Η κατάσταση στο Λίβανο είναι εκρηκτική. Μετά από 15 χρόνια εμφυλίου πολέμου, σεχταριστικής διαίρεσης της κοινωνίας, ομηρίας της χώρας από μια χούφτα οικογένειες και τη Χέζμπολάχ, φθοροποιών συγκρούσεων με το Ισραήλ, απαξίωσης των υποδομών και πολλαπλών πιέσεων από ένα και πλέον εκατομμύριο προσφύγων από την Συρία, ήρθε πριν ένα χρόνο η έκρηξη στο λιμάνι της Βηρυτού και η πανδημία, που παρέλυσαν το Λίβανο πολιτικά και οικονομικά.
Σήμερα, το 1/3 των νοικοκυριών έχει σοβαρό πρόβλημα επιβίωσης, το οποίο αντανακλάται πάνω σε όλα τα υπόλοιπα καυτά ζητήματα της χώρας. Η κατάσταση είναι τέτοια που απειλείται σοβαρά η εσωτερική και περιφερειακή σταθερότητα.
Το γεγονός αυτό απασχολεί έντονα την ΕΕ. Ο Λίβανος είναι σημαντικό κράτος για τις εξελίξεις στην περιοχή του Λεβάντε. Ήδη, η κατάσταση στη Συρία με το προσφυγικό έδειξε πόσο απειλητική μπορεί να είναι για την ΕΕ κάθε αποσταθεροποίηση στα ανατολικά παράλια της Μεσογείου. Οπότε, η Ευρώπη αντιλαμβάνεται πως δεν μπορεί να αδιαφορήσει για όσα συμβαίνουν στον Λίβανο.
Η προσέγγιση της ΕΕ στις προκλήσεις ασφάλειας και εξωτερικής πολιτικής στηρίζεται σε μείγματα τεχνικοοικονομικής βοήθειας και αναπτυξιακών πρωτοβουλιών. Τέτοιο είναι και το σχέδιο των Βρυξελλών για ολόκληρη την περιοχή του Λεβάντε, και μάλιστα στο σχεδιασμό πρωτοστατούν η Γαλλία και η Ελλάδα. Για παράδειγμα, με πρωτοβουλία της Ελλάδας, στα κονδύλια για τους πρόσφυγες από τη Συρία, θα συμπεριληφθούν τόσο ο Λίβανος όσο και η Ιορδανία, που έχουν σηκώσει βαρύ φορτίο του προβλήματος ως σήμερα.
Δύσκολα διλήμματα
Αυτό που απασχολεί τις Βρυξέλλες είναι ότι δεν υπάρχει αξιόπιστο πολιτικό σύστημα στο Λίβανο να υιοθετήσει ένα ευρωπαϊκό πρόγραμμα ανάπτυξης και τεχνικοοικονομικής βοήθειας που θα φέρει ένα ελάχιστο σταθερότητας στη χώρα και θα δημιουργήσει τις βάσεις για μελλοντική ανάπτυξη.
Πέρα όμως από το μη αξιόπιστο πολιτικό σύστημα, υπάρχουν και πολλές υπόγειες διαδρομές στη δημόσια και ιδιωτική οικονομία. Ακούγονται πολύ ωραίες οι πρωτοβουλίες ή οι πιέσεις, αν θέλετε, για ένα διαφανές τραπεζικό και οικονομικό σύστημα στη χώρα, αλλά δεν αλλάζουν από τη μία μέρα στην άλλη πρακτικές που λειτούργησαν για αιώνες και κράτησαν αυτή τη χώρα ως σήμερα ζωντανή. Και δεν μπορείς να μιλάς για συστημικό και μη συστημικό τομέα της οικονομίας σε μια χώρα με την εμπειρία που έχει βιώσει ο Λίβανος τις τελευταίες δεκαετίες.
Τι θέλω να πω; Αντίθετα από την θετική εμπειρία της ΕΕ με τα προγράμματα τεχνικοοικονομικής βοήθειας στα πρώην κομμουνιστικά κράτη της Ανατολικής Ευρώπης και της πρώην Σοβιετικής Ένωσης με την εμπέδωση και οικοδόμηση σχετικά διαφανών και σύγχρονων δομών στην οικονομία αυτών των χωρών (χωράει βέβαια πολύ συζήτηση αυτό το θέμα), η περίπτωση των χωρών του Λεβάντε και της Μέσης Ανατολής διαφέρει, διότι οι οικονομικές τους δομές και συναλλακτικές πρακτικές παρουσιάζουν ιδιαιτερότητες που αποτελούν κομμάτι της κουλτούρας και του πολιτισμού τους (έχω γράψει εκτενώς στο παρελθόν για την Ισλαμική τραπεζική και για συναλλακτικές πρακτικές που αποτελούν κόκκινο πανί για τη Δύση) και δύσκολα θα περάσουν στις ρυθμίσεις των συμβάσεων της Βασιλείας ή στις απαιτήσεις της FATF. Θεωρητικά όλα γίνονται…
Αυτό που στη Δύση ονομάζουμε «παραοικονομία», μπορεί από τη μία να είναι η κύρια πηγή τροφοδότησης των τρομοκρατικών οργανώσεων του Λεβάντε και της συντήρησης διεφθαρμένων πολιτικών, ωστόσο είναι και το κλειδί της σταθερότητας για αυτές τις κοινωνίες και κυρίως για τα χαμηλά στρώματα, που εύκολα η ανέχεια τα οδηγεί στην αγκαλιά όσων μοιράζουν όνειρα και καλάσνικοφ.
Σε δεύτερο επίπεδο, λοιπόν, αυτό που θα έπρεπε να προβληματίζει πολιτικούς και γραφειοκράτες στις Βρυξέλλες, είναι πως θα διασφαλίσουν ένα ελάχιστο διαφάνειας στα χρήματα που θα δώσουν για τη σταθερότητα και την ανάπτυξη του Λιβάνου χωρίς να διακινδυνεύσουν επιστροφή της χώρας στον εμφύλιο, ακριβώς επειδή η διαφάνεια θίγει βαθιά ριζωμένα συμφέροντα διαφθοράς στη χώρα και παραοικονομίας που στην ουσία στηρίζει την όποια κοινωνική σταθερότητα στο Λίβανο. Οι Ευρωπαίοι αναγνωρίζουν το πρώτο σκέλος ως πρόβλημα, ωστόσο αδιαφορούν πρακτικά για το δεύτερο σκέλος του διλήμματος.
Φυσικά και υπάρχουν απαντήσεις στο παραπάνω δίλημμα. Δυστυχώς, ωστόσο, φαίνεται πως η ΕΕ προτιμά δοκιμασμένες συνταγές (συνταγές Ανατολικής Ευρώπης) αντι της εκπόνησης μιας εντελώς νέας και ρεαλιστικής προσέγγισης για τα κράτη της Μέσης Ανατολής. Φαίνεται πως για άλλη μια φορά η ΕΕ προτιμά αυτό που βολεύει από αυτό που χρειάζεται.
*Ο Βασίλης Κοψαχείλης είναι Διεθνολόγος – Γεωστρατηγικός Αναλυτής και ιδρυτικό μέλος του ΠΕΜΑΣ
