Του Ιπποκράτη Δασκαλάκη*
Στο δεύτερο γύρο των ουκρανικών προεδρικών εκλογών του Απριλίου, ο δημοφιλής κωμικός, Volodymyr Ζελένσκι, αλλά παντελώς πολιτικά άπειρος, πέτυχε λαμβάνοντας το 73% των ψήφων, συντριπτική νίκη έναντι του απερχόμενου προέδρου Petro Poroshenko. Η εξέλιξη αυτή περιγράφεται από ορισμένους αναλυτές ως μια ακόμη νίκη του «λαϊκισμού», της απογοήτευσης και της οργής των απανταχού απελπισμένων και περιθωριοποιημένων μαζών.
Αναμφίβολα και η ουκρανική κοινωνία δοκιμάζεται και δικαιολογημένα επηρεάζεται από παρόμοια συναισθήματα απογοήτευσης. Η κατάσταση όμως στην ταλαιπωρημένη αυτή χώρα των 45 εκατομμυρίων ανθρώπων είναι ακόμη πιο σύνθετη και δύσκολη.
Αντιμέτωπη με βαθύτατη οικονομική κρίση, εξαρτώμενη για την επιβίωση της από την δυτική οικονομική βοήθεια (με σκληρούς όρους), έχοντας απολέσει την ζωτικής σημασίας επαρχία της Κριμαίας, αδυνατώντας να ελέγξει μέρος των εξεγερμένων ανατολικών περιοχών της (Donetsk και Luhansk), θεωρούμενη ως η πλέον διεφθαρμένη χώρα της Ευρώπης και βιώνοντας σημαντικές εθνοτικές, πολιτισμικές και θρησκευτικές διαιρέσεις, η ουκρανική κοινωνία σχοινοβατεί μεταξύ της αντιπαραγωγικής απελπισίας και της επιλογής ακραίων λύσεων.
Επιπρόσθετα, ο ανταγωνισμός Δύσης-Ρωσίας για τον έλεγχο της σημαντικής αυτής περιοχής (κράτος «γεωπολιτικός άξονας» κατά τον Zbigniew Brzezinski) επιτείνει τη δραματική κατάσταση μειώνοντας τα περιθώρια εξεύρεσης συμβιβαστικών λύσεων από τους ίδιους τους κατοίκους της.
Ο νέος πρόεδρος, υποδυόμενος στην τηλεοπτική σειρά «Servant of the People», τον αδέκαστο και καλών προθέσεων πολιτικό και πρόεδρο της χώρας, απέκτησε την αναγκαία δημοσιότητα για την υποψηφιότητα του, καλλιέργησε πετυχημένα το προφίλ του αλλά καλείται σήμερα να αποδείξει τις πραγματικές ικανότητες και προθέσεις του για τη διακυβέρνηση της Ουκρανίας. Ο ίδιος εστίασε την προεκλογική του καμπάνια στην ανάγκη αντιμετώπισης των πιεστικών εσωτερικών προβλημάτων με κορυφαία την αντιμετώπιση της διαφθοράς.
Ο αντίπαλος του, πρώην πρόεδρος Poroshenko, είναι αλήθεια ότι διαχειρίστηκε την πενταετία 2014-2019 βαθύτατα -εσωτερικά και εξωτερικά- προβλήματα, σημειώνοντας σημαντικές επιτυχίες για τα δεδομένα και δυνατότητες της χώρας, ειδικά σε θέματα εξωτερικής διπλωματίας και ενίσχυσης του δυτικού προσανατολισμού της Ουκρανίας. Ο Poroshenko, σε αντίθεση με τον Ζελένσκι, εστίασε την πρόσφατη εκστρατεία του σε μια εθνικιστική ρητορεία με κύριο σύνθημα «Στρατός, Γλώσσα, Πίστη».
Ο διχασμένος ουκρανικός λαός, προφανώς έχοντας απογοητευθεί από την αδυναμία αντιμετώπισης της ενδημικής διαφθοράς και την αποτυχία της προηγούμενης προεκλογικής υπόσχεσης του Poroshenko (2014) για «Ένα Νέα Τρόπο Ζωής», επέλεξε τον παντελώς άπειρο τηλεοπτικό αστέρα.
Φυσικά δεν λείπουν και οι κατηγορίες που παρουσιάζουν τον νέο πρόεδρο ως τον εκλεκτό ενός από τους ολιγάρχες της χώρας, τον Kolomoisky, που ερχόμενος σε ρήξη με τον Poroshenko αυτοεξορίστηκε στο Ισραήλ και διεκδικεί από το Κίεβο τον επανέλεγχο της κρατικοποιημένης ιδιωτικής τράπεζας PrivatBank. Αληθινές ή όχι οι κατηγορίες αυτές, είναι σίγουρο ότι οι δικαστικές εξελίξεις των διεκδικήσεων του Kolomoisky θα επικεντρωθούν στις σχέσεις των δύο ανδρών με ενδεχόμενο ένα πλήγμα κατά της αδιάβλητης, μέχρι σήμερα, εικόνας του Ζελένσκι.
Η μεγαλύτερη όμως πρόκληση που θα αντιμετωπίσει ο πρωταγωνιστής του «Servant of the People» θα είναι η επιτυχημένη δρομολόγηση του αγώνα της διαφθοράς μέσω κυβερνητικών μηχανισμών και οργάνων απολύτως διεφθαρμένων, σε πλήρη αντίθεση με τα συμφέροντα μιας πανίσχυρης ολιγαρχίας μετασοβιετικού τύπου και σε συνδυασμό με τις πιεστικές προσδοκίες των πολιτών.
Λαμβάνοντας ως δεδομένο τις καλύτερες προθέσεις του νέου προέδρου, πρέπει να επισημάνουμε τους κινδύνους που προκύπτουν από την απειρία του σε θέματα χειρισμού κυβερνητικών υποθέσεων και τον βέβαιο εναγκαλισμό του από καιροσκόπους κρατικούς λειτουργούς και τους ελεγχόμενους από τους ολιγάρχες μηχανισμούς. Μιλάμε δηλαδή για ένα «βαθύ κράτος» ικανό να εκτρέψει ενδεχόμενες ειλικρινείς προσπάθειες καταπολέμησης της διαφθοράς, να παρασύρει στην άβυσσο του νεποτισμού τον άπειρο πολιτικά νέο πρόεδρο και τους συνεργάτες του ή ακόμη και να προσάψει, μέσω των ελεγχόμενων ΜΜΕ, κατασκευασμένες κατηγορίες ικανές να αποστερήσουν την λαϊκή υποστήριξη προς το πρόσωπο του.
Ήδη, ώρες μετά την ορκωμοσία του νέου προέδρου, οι δηλώσεις του για υποβολή παραιτήσεων των υπουργών οδήγησαν σε παραίτηση τον πρωθυπουργό και σε προκήρυξη πρόωρων βουλευτικών εκλογών δίδοντας ερείσματα για αναφορά σε οριακά νομιμοποιημένες ενέργειες του Ζελένσκι. Να σημειώσουμε ότι ο νέος πρόεδρος στερείται κομματικού μηχανισμού και είναι αβέβαιη η ικανότητα του να ελέγξει πολιτικά τη μελλοντική ουκρανική βουλή με ότι αυτό συνεπάγεται. Είναι όμως αναμφισβήτητο γεγονός ότι η εκπλήρωση των πολιτικών υποσχέσεων καταπολέμησης της διαφθοράς θα απαιτήσει πλήρη ρήξη με το υφιστάμενο πολιτικό και οικονομικό κατεστημένο.
Παράλληλα ο Ζελένσκι θα πρέπει να επικεντρωθεί και στη σύγκρουση με τη Ρωσία σχετικά με την προσάρτηση της Κριμαίας και την παράνομη ανακήρυξη της ανεξαρτησίας των περιοχών του Donetsk και Luhansk. Στις δύο παραπάνω περιοχές συνεχίζεται εδώ και μια πενταετία μια χαμηλής έντασης σύγκρουση με περιόδους έξαρσης των εχθροπραξιών που έχει στοιχίσει τη ζωή σε 13.000 ανθρώπους εκ των οποίων το 20% ήταν άμαχοι.
Παρά τις διακηρυγμένες προθέσεις του νέου προέδρου να δώσει τέλος στην αντιπαραγωγική -όπως ο ίδιος αποκάλεσε- σύγκρουση με την Ρωσία, στην πραγματικότητα ελάχιστες δυνατότητες έχει να παρεκκλίνει επί της ουσίας από τη θέση του προκατόχου του. Ο ίδιος δήλωσε ότι αποδέχεται την ισχύ των δύο πρωτοκόλλων του Minsk και θα επιδιώξει τη συμμετοχή των ΗΠΑ και Βρετανίας στην ειρηνευτική αυτή διαδικασία, χωρίς φυσικά μια ανάλογη εξέλιξη να προεξοφλεί την εφαρμογή των συμφωνηθέντων από τις εμπλεκόμενες πλευρές.
Εκτιμάται ότι ο Ζελένσκι θα κρατήσει «παγωμένες» τις σχέσεις με τη Μόσχα και την κατάσταση στις εξεγερμένες ανατολικές επαρχίες, αποφεύγοντας οποιαδήποτε περαιτέρω όξυνση. Σίγουρα γνωρίζει ότι οποιαδήποτε προσπάθεια προσέγγισης με τη Μόσχα θα δώσει το έναυσμα για σφοδρότατη επίθεση εναντίον του από τους αντιπάλους του. Επίσης θα συνεχίσει την πολιτική προσέγγισης με τη Δύση εστιάζοντας όμως πρωτίστως στα εσωτερικά προβλήματα της Ουκρανίας. Ενδιαφέρον έχει η τοποθέτηση του ότι θα θέσει βασικές επιλογές της εξωτερικής πολιτικής της χώρας (πχ ένταξη στο ΝΑΤΟ) σε δημοψήφισμα.
Στον κύριο στόχο του, την καταπολέμηση της διαφθοράς και την οικοδόμηση λειτουργικών θεσμών, η ΕΕ έχει την απαραίτητη τεχνογνωσία να υποστηρίξει το Κίεβο, συχνά όμως η Ευρώπη αδυνατεί να αφουγκραστεί τις ιδιαιτερότητες του κάθε λαού και να προσαρμόσει ανάλογα τις προσπάθειες.
Εκτιμάται ότι η εσωτερική πολιτική του Ζελένσκι θα είναι λιγότερο διχαστική από του προκατόχου του αποφεύγοντας την υπερτόνιση θεμάτων που αναδεικνύουν την «ουκρανική ταυτότητα» αλλά προκαλούν καχυποψίες και ανησυχία στους πολυπληθείς ρωσόφωνους Ουκρανούς και υποστηρικτές μιας ουδέτερης ή ακόμη και φιλορωσικής προσέγγισης.
Ερωτηματικά παραμένουν για τις προθέσεις της Μόσχας έναντι του νέου προέδρου ο οποίος κατηγορήθηκε από ορισμένα ΜΜΕ ως ο «εκλεκτός» της Ρωσίας έναντι του αδιάλλακτου και σκληροπυρηνικού Poroshenko. Μια ενδεχόμενη περισσότερο πραγματιστική και λιγότερο συγκρουσιακή επιλογή του Ζελένσκι δεν σημαίνει απαραιτήτως ότι είναι σύμφωνη με τα σχέδια της Ρωσίας.
Ο πρόεδρος Putin φαίνεται ότι προκρίνει μια κατάσταση αυξημένης έντασης με το Κίεβο που του δίνει τη δυνατότητα να εργάζεται για την αποσταθεροποίηση της Ουκρανίας καθιστώντας με κάθε τρόπο δυσλειτουργική τη διακυβέρνηση της τελευταίας.
Το γεγονός ότι ο Ζελένσκι υποστηρίχθηκε σε σημαντικό ποσοστό από τους ρωσόφωνους Ουκρανούς που προσδοκούν μια ισορροπημένη σχέση Μόσχας-Κιέβου, μάλλον αποδυναμώνει -μέχρι κάποιου βαθμού- ενδεχόμενη στοχοποίηση του από τη Ρωσία. Θα μπορέσει όμως ο γνωστός κωμικός να διατηρήσει τις ευαίσθητες εθνοτικές ισορροπίες, περιορίζοντας την διαφθορά και δίνοντας ελπίδες ενός καλύτερου αύριο στον ουκρανικό λαό;
Η επιτυχία του δεν θα εξαρτηθεί μόνο από τις δικές του ικανότητες και των ανθρώπων που θα επιλέξει. Η επιστροφή της Ουκρανίας στην ομαλότητα εξαρτάται και από τη συναντίληψη των μεγάλων δυνάμεων, ΗΠΑ και Ρωσίας και δευτερευόντως και των ευρωπαϊκών δυνάμεων περί της ιδιαιτερότητας της Ουκρανίας. Η χώρα αυτή δεν μπορεί να υπάρξει καθ' ολοκληρία -χωρίς να οδηγηθεί στη διάσπαση- ούτε στο πλευρό τη Δύσης, ούτε στο πλευρό της Μόσχας.
Το γεωπολιτικό της βάρος δεν επιτρέπει μια τέτοια ανατροπή της ισορροπίας στην περιοχή. Αντίθετα, η δρομολόγηση διαδικασιών επίλυσης της ουκρανικής κρίσης μπορεί να λειτουργήσει ως γέφυρα προσέγγισης Μόσχας-Δύσης, προσέγγιση γεωπολιτικά αναγκαίας αλλά ταυτόχρονα πολιτικά πολύ δύσκολης με τις παρούσες συγκυρίες. Ειδικά στο θέμα της προσάρτησης της Κριμαίας, η εξεύρεση λύσης φαίνεται τιτάνιο κατόρθωμα λόγω της ρωσικής επιμονής.
Η γεωπολιτική όμως αυτή αδυναμία μονόπλευρης προσέγγισης της Ουκρανίας προς Μόσχα ή Δύση, πρέπει να γίνει κατανοητή και από τις ελίτ αυτής της χώρας και κυρίως από το δοκιμαζόμενο λαό της. Αν μπορέσει ο Ζελένσκι με τις επιλογές του και τις πολιτικές του, να συνεισφέρει σε αυτήν την κατεύθυνση τότε δίκαια θα αναδειχθεί ως ο «Servant of the People».
* «Το παραπάνω κείμενο βασίσθηκε στην πρόσφατη παρουσίαση του συγγραφέα με θέμα: Η κρίση της Ουκρανίας και οι σχέσεις Δύσης-Μόσχας στο πλαίσιο,του κύκλου ενημερωτικών σεμιναρίων που διοργανώνει το ΕΛΙΣΜΕ».
* Ο Ιπποκράτης Δασκαλάκης είναι υποστράτηγος (εα) και
- Πτυχιούχος τμήματος Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών Παντείου Πανεπιστημίου
- Μεταπτυχιακό στις Διεθνείς Σχέσεις και Στρατηγικές Σπουδές στο Πάντειο Πανεπιστήμιο
- Υποψήφιος Διδάκτορας Διεθνών Σχέσεων στο Πάντειο Πανεπιστήμιο
- Διευθυντής Μελετών του Ελληνικού Ινστιτούτου Στρατηγικών Μελετών (ΕΛΙΣΜΕ)
- Συνεργάτης του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων (ΙΔΙΣ)
- Διαλέκτης και συνεργάτης στη Σχολή Εθνικής Αμύνης (ΣΕΘΑ)
- 0030-210-6543131, 0030-6983457318
[email protected]
Φωτογραφία AP
