την έκδοση μιας θετικής ή αρνητικής εκτίμησης ή τοποθέτησης, από όπου και αυτή να προέρχεται, καθόσον η σύγκρουση αντικρουόμενων συμφερόντων είναι τεραστίων διαστάσεων και συχνά μη ορατή. Ας θυμηθούμε την πολύχρονη διαμάχη των αγωγών ΤΑΡ και Nabucco.
Δικαιολογημένη όμως η δυσφορία μας για τις ΗΠΑ που έμμεσα αποδέχονται ως πειστικές τις τουρκικές αντιδράσεις και δεν αποφασίζουν να επιβάλλουν υπέρ ημών την «pax americana» στο χώρο της Ανατολικής Μεσογείου! Δεκαετίες ολόκληρες από την υιοθέτηση του δόγματος «Truman» και αδυνατούμε να κατανοήσουμε τη σημασία που αποδίδει η Ουάσιγκτον στη στρατηγική σημασία της Τουρκίας. Πολύ ελκυστικό το επιχείρημα της εκ μέρους μας αποτυχίας εξαργύρωσης της ελληνοαμερικανικής συμφωνίας στρατιωτικής συνεργασίας αλλά αγνοεί την βασική αρχή της ισορροπίας ισχύος (ή περιορισμένων κερδών της αδυνάμου πλευράς) και στις διμερείς διαπραγματεύσεις και συμφωνίες. Κάποτε θα πρέπει να αποδεχθούμε ότι οι Αμερικανοί Πρόεδροι, ανεξαρτήτως παράταξης, θα εξαντλούν τις δυνατότητες προσέλκυσης της Τουρκίας, επιλογή που θα ενισχύεται όσο οι αμερικανορωσικές σχέσεις χειροτερεύουν.
Αντίστοιχα είμαστε δυσαρεστημένοι και με τη νέα ισραηλινή κυβέρνηση που δεν αντιδρά κατά της αμερικανικής τοποθέτησης και δεν κοινοποιεί το πανίσχυρο lobby της για να προωθήσει τη δική μας βασική (και δικαιολογημένα) επιλογή. Παράλληλα δυσανασχετούμε για ενδείξεις επαναπροσέγγισης ορισμένων αραβικών κρατών με την Άγκυρα. Χώρες με τις οποίες προ ετών ελάχιστες σχέσεις είχαμε -ενδεχομένως και να αγνοούσαμε- και σήμερα έχουμε αξιόλογα σύμφωνα αμυντικής συνεργασίας αλλά όχι ισόβιο συμβόλαιο πίστης και συμμαχίας!
Μάλλον αδυνατούμε να κατανοήσουμε τη ρευστότητα των συμφερόντων και των διεθνών σχέσεων και την εξάρτηση τους κυρίως από το ειδικό μας βάρος και την ισορροπία αμοιβαίων οφελών των συμβαλλομένων. Δεν υπάρχει καλύτερο χαρακτηριστικό παράδειγμα από την πρόσφατη ελληνογαλλική συμφωνία από την οποία επιθυμούμε «πλήρη εγγύηση ασφαλείας» χωρίς να επιθυμούμε να αναλάβουμε και αντίστοιχα κόστη σε περιοχές γαλλικού ενδιαφέροντος.
Παραγνωρίζουμε ότι ακόμη και στην περίπτωση μη υλοποιήσεως του σχεδίου του «East Med» αυτό έδωσε μια σημαντική ώθηση στην ενίσχυση της συνεργασίας αρκετών χωρών της περιοχής που σε καίρια για εμάς θέματα λαμβάνουν πλέον θέσεις κατά της Άγκυρας. Επιπρόσθετα και οι υποθαλάσσιες διασυνδέσεις των ηλεκτρικών δικτύων Ασίας (EuroAsia) και Αφρικής (EuroAfrica) μέσω Κύπρου και Κρήτης αντίστοιχα ενισχύουν τις θέσεις μας στην Ανατολική Μεσόγειο και σύμφωνα με το αμερικανικό non paper απολαμβάνουν της υποστήριξης της Ουάσινγκτον. Άρα προγράμματα και σχέδια υπάρχουν πολλά ακόμη μπροστά μας -συμπεριλαμβανομένου και του «East Med»- όπως υπάρχουν και δυσκολίες που επιτάσσουν έξυπνους σχεδιασμούς, με συνέπεια και υπομονή, χωρίς συναισθηματισμούς και με επίγνωση των ανελέητων διεθνών ανταγωνισμών.
Γενικά φαίνεται να βρισκόμαστε σε μια παραζάλη έλλειψης αυτοεκτίμησης και εμπιστοσύνης ενώ παράλληλα αισθανόμαστε ότι είμαστε το «κέντρο του κόσμου» και τα αυτονόητα εθνικά μας δίκαια πρέπει να αναγνωρίζονται από όλους ακόμη και σε βάρος των δικών τους συμφερόντων. Αυτό με τίποτα δεν σημαίνει ότι οι εκάστοτε κυβερνήσεις μας αλλά και εμείς οι ίδιοι, ως «υπηρέτες» της ευρύτερης δημόσιας διοίκησης ή και απλοί πολίτες, ανταποκρινόμαστε ικανοποιητικά στα καθήκοντα και υποχρεώσεις μας. Τα περιθώρια βελτίωσης μας είναι σημαντικότατα αλλά απαιτείται σοβαρή κριτική και αυτοκριτική και κυρίως κατανόηση ότι απαιτούνται μακροχρόνιες ατομικές και συλλογικές προσπάθειες σε όλα τα επίπεδα με συντονισμό, όραμα και χωρίς φοβικά σύνδρομα αλλά και χωρίς εξωπραγματικές προσδοκίες.
* Ιπποκράτης Δασκαλάκης - Αντιστράτηγος (εα), Διδάκτορας Διεθνών Σχέσεων στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και Διευθυντής Μελετών του Ελληνικού Ινστιτούτου Στρατηγικών Μελετών (ΕΛΙΣΜΕ)
