Η Ευρώπη κατέρρευσε. Στη Λιθουανία δεν υπάρχει φαγητό. Ο ιός είναι ασφαλής. Δημιουργήθηκε στις ΗΠΑ. Ο κορονοϊός στοχεύει στον έλεγχο των μικροβίων. Ο ιός είναι εργαλείο για την επιβολή δικτατορίας. Το σύστημα Σένγκεν διαλύεται. Είναι μερικές μόνον από τις ειδήσεις που έχουν κυκλοφορήσει το τελευταίο διάστημα.
Με αφορμή τη σημερινή Διεθνή Ημέρα Διασταύρωσης Πληροφοριών, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο τονίζει πως «η εξάπλωση του κορονοϊού έχει οδηγήσει σε έξαρση των ψευδών ειδήσεων και της παραπληροφόρησης, που παρεμποδίζουν τις προσπάθειες περιορισμού της πανδημίας».
Στόχος όπως επισημαίνει σε ανακοίνωσή του είναι η προβολή των κινδύνων που ενέχει η παραπληροφόρηση, όχι μόνο για την υγεία των πολιτών, αλλά και για τη δημοκρατία. «Παρά τον αγώνα που δίνουν πολλοί, μέρα και νύχτα, για να σωθούν οι ζωές που απειλούνται από τον κορονοϊό, οι οργανισμοί υγείας και οι ελεγκτές πληροφοριών έχουν βρεθεί αντιμέτωποι με μια άλλη σκοτεινή πτυχή της πανδημίας: οργανισμοί και άτομα εκμεταλλεύονται την κρίση, χειραγωγώντας ανθρώπους για πολιτικό και οικονομικό όφελος, αντί να στηρίζουν όσους σώζουν ζωές» τονίζει και προσθέτει πως «οι θεσμοί της ΕΕ έχουν επανειλημμένα προειδοποιήσει για τους κινδύνους που ενέχουν οι προσπάθειες παραπληροφόρησης και απάτης.
Σύμφωνα με την έκθεση της επιχειρησιακής ομάδας κατά της παραπληροφόρησης EUvsDisinfo της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Εξωτερικής Δράσης, κάποιες από τις ψευδείς πληροφορίες που διακινούνται προέρχονται από πηγές που πρόσκεινται στην «alt-right» των ΗΠΑ, στην Κίνα και στη Ρωσία. Σε αυτές τις περιπτώσεις, το κίνητρο είναι πολιτικό: επιχειρούν να υποσκάψουν την Ευρωπαϊκή Ένωση ή να προκαλέσουν πολιτικές μεταβολές.
«Η παραπληροφόρηση παίζει με τις ζωές ανθρώπων. Η παραπληροφόρηση μπορεί να σκοτώσει» υπήρξε προ ημερών το σχόλιο του Josep Borrell, ύπατου εκπροσώπου της Ε.Ε. για θέματα εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφάλειας. Δεν είναι τυχαίο πως και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) έχει μιλήσει για «πανδημία πληροφοριών πλανητικών διαστάσεων» και τονίζει πως τα fake news «εξαπλώνονται ταχύτερα από τον ιό».
Ακόμη και νέοι άνθρωποι, εξοικειωμένοι με την τεχνολογία, δυσκολεύονται να εντοπίσουν τις ψευδείς ειδήσεις. Ενδεικτικό είναι ότι, οι έξι στις δέκα ειδήσεις που κοινοποιούνται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δεν έχουν καν αναγνωσθεί προηγουμένως από τον χρήστη που τις κοινοποίησε. Το 85 % περίπου των Ευρωπαίων θεωρούν τις ψευδείς ειδήσεις πρόβλημα στη χώρα τους, ενώ το 83 % θεωρούν ότι αποτελεί πρόβλημα για τη δημοκρατία εν γένει.
Ερωτήσεις και απαντήσεις για τα fake news
Για το λόγο αυτό το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο εξέδωσε σχετική ενημέρωση ώστε οι πολίτες να μπορούν να αναγνωρίζουν τις ψευδείς πληροφορίες από τις πραγματικές σχετικά με την εξάπλωση του κορονοϊού, δημιούργησε ιστοσελίδα που καταρρίπτει επίσης μερικούς από τους πιο συχνούς «μύθους» σχετικά με το ξέσπασμα της πανδημίας του COVID-19 και απαντάει σε μία σειρά ερωτήσεων, δίνοντας και τις αντίστοιχες απαντήσεις.
* Τι κάνει η ΕΕ για την αντιμετώπιση της παραπληροφόρησης;
Για την υποστήριξη της πραγματικής και αξιόπιστης πληροφόρησης, δημιουργήθηκε μια κοινή σελίδα της ΕΕ που αφορά την αντίδραση της Ευρώπης στον ιό, η οποία σύντομα θα περιλαμβάνει ειδικές πληροφορίες για τη διόρθωση των κοινών μύθων που συνδέονται με το ξέσπασμα της πανδημίας.
Επιπλέον, ειδικοί και πολιτικοί από την ΕΕ και τα κράτη μέλη της πραγματοποιούν συχνά τηλεδιασκέψεις για να συζητήσουν το ζήτημα της παραπληροφόρησης και να μοιραστούν τρόπους για την ενημέρωση των ανθρώπων, σχετικά με τους κινδύνους και τον τρόπο αντιμετώπισής της. Ασκείται, επίσης, πίεση στις ηλεκτρονικές πλατφόρμες να λάβουν μέτρα κατά των διαδικτυακών απατών.
* Γιατί οι άνθρωποι σκοπίμως διαδίδουν ψευδείς πληροφορίες;
Μερικοί άνθρωποι το κάνουν για το κέρδος. Ο λόγος θα μπορούσε να είναι η προώθηση κακής ποιότητας προϊόντων ή η προσέλκυση περισσότερων επισκεπτών στις ιστοσελίδες τους, για να αυξήσουν τα έσοδα από διαφημίσεις.
Σύμφωνα με μια έκθεση της ειδικής ομάδας από την ΕΕ για την καταπολέμηση της παραπληροφόρησης, κάποιοι ψευδείς ισχυρισμοί προέρχονται από συγκεκριμένες πολιτικές δυνάμεις, συμπεριλαμβανομένης της αμερικανικής ακροδεξιάς, της Κίνας και της Ρωσίας. Σε αυτές τις περιπτώσεις, ο στόχος είναι πολιτικός: να υπονομευθεί η Ευρωπαϊκή Ένωση ή να προωθηθούν πολιτικές αλλαγές. Ωστόσο, πολλοί άνθρωποι που διαδίδουν την παραπληροφόρηση το κάνουν, επειδή πιστεύουν ότι δε θα προκληθεί κάποια βλάβη.
* Είναι η παραπληροφόρηση για τον Covid-19 πραγματικά τόσο επικίνδυνη;
Σε μια εποχή κατά την οποία πολλοί άνθρωποι ανησυχούν και είναι αποδέκτες συνταρακτικών ειδήσεων, γίνεται ολοένα και πιο δύσκολο να παραμείνει κανείς ήρεμος και να ελέγξει την εγκυρότητα της είδησης. Στο παρελθόν, η παραπληροφόρηση για τα εμβόλια απέτρεψε γονείς από το να εμβολιάσουν τα παιδιά τους κατά της ιλαράς και άλλων επικίνδυνων ασθενειών, με αποτέλεσμα την έκρηξη νέων κρουσμάτων ιλαράς.
Ακόμη και αν οι άνθρωποι δεν πιστεύουν την παραπληροφόρηση, αυτή μπορεί να υπονομεύσει τις έννοιες της αλήθειας και της εμπειρογνωμοσύνης. Έτσι ένα αυθόρμητο tweet χωρίς οποιαδήποτε στοιχεία από κάποιον μπορεί να έχει ίση απήχηση, όσο μια εμπεριστατωμένη ανάλυση από έναν εμπειρογνώμονα.
* Τι μπορώ να κάνω για να αποτρέψω τη διάδοση της παραπληροφόρησης;
Η παραπληροφόρηση εξαρτάται από τους ανθρώπους που την πιστεύουν και την διαμοιράζονται. Και είναι εύκολο να ξεγελαστούν. Για να βεβαιωθείτε ότι δεν διαδίδετε παραπληροφόρηση, προσέξτε ιδιαίτερα όταν διαμοιράζετε ειδήσεις που προκαλούν έντονη αντίδραση ή που φαίνονται πολύ καλές ή πολύ κακές για να είναι αληθείς. Ένας εύκολος πρώτος έλεγχος είναι να ψάξετε στο διαδίκτυο για να δείτε αν υπάρχουν περισσότερες από μία αξιόπιστες πήγες που αναφέρουν το ίδιο πράγμα.
* Τι μπορώ να κάνω εάν βλέπω ή ακούω κάποιον να διαμοιράζετε παραπληροφόρηση;
Μπορείτε να κάνετε αναφορά της παραπληροφόρησης στην πλατφόρμα κοινωνικών μέσων όπου την εντοπίσατε. Πολλές εταιρίες κοινωνικών μέσων έχουν δεσμευτεί να εργαστούν εναντίον της παραπληροφόρησης που σχετίζεται με τον κορονοϊό. Επίσης, μιλήστε με το άτομο που την διαδίδει: πρόκειται πιθανώς για ακούσια διάδοση. Οι ερευνητές λένε ότι ο καλύτερος τρόπος να πείσουν τους ανθρώπους που πιστεύουν στις θεωρίες συνωμοσίας είναι να δείξουν ενσυναίσθηση, επικαλούμενοι την κριτική τους σκέψη και αποφεύγοντας να τους γελοιοποιήσουν.
Στοπ στη διάδοση ψευδών συμβουλών και ιστοριών
Με τις παρεμβάσεις τους τα μέλη του Ευρωκοινοβουλίου δίνουν το στίγμα για την ανάγκη ενεργοποίησης των πολιτών, έναντι της παραπληροφόρησης. Ο αντιπρόεδρος του Ευρωκοινοβουλίου Othmar Karas (ΕΛΚ, Αυστρία) τόνισε εκ νέου ότι «οι ψευδείς πληροφορίες είναι εύκολο να καταρριφθούν. Τα στοιχεία για την ευρωπαϊκή αλληλεγγύη είναι εύκολο να βρεθούν. Η ΕΕ έχει πολύ περιορισμένες επίσημες αρμοδιότητες όσον αφορά θέματα υγείας, αλλά οι χώρες της ΕΕ και η ΕΕ στο σύνολό της εξετάζουν τρόπους να βοηθήσουν τα θύματα αυτής της κρίσης. Αυτή τη στιγμή για παράδειγμα, ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό στη Γερμανία περιθάλπει ασθενείς του COVID-19 που έχουν αεροδιακομιστεί από την Ιταλία και τη Γαλλία. Η Τσεχία έστειλε 10.000 προστατευτικές στολές στην Ιταλία και στην Ισπανία. Η Αυστρία και η Γαλλία έστειλαν εκατομμύρια μάσκες στην Ιταλία.
Ο αντιπρόεδρος Karas πρόσθεσε: «Σε μια τέτοια κρίση, η διασταύρωση πληροφοριών δεν αποσκοπεί στο να χαρεί κάποιος ‘‘εξυπνάκιας’’ που διόρθωσε κάποιον που έκανε λάθος. Είναι καθήκον μας ως πολίτες να προστατεύσουμε τους ανθρώπους στην Ευρώπη και τη δημοκρατική κοινωνία που έχουμε δημιουργήσει».
Η αντιπρόεδρος Katarina Barley (Σοσιαλιστές, Γερμανία) υπογράμμισε ότι «σε μια τέτοια περίοδο, εξαρτώνται ζωές από την συμμόρφωσή μας με τις οδηγίες των υγειονομικών αρχών, ενώ η διασπορά ψεμάτων και η αμφισβήτηση των γεγονότων γίνονται ακόμη πιο επικίνδυνες. Είναι σημαντικό οι θεσμοί να συνεχίσουν να συνεργάζονται στενά με τις διαδικτυακές πλατφόρμες, ενθαρρύνοντάς τες να προωθούν αξιόπιστες πηγές, να υποβαθμίζουν περιεχόμενο που αποδεικνύεται ψευδές ή παραπλανητικό, καθώς και να αφαιρούν παράνομο υλικό ή μηνύματα που θα μπορούσαν να προκαλέσουν σωματικές βλάβες».
Απηύθυνε ακόμη έκκληση να είμαστε όλοι προσεκτικοί όσον αφορά προσπάθειες παραπληροφόρησης στο διαδίκτυο: «Σήμερα, τη Διεθνή Ημέρα Διασταύρωσης Πληροφοριών, θέλουμε να υπενθυμίσουμε σε όλους τη σημασία της διασταύρωσης πληροφοριών και επικοινωνούμε σχετικές συμβουλές σε όλες τις γλώσσες. Όπως σεβόμαστε τους κανόνες κοινωνικής αποστασιοποίησης και πλένουμε τα χέρια μας, έτσι έχουμε το ίδιο καθήκον να σταματήσουμε τη διασπορά ψευδών συμβουλών και ιστοριών που αποσκοπούν στη χειραγώγηση του κοινού».
