Η Ρωσία πυροβολεί τα πόδια της ποικιλοτρόπως από τη στιγμή που εισέβαλε στην Ουκρανία. Μετά την ήττα της στον πόλεμο της ενέργειας, χάνει και το ιδεολογικό της έρεισμα στην άλλοτε αντιαμερικανική Ευρώπη.
Χρειάστηκε ένας πόλεμος για να αρχίσει να ξηλώνεται από την ευρωπαϊκή κοινή γνώμη ο αντιαμερικανισμός που έχει πλεχτεί τόσο σε επίπεδο διανόησης όσο και σε επίπεδο εθνικιστικών κύκλων, για διαφορετικούς λόγους, εδώ και τουλάχιστον δύο αιώνες. Οι Ευρωπαίοι και ο δυτικός κόσμος, όπως προκύπτει μέσα από όλο και περισσότερες δημοσκοπήσεις, εξαιτίας του κυνισμού των κινήσεων του Κρεμλίνου στην Ουκρανία, χρειάστηκε να επιλέξουν μεταξύ φιλελεύθερων και ανελεύθερων σφαιρών εξουσίας και πλέον νιώθουν πιο κοντά στις ΗΠΑ παρά στη Ρωσία.
Ο αντιαμερικανισμός στην Ευρώπη δεν είναι κάτι που γεννήθηκε στον πόλεμο του Βιετνάμ. Σύμφωνα με τον Γάλλο ιστορικό Φιλίπ Ροζέρ τα θεμέλια του έχουν μπει εδώ και πάνω από διακόσια χρόνια πάνω στην «περίεργη εχθρότητα του Διαφωτισμού απέναντι στο Νέο Κόσμο» και εξαπλώθηκε από τους παριζιάνους διανοούμενους που παρουσίαζαν τον γαλλικό πολιτισμό, συνώνυμο του νέου ευρωπαϊκού πολιτισμού, ως ένα παγκόσμιο ιδανικό που ερχόταν σε ρήξη με τη μαζική αμερικανική δημοκρατία και τον «αρπακτικό» καπιταλισμό.
Αντικαπιταλισμός και αντιτραμπισμός
Η Ευρώπη με το πέρασμα των χρόνων έγινε λιγότερο διανοούμενη, λιγότερο ιδεαλιστική, περισσότερο καπιταλιστική αλλά τα σημάδια αυτής της νοοτροπίας είχαν μείνει.
Σύμφωνα με τους Financial Times, έρευνα του 2015 που ανέλυσε δεδομένα του ευρωβαρόμετρου κατέληξε στο συμπέρασμα ότι «βασική ρίζα του συνεχιζόμενου αντιαμερικανισμού ήταν ο αντικαπιταλισμός».
Στην πορεία η κριτική διευρύνθηκε στον αμερικανικό τρόπο ζωής όπως αυτός αποτυπώνεται στο πρόβλημα της οπλοφορίας, με την θανατική ποινή, τις απαγορεύσεις των εκτρώσεων και εντάθηκε όταν ο Ντόναλντ Τραμπ βρέθηκε στο Λευκό Οίκο.
«Ένας δημαγωγός εθνικιστής φαίνεται να επιβεβαιώνει κάθε αρνητικό στερεότυπο που έχουν οι Ευρωπαίοι για τους Αμερικανούς», έγραφε ο Τζέιμς Κίρτσικ σε άρθρο του Brooking Institution με τίτλο «Η Ευρώπη θέλει να χωρίσει με την Αμερική».
Τι είχε να πει όμως η Ευρώπη για το αντίπαλον δέος των ΗΠΑ τη Ρωσία; Ειδικά οι υποστηρικτές των ακροδεξιών λαϊκιστικών κομμάτων, τα καλύτερα!
Ιστορικά, όπως δείχνουν οι δημοσκοπήσεις οι οπαδοί τέτοιων κομμάτων είναι πιο πιθανό από τους υπόλοιπους Ευρωπαίους να εκφράζουν θετική άποψη για τη Ρωσία και τον πρόεδρος της, Βλαντιμίρ Πούτιν.
Και ήρθε ο πόλεμος στην Ουκρανία. Η σοκαριστική εισβολή με τους βομβαρδισμούς αμάχων ακόμα και στην πρωτεύουσα, το Κίεβο. Ενώ στην αρχή επικράτησε η κεκτημένη ταχύτητα των συμπαθειών με τη ρητορική που ήθελε το ΝΑΤΟ, (βλέπε ΗΠΑ) να έχουν κινητοποιήσει το ντόμινο των εξελίξεων εξωθώντας τη Μόσχα στην εισβολή προκειμένου να εμποδίσει τον νατοικό κλοιό που σχηματιζόταν γύρω της, σταδιακά δεδομένων των αγριοτήτων που καταγράφονταν στην Ουκρανία από τα ρωσικά στρατεύματα (βλέπε Μπούτσα) και τον κυνισμό, οι διαθέσεις άρχισαν να αλλάζουν. Και μάλιστα ακόμα και στον πιο σκληρό πυρήνα των οπαδών του Κρεμλίνου.
Reality check
Οι Ευρωπαίοι αντικρίζοντας πια κατάματα την πραγματικότητα άρχισαν να είναι λιγότερο επικριτικοί στους δικούς τους θεσμούς και να νιώθουν μεγαλύτερη εγγύτητα αξιών με τους Αμερικανούς.
Σύμφωνα με έρευνα που πραγματοποίησαν η Μαργκαρίτα Κλίμακ και ο Τιμς Βλάντας με δεδομένα από το European Social Survey και δημοσιεύτηκε στο μπλογκ του LSE, ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει αυξήσει την εμπιστοσύνη στην πολιτική στην Ευρώπη, έχει ενισχύσει την υποστήριξη προς τη δημοκρατία και την ελευθερία και έχει προωθήσει θετικές απόψεις για τη μετανάστευση και την αναδιανομή.
AP Photo/Martin Meissner
Η ρωσική εισβολή αύξησε την εμπιστοσύνη των ερωτηθέντων στους πολιτικούς και τα πολιτικά κόμματα, αλλά όχι στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ή τα Ηνωμένα Έθνη (πάνω μέρος του πίνακα). Δεύτερον, ο πόλεμος φαίνεται ότι αύξησε την ικανοποίηση από τη δημοκρατία και έκανε τους ανθρώπους να αποδίδουν μεγαλύτερη σημασία στη δημοκρατία καθώς και στην ελευθερία . Επιπλέον, η αλληλεγγύη ενισχύθηκε, όπως αποτυπώνεται από τη χαμηλότερη αντίθεση των ερωτηθέντων στην αναδιανομή. Τρίτον, οι ερωτηθέντες ήταν λιγότερο ευνοϊκοί προς τους ισχυρούς ηγέτες και ήταν πιο πιθανό να είναι κατά της πίστης προς τον ηγέτη τους, καθώς και να μην ακολουθούν τις παραδόσεις.
Επιπλέον, ο πόλεμος έκανε τους ερωτηθέντες των σημερινών κρατών μελών της ΕΕ να υποστηρίζουν λιγότερο την αποχώρηση από την ΕΕ. Οι ερωτηθέντες εμφανίστηκαν επίσης περισσότερο υποστηρικτικοί της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης.
Νέο αξιακό ρήγμα
Ο πόλεμος διαμόρφωσε διαφορετικά το «αξιακό ρήγμα» ή αλλιώς τα στρατόπεδα της παγκόσμιας κοινής γνώμης.
Ερευνητές του Πανεπιστημίου του Κέμπριτζ, οι οποίοι "εναρμόνισαν" στοιχεία από έρευνες που διεξήχθησαν σε 137 χώρες, συμπεριλαμβανομένων 75 χωρών μετά την επίθεση της Ρωσίας στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022, διαπίστωσαν ένα χάσμα - που αυξάνεται εδώ και μια δεκαετία - που πλέον πολώνει τον παγκόσμιο πληθυσμό.
Λένε ότι ο πόλεμος της Ρωσίας έχει οδηγήσει τους ανθρώπους στη Δύση να αισθάνονται όλο και μεγαλύτερη αφοσίωση τόσο στις ΗΠΑ όσο και στο ΝΑΤΟ, και έφερε τις πλουσιότερες δημοκρατίες στη Λατινική Αμερική και την Ανατολική Ευρώπη προς μια φιλοαμερικανική στάση.
Ωστόσο, η έκθεση εντοπίζει επίσης μια ζώνη ανελεύθερων και αντιδημοκρατικών κοινωνιών, που εκτείνεται από την Ανατολική Ασία μέσω της Μέσης Ανατολής και προς τη Δυτική Αφρική, η οποία χαρακτηρίζεται από την ακριβώς αντίθετη τάση: πληθυσμοί που έχουν αυξήσει σταθερά την υποστήριξή τους προς την Κίνα, τη Ρωσία ή και τα δύο τα τελευταία χρόνια.
Μεταξύ των 1,2 δισεκατομμυρίων ανθρώπων που κατοικούν στις φιλελεύθερες δημοκρατίες του κόσμου, τα τρία τέταρτα (75%) έχουν πλέον αρνητική άποψη για την Κίνα και το 87% αρνητική άποψη για τη Ρωσία, σύμφωνα με την έκθεση, που δημοσιεύθηκε από το Κέντρο για το Μέλλον της Δημοκρατίας (CFD) του Πανεπιστημίου.
Ωστόσο, μεταξύ των 6,3 δισεκατομμυρίων που ζουν στις υπόλοιπες 136 χώρες του κόσμου, συμβαίνει το αντίθετο - με το 70% των ανθρώπων να αισθάνεται θετικά απέναντι στην Κίνα και το 66% απέναντι στη Ρωσία.
Η ανάλυση περιλαμβάνει σημαντικά στοιχεία κοινής γνώμης από τις αναδυόμενες οικονομίες και τον Παγκόσμιο Νότο και υποδηλώνει ότι το χάσμα αυτό δεν είναι μόνο οικονομικό ή στρατηγικό, αλλά βασίζεται στην προσωπική και πολιτική ιδεολογία.
«Ο κόσμος έχει διαιρεθεί σε φιλελεύθερες και ανελεύθερες σφαίρες», σχολιάζει ο συν-συγγραφέας της έκθεσης Δρ Ξαβιέ Ρομέρο Βιντάλ, από το Ινστιτούτο Bennett για τη Δημόσια Πολιτική του Κέιμπριτζ. "Το σημερινό παγκόσμιο χάσμα δεν εξαρτάται τόσο πολύ από τους ιστορικούς δεσμούς μεταξύ των εθνών. Οι ισχυρότεροι δείκτες που βρήκαμε για το πώς οι κοινωνίες σε όλο τον κόσμο ευθυγραμμίζονται γεωπολιτικά είναι οι θεμελιώδεις αξίες τους, όπως η ελευθερία της έκφρασης".
Η αλλαγή στάσης των Ευρωπαίων ακροδεξιών
Η Ευρώπη λοιπόν στη μεγάλη της πλειοψηφία έχει ψηλά την έννοια της ελευθερίας και ως εκ τούτου ταυτίζεται με τις σχετικές αξίες που διέπουν και τις ΗΠΑ. Ακόμα όμως και οι θύλακες που είναι παραδοσιακά πιο εθνικοκεντρικών ιδεολογιών δείχνουν μια εμφανή αλλαγή στάσης ίσως επειδή νιώθουν ότι η στήριξη των πρακτικών της Ρωσίας τους κατατάσσει σ' ένα επικίνδυνο για την ύπαρξη τους περιθώριο.
Σύμφωνα με σχετική έρευνα του Pew Research Center, η μείωση των ευνοϊκών απόψεων για τη Ρωσία και τον Πούτιν ήταν ιδιαίτερα έντονη μεταξύ των λαϊκιστών στην Ιταλία, το διάστημα πριν την διεξαγωγή των εκλογών. Καθόλου τυχαίο αφού η προοπτική της εξουσίας τους οδήγησε σε πιο mainstream πολιτικά μονοπάτια και πρακτικές.
Οι ευνοϊκές απόψεις για τη Ρωσία μειώθηκαν κατά 49 ποσοστιαίες μονάδες μεταξύ των υποστηρικτών της Λέγκα και της Φόρτσα Ιτάλια από το 2020 - η μεγαλύτερη μείωση από οποιαδήποτε άλλη έχει μετρηθεί στο παρελθόν από το Pew.
Συνολικά, οι θετικές αξιολογήσεις της Ρωσίας μειώθηκαν κατά 15 μονάδες ή περισσότερο μεταξύ των υποστηρικτών των περισσότερων δεξιών λαϊκιστικών κομμάτων στην Ευρώπη μεταξύ 2020 και 2022. Στη Γαλλία, για παράδειγμα, η πλειοψηφία των υποστηρικτών του Εθνικού Συναγερμού (55%) είχε θετική άποψη για τη Ρωσία το 2020, αλλά μόλις το ένα πέμπτο περίπου (21%) τώρα πια - μια πτώση 34 μονάδων. Στην Ουγγαρία, η οποία ερευνήθηκε για τελευταία φορά το 2019, και στη Γερμανία, οι υποστηρικτές του Fidesz και της Εναλλακτικής για τη Γερμανία (AfD) έχουν επίσης γίνει λιγότερο θετικοί απέναντι στη Ρωσία, με την στήριξη να πέφτει κατά 15 μονάδες και στις δύο χώρες.
