Ένα χρόνο μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία ο ρόλος της Κίνας έρχεται όλο και περισσότερο στο προσκήνιο. Στην πρόσφατη συνάντηση της G20 στο Νέο Δελχι, η Κίνα και η Ρωσία ήταν τα μόνα μέλη της που δεν ενέκριναν το ανακοινωθέν για «την πλήρη και άνευ όρων αποχώρηση της Ρωσίας από το έδαφος της Ουκρανίας». Οι Αμερικανοί προειδοποιούν ότι η Κίνα θα στείλει όπλα στη Ρωσία, την ώρα που εκτιμάται ότι η Ρωσία ετοιμάζεται για μεγάλη επίθεση. Μέχρι πού μπορεί να φτάσει η Κίνα για να υποστηρίξει τη Ρωσία;
Οι σχέσεις Ρωσίας - Κίνας ήταν πάρα πολύ καλές εδώ και χρόνια. Με την έναρξη των Χειμερινών Ολυμπιακών Αγώνων στο Πεκίνο, στις 4 Φεβρουαρίου 2022, οι ηγέτες της Κίνας και της Ρωσίας υπέγραψαν μια κοινή διακήρυξη στενότερης συνεργασίας κάνοντας λόγο για μία «φιλία χωρίς όρια». «Γι’ αυτό ακριβώς το λόγο, όταν ξεκίνησε η εισβολή, μπήκε στο μικροσκόπιο αυτή η διακήρυξη σχετικά με το τι σήμαινε για τη σχέση των δύο χωρών. Πρακτικά οι δύο χώρες δεν έχουν συμμαχία, δηλαδή δεν πρόκειται η Ρωσία να πάρει το μέρος της Κίνας ανοιχτά στα θέματα της Ταϊβάν ή την ίδια στιγμή η Κίνα να πάρει το μέρος της Ρωσίας στην περίπτωση της εισβολής της Ουκρανίας. Όμως υπάρχει ένας κοινός τόπος και αυτός είναι η εναντίωση και των δύο στις Ηνωμένες Πολιτείες. Τώρα κατά πόσο αυτή η εναντίωση μπορεί να οδηγήσει σε στενότερη συνεργασία είναι κάτι το οποίο θα το δούμε. Όμως εγώ δεν θα μιλούσα για συμμαχία μεταξύ Ρωσίας και Κίνας» μας λέει ο διεθνολόγος και ειδικός σε υποθέσεις Κίνας, κ. Τζογόπουλος*.
Αυτή η «φιλία χωρίς όρια» είναι που προβληματίζει έντονα τη Δύση και ιδίως την Αμερική η οποία τις τελευταίας μέρες προειδοποιεί ότι υπάρχουν ενδείξεις ότι η Κίνα θα στείλει όπλα στη Ρωσία και στέλνει μηνύματα στην Κίνα ότι κάτι τέτοιο θα ήταν μία κακή απόφαση που θα έχει κόστος. Η ίδια η Κίνα αρνείται κάτι τέτοιο δηλώνοντας ότι η «αποστολή όπλων δεν θα φέρει ειρήνη».
Η Κίνα στην επέτειο της εισβολής πρότεινε ένα σχέδιο 12 σημείων για το πώς θα μπορούσε να υπάρξει μια πολιτική λύση και ειρήνη στην Ουκρανία. Σε αυτά τα σημεία, φυσικά, δεν καταδικάζει την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, ούτε ζητάει την απόσυρση των στρατευμάτων της Ρωσίας από τα εδάφη της Ουκρανίας. Το σχέδιο αντιμετωπίστηκε με σκεπτικισμό από τη Δύση, ενώ η Ουκρανία και η Ρωσία το ερμήνευσαν κάθε μία με διαφορετικό τρόπο. Η ουσία είναι ότι η Κίνα κάνει μία προσπάθεια να φανεί ουδέτερη και να εμφανιστεί ως ειρηνευτική δύναμη.
«Ο πόλεμος εξ αρχής αποτελεί πολύ κακή εξέλιξη για την Κίνα, διότι χαλάει την ηρεμία και τη σταθερότητα, που είναι βασικά χαρακτηριστικά στα οποία επενδύει το Κομμουνιστικό Κόμμα και για λόγους εσωτερικούς, αλλά και στο πλαίσιο της εξωτερικής πολιτικής την οποία θέλει να ασκήσει. Η Κίνα θα ήθελε να τελειώσουν οι εχθροπραξίες, αλλά όχι με τέτοιο τρόπο, έτσι ώστε την επαύριο της ανακωχής οι συνθήκες που θα δημιουργηθούν στο διεθνές σύστημα να ευνοούν τις Ηνωμένες Πολιτείες. Την ίδια στιγμή έρχεται σε κάπως δύσκολη θέση, διότι η Ευρωπαϊκή Ένωση την πιέζει να ασκήσει την επιρροή της προς τον Ρώσο πρόεδρο Πούτιν για να σταματήσει την εισβολή» εξηγεί ο κ. Τζογόπουλος.
«Άρα λοιπόν, εδώ που βρισκόμαστε αυτή τη στιγμή προσπαθεί η Κίνα να βρει ένα τρόπο να δείξει ότι παίζει κάποιο ρόλο στον πόλεμο. Ο ρόλος της Κίνας στον πόλεμο είναι σημαντικός, πριν φτάσουμε στα οπλικά συστήματα και αυτό το αναγνωρίζει και η Ευρωπαϊκή Ένωση, αλλά και οι Ηνωμένες Πολιτείες» δηλώνει ο κ. Τζογόπουλος.
Υπάρχουν πολλές χώρες, όπως η Κίνα, αλλά και η Ινδία, οι οποίες δεν ευθυγραμμίζονται με την πολιτική της Δύσης. Αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία διότι «σε ότι αφορά τις κυρώσεις δίνεται η δυνατότητα στην Ρωσία να βρίσκει άλλους πελάτες για τα προϊόντα της, κυρίως για τα ενεργειακά προϊόντα, όπως το φυσικό αέριο» εξηγεί ο κ. Τζογόπουλος. Αξίζει να αναφερθεί ότι, το 2022 οι εισαγωγές της Ρωσίας από την Κίνα αυξήθηκαν κατά 13% σε 76 δις δολάρια, ενώ οι εξαγωγές της προς την Κίνα εκτοξεύθηκαν κατά 43% φτάνοντας τα 114 δις δολάρια. Η Κίνα είναι πλέον μακράν ο σημαντικότερος εξαγωγικός προορισμός της Ρωσίας και μετά ακολουθεί η Ινδία και η Τουρκία.
Κατά συνέπεια η Κίνα έχει τόσο οικονομικούς, όσο και γεωστρατηγικούς λόγους να κάνει ό,τι μπορεί ώστε η Ρωσία να παραμείνει ισχυρή. Ταυτόχρονα υπάρχει ένα αντεπιχείρημα, σύμφωνα με το οποίο, οι εμπορικές σχέσεις της Κίνας τόσο με την Ευρώπη αλλά ακόμη και με την Αμερική είναι τόσο μεγάλες ώστε το να συζητάμε για ένα ρόλο της Κίνας υπέρ της Ρωσίας «χωρίς όρια», είναι στην πραγματικότητα ουτοπικό.
Ο κ. Τζογόπουλος σχολιάζει ότι «επί της ουσίας σε αυτό αντικατοπτρίζεται και η διαφορά που υπάρχει στο σκεπτικό μεταξύ Ρωσίας και Κίνας σε ό, τι αφορά την αντίληψή τους για το διεθνές σύστημα. Η Κίνα δηλαδή, επενδύει πάρα πολύ στη συνεργασία της με τη Δύση, δηλαδή με την Ευρώπη και Ηνωμένες Πολιτείες, διότι γνωρίζει πάρα πολύ καλά ότι η συνεργασία με τη Δύση είναι κομβική, έτσι ώστε να συνεχίσουν να βελτιώνονται οι συνθήκες διαβίωσης των Κινέζων πολιτών και ταυτόχρονα να μπορεί η ίδια να διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στο παγκόσμιο σύστημα. Άρα λοιπόν προσπαθεί να βρει μια ισορροπία.»
Για να κατανοήσουμε τα μεγέθη, οι εξαγωγές της Κίνας στην Ευρωπαϊκή Ένωση το 2021 έφτασαν τα 473 δις ευρώ, 30% περισσότερο από το 2019. Παράλληλα, η Κίνα είναι ο τρίτος μεγαλύτερος προορισμός των προϊόντων της Ευρωπαϊκή Ένωσης, με 10% του συνόλου. «Η Ευρωπαϊκή Ένωση φαίνεται τους πρώτους μήνες του 2023 ότι κάνει κάποια βήματα να αναθερμάνει τις σχέσεις της με την Κίνα. Δηλαδή, αναμένονται στο Πεκίνο και η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, μαζί με τον πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, τον Σαρλ Μισέλ και ο Γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν, αλλά και η Ιταλίδα πρωθυπουργός Τζόρτζια Μέλονι» τονίζει ο κ. Τζογόπουλος.
Ως προς τις εμπορικές σχέσεις Κίνας- Αμερικής, παραμένουν επίσης πολύ στενές, παρά τον εμπορικό πόλεμο που ξεκίνησε ο Τραμπ το 2018 και τις εντάσεις στην εξωτερική πολιτική. Τον Δεκέμβριο του 2022 οι ετήσιες εμπορικές συναλλαγές αγαθών μεταξύ των δύο χωρών ανέρχονταν σε 690,6 δις δολάρια, με τις εισαγωγές στις ΗΠΑ να ανέρχονται σε 536,8 δις δολάρια και τις εξαγωγές στην Κίνα σε 153,8 δις δολάρια. Ενδεικτικά, περισσότερο από 95% των iPhones, AirPods, Macs και iPads της Apple παρασκευάζονται στην Κίνα.
Συνεπώς οι εμπορικές και οικονομικές σχέσεις ακολουθούν διαφορετική τροχιά από τις σχέσεις εξωτερικής πολιτικής. «Ωστόσο, βρισκόμαστε σε μια δύσκολη φάση για τις σχέσεις Ηνωμένων Πολιτειών-Κίνας και αυτό σημαίνει ότι πάρα πολλά περιστατικά τα οποία έρχονται στο φως της επικαιρότητας επηρεάζουν τις διμερείς σχέσεις» εκτιμάει ο κ. Τζογόπουλος. Το πρόσφατο περιστατικό με την κατάρριψη κινεζικού μπαλονιού, όπου η Αμερική είπε ότι πιθανώς ήταν κατασκοπευτικό και η Κίνα ότι έκανε μετεωρολογική έρευνα, οδήγησε στην ακύρωση της προγραμματισμένης επίσκεψης Μπλίνκεν στο Πεκίνο και την ένταση μεταξύ τους στο κόκκινο.
«Το χειρότερο είναι ότι φαίνεται πως οι δύο πλευρές δεν μπορούν εύκολα να συνεννοηθούν και αυτό είναι ιδιαίτερα ανησυχητικό για το παγκόσμιο σύστημα, δεδομένου ότι χρειαζόμαστε ευημερία και ειρήνη. Αν οι δύο αυτές υπερδυνάμεις δεν μιλούν μεταξύ τους, πώς μπορούμε να ελπίζουμε σε κάτι τέτοιο;» αναρωτιέται ο κ. Τζογόπουλος.
*Ο Δρ. Γιώργος Τζογόπουλος είναι λέκτορας διεθνών σχέσεων στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο και Senior Fellow στο Ελληνικό Ίδρυμα Ευρωπαϊκής και Εξωτερικής Πολιτικής (ΕΛΙΑΜΕΠ).
