Η Ελλάδα έπαψε να είναι βασιλευόμενη δημοκρατία τον Δεκέμβριο του 1974. Ωστόσο, μέχρι σήμερα, από τις 195 χώρες 43 έχουν ακόμα κάποιο είδος μοναρχίας. Από πολλούς ο θεσμός της μοναρχίας θεωρείται αναχρονιστικός, αντι - δημοκρατικός, ελιτιστικός, ακόμη και ρατσιστικός. Όμως ταυτόχρονα δε λείπουν οι λάτρεις των βασιλικών οικογενειών, και ακόμη και σε πολύ φιλελεύθερες δημοκρατικές δυτικές χώρες, όπως η Δανία και η Σουηδία η βασιλεία καλά κρατεί.
Η μοναρχία φυσικά προϋπήρχε της δημοκρατίας. Οι πρώτοι βασιλιάδες συναντώνται στη Μέση Ανατολή, στην Κίνα και στην Ινδία, στους πολιτισμούς των Μάγια και των Αζτέκων χιλιάδες χρόνια προ Χριστού.
Κοιτώντας τη σύγχρονη ιστορία αναμφισβήτητα οι μοναρχίες χάνουν το μέγεθος και τη δύναμή τους. Οι μοναρχίες άρχισαν να φθίνουν σημαντικά από περίπου το 1780, με την Αμερικάνικη και τη Γαλλική επανάσταση. Στις αρχές του 1950 το 1/3 του παγκόσμιου πληθυσμού ζούσε σε κάποια χώρα, αποικία ή κοινοπολιτεία όπου υπήρχε μονάρχης, σύμφωνα με τους υπολογισμούς τον καθηγητή John Gerring του Πανεπιστημίου του Τέξας (1). Με τη διάσπαση των αυτοκρατοριών, και ειδικά με την αποχώρηση της Ινδίας από την Κοινοπολιτεία το 1950, αλλά και με τη διάσπαση της Βελγικής και της Ολλανδικής αυτοκρατορίας, μέχρι το 1980 ο πληθυσμός που ζούσε σε κάποιου είδους μοναρχία έπεσε στο 9.3%. Σήμερα βρίσκεται περίπου στο 7.6%.
Με τις μεγάλες επαναστάσεις του τέλους του 18ου αιώνα, οι μοναρχίες όχι μόνο μειώθηκαν, αλλά άλλαξαν και μορφή με αποτέλεσμα να υπάρχουν μοναρχίες και …μοναρχίες. Στο δυτικό κόσμο σταδιακά τα κράτη απέκτησαν «συνταγματικές μοναρχίες», με αποτέλεσμα σήμερα να αριθμούν το 70% των μοναρχιών, όπως στο Ηνωμένο Βασίλειο, στη Δανία και στην Ιαπωνία. Στον αντίποδα, λόγω διαφορετικής κουλτούρας, ιστορίας και θρησκείας, υπάρχουν λίγες απόλυτες μοναρχίες, κυρίως στη Μέση Ανατολή, όπως στο Ομάν, στη Σαουδική Αραβία και στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Επίσης, υπάρχουν λίγες μικτές μοναρχίες, όπως στην Ιορδανία και στο Μαρόκο.
Από τις 43 μοναρχίες, 13 βρίσκονται στην Ασία, 12 στην Ευρώπη, 9 στη Βόρεια Αμερική, 6 στην Ωκεανία και 3 στην Αφρική. Δεν υπάρχουν μοναρχίες στη Νότια Αμερική - με την αποαποικιοποίηση το 19ο αιώνα και την αυτονόμηση των χωρών εκλείψαν και οι μοναρχίες. Αξίζει να αναφερθεί ότι στη Βραζιλία, όπου καταργήθηκε η μοναρχία το 1889 μετά από 400 χρόνια, υπάρχουν στις μέρες μας φωνές που ζητούν να την επαναφέρουν με το επιχείρημα ότι θα βοηθήσει τη σταθερότητα της χώρας, η οποία είναι άκρως διχασμένη.
Η πιο γνωστή βασιλική οικογένεια είναι φυσικά του Ηνωμένου Βασιλείου. Σύμφωνα με το BBC την κηδεία της βασίλισσας Ελισάβετ Β’ παρακολούθησαν 5,1 δις άνθρωποι ανά τον κόσμο. Χάρη στο αυτοκρατορικό παρελθόν και στην αγγλική γλώσσα ο Οίκος του Ουίνδσορ είναι ο πιο αναγνωρίσιμος βασιλικό οίκος στην κόσμο. «Χάρη σ’ αυτές τις προϋποθέσεις, η βρετανική βασιλεία προσφέρεται για πολύ προσοδοφόρα εκμετάλλευση από τον κλάδο του τουρισμού, αλλά και των τηλεοπτικών ή άλλων συναφών δικαιωμάτων» επισημαίνει ο Γ. Θ. Μαυρογορδάτος (2). Συνεπώς, παρά κάποια σκαμπανεβάσματα και σκάνδαλα, δύσκολα μπορεί κανείς να φανταστεί να εκλείπει στα επόμενα χρόνια.
Λόγω του ότι ο βασιλιάς Κάρολος Γ’ του Ηνωμένου Βασιλείου είναι βασιλιάς και 15 άλλων Βασιλείων της Κοινοπολιτείας υπάρχουν μεν 43 μοναρχίες, αλλά μόνο 28 μονάρχες. Το 2021 τα Μπαρμπάντος επέλεξαν να μην υπόκεινται πια στη βασιλεία της Ελισάβετ ως αρχηγού κράτους, ενώ άλλα έξι άλλα κράτη της Καραϊβικής έχουν εκφράσει την επιθυμία να κάνουν το ίδιο.
Στην Ευρώπη εκτός από το Ηνωμένο Βασίλειο υπάρχουν ακόμα 11 βασιλευόμενες δημοκρατίες (εναλλακτικά «συνταγματικές μοναρχίες»). Το Βασίλειο της Δανίας είναι το αρχαιότερο, με αδιάσπαστη συνέχεια. Οι μοναρχίες, και ειδικά οι Συνταγματικές αλλάζουν και προσαρμόζονται στους καιρούς. Γίνονται, σε πολλές περιπτώσεις, πιο μοντέρνες, πιο απλές, πιο κοντά στον λαό. Για παράδειγμα, στη Σουηδία, από το 1980, το μεγαλύτερο παιδί του μονάρχη κληρονομεί τον τίτλο, ανεξαρτήτως φύλου.
Το επιχείρημα ότι η μοναρχία λειτουργεί ως εμπόδιο στη δημοκρατία δεν ισχύει στις μέρες μας για τη βασιλευομένη δημοκρατία. Η συνύπαρξη βασιλικής οικογένειας με τη δημοκρατία είναι συμβατές. Ενδεικτικά σύμφωνα με το Economist Intelligence Unit το 2021 η Νορβηγία, η Σουηδία, η Δανία, η Ολλανδία, το Λουξεμβούργο και το Ηνωμένο Βασίλειο βρίσκονταν στις πρώτες 20 χώρες του Δείκτη Δημοκρατικότητας, με την Ισπανία και το Βέλγιο να ακολουθούν κοντά.
Η αποδοχή της βασιλείας από τον λαό και η δημοτικότητά της σε πολλές περιπτώσεις έχει φυσικά να κάνει με τον ιστορικό της ρόλο. Η άρνηση του βασιλιά της Νορβηγίας Χάακον Ζ΄ το 1940 να συνεργαστεί με τους Ναζί και η αντίσταση που προέβαλε, έχει χαραχτεί στη συλλογική μνήμη των Νορβηγών. Το ίδιο και η άρνηση του Χοάν Κάρλος, το 1981 στη Μαδρίτη, να συμβιβαστεί σε απόπειρα πραξικοπήματος. Στο διαιρεμένο Βέλγιο, ο Βασιλιάς εγγυάται την ενότητα του έθνους μεταξύ Βαλλόνων και Φλαμανδών. Όταν ο Βασιλιάς Λεοπόλδος συνεργάστηκε με τους Ναζί στον 2ο παγκόσμιο πόλεμο, δημιουργήθηκε μεγάλος διχασμός στο Βέλγιο και εν τέλει αναγκάστηκε να παραδώσει το θρόνο του στον γιο του.
Οι Έλληνες στις 8 Δεκεμβρίου του 1974 επέλεξαν, με ποσοστό τότε 69,2%, να έχουν Αβασίλευτη Δημοκρατία. Όσοι γεννηθήκαμε μετά, μεγαλώσαμε με προεδρευομένη κοινοβουλευτική δημοκρατία, οπότε το δημοψήφισμα του 1974 αποτελεί ένα μακρινό ιστορικό γεγονός, χωρίς βιωματικές αναφορές. Στις 10 Ιανουαρίου πέθανε ο τελευταίος Βασιλιάς της Ελλάδας. Η χώρα μας έχει περάσει πολλά τα τελευταία χρόνια. Ας κοιτάξουμε τι μας ενώνει, αντί τι μας χωρίζει.
Why monarchy? The Rise and Demise of a Regime Type
https://journals.sagepub.com/doi/10.1177/0010414020938090
«Οι άλλες βασιλευόμενες δημοκρατίες», Γ.Θ. Μαυρογορδάτος / Καθημερινή 9.10.2022.
https://www.kathimerini.gr/opinion/562082707/oi-alles-vasileyomenes-dimokraties/
