Στα 63 χρόνια της ανεξαρτησίας του, ο Νίγηρας έχει πέσει για πέμπτη φορά στα χέρια πραξικοπηματιών και οι δυτικοαφρικανικές χώρες «ζυγίζουν» εάν πράγματι θα προχωρήσουν σε μία στρατιωτική επέμβαση που ενέχει τον κίνδυνο να εξελιχθεί σε περιφερειακή σύγκρουση. Οι συνέπειες των όσων εξελίσσονται στη χώρα, που αποτελούσε και τη μόνη «ελπίδα» της Δύσης στην έκρυθμη ζώνη του Σαχέλ, δύναται να αγγίξουν από την υπονόμευση της ευρύτερης μάχης κατά των τζιχαντιστών και τη βαθύτερη διείσδυση της Ρωσίας στην Αφρική μέσω της Wagner, έως την αύξηση των ροών της παράτυπης μετανάστευσης στην Ευρώπη, αλλά και μία ενδεχόμενη άνοδο στις τιμές της ενέργειας εάν ανασταλούν οι προμήθειες ουρανίου από τον Νίγηρα.
Ο δημοκρατικά εκλεγμένος πρόεδρος του Νίγηρα, Μοχάμεντ Μπαζούμ, ανετράπη την 26η Ιουλίου από την προεδρική φρουρά, με τον επικεφαλής της, στρατηγό Αμπντουραχμάν Τσιανί, να αυτοανακηρύσσεται νέος ηγέτης. Ως απάντηση οι πραξικοπηματίες εισέπραξαν τελεσίγραφο από την Οικονομική Κοινότητα Δυτικοαφρικανικών Κρατών (Ecowas) ότι θα επέμβουν στρατιωτικά εάν δεν αποκατασταθεί η συνταγματική τάξη και επανέλθει ο πρόεδρος στο αξίωμά του.
Το τελεσίγραφο παρήλθε το βράδυ της Κυριακής με τη χούντα να κλείνει τον εναέριο χώρο προς «υπεράσπιση της εδαφικής ακεραιότητας» της χώρας και να προχωρά σε επίδειξη δύναμης βγάζοντας έως και 30.000 υποστηρικτές της να διαδηλώνουν στη Νιαμέι -πολλοί με ρωσικές σημαίες ανά χείρας- ενώ την ίδια στιγμή τα έτερα δικτατορικά καθεστώτα του Σαχέλ σε Μάλι και Μπουρκίνα Φάσο διαμήνυαν ότι μία επέμβαση της Ecowas θα ισοδυναμούσε με κήρυξη πολέμου και εναντίον τους. Οι άλλες δύο γειτονικές χώρες που δεν είναι μέλη της Ecowas, η Αλγερία και το Τσαντ, τηρούν πιο ουδέτερη στάση· ενώ το Αλγέρι φοβάται τις επιπτώσεις μίας πιθανής σύγκρουσης, η Ντζαμένα έχει προσπαθήσει, ανεπιτυχώς μέχρι στιγμής, να μεσολαβήσει.
Η προεδρεύουσα της Ecowas Νιγηρία έχει συγκαλέσει έκτακτη σύνοδο για την Πέμπτη προκειμένου να τεθούν επί τάπητος τα επόμενα βήματα. Στην αρχική ενότητα που επιδείχθηκε έχουν εμφανιστεί ρωγμές όσο γίνεται όλο και πιο αισθητός ο κίνδυνος μίας παρατεταμένης περιφερειακής σύγκρουσης. Στο ευρωπαϊκό διπλωματικό πεδίο, η Ιταλία και η Γερμανία έχουν αμφότερες καλέσει σε παράταση του τελεσιγράφου ώστε να δοθεί χρόνος σε διπλωματική λύση. Ο ανατραπείς πρόεδρος Μοχάμεντ Μπαζούμ, ο οποίος δηλώνει ότι τελεί υπό ομηρία, προειδοποιεί από πλευράς του με άρθρο στην Washington Post για το επικίνδυνο «παράθυρο» που ανοίγει να διεισδύσει περαιτέρω η Μόσχα στο Σαχέλ μέσω των μισθοφόρων της Wagner (οι οποίοι προσφέρουν ήδη τις «υπηρεσίες» τους στα καθεστώτα στο Μάλι και τη Μπουρκίνα Φάσο).
Τζιχαντιστές, μετανάστευση, ουράνιο και Ρωσία
Το πραξικόπημα στον Νίγηρα -όπου εδρεύουν γαλλικές και αμερικανικές βάσεις- συνιστά βαρύ πλήγμα για τις προσπάθειες της κυβέρνησης Μακρόν, της προεδρίας Μπάιντεν και δυτικών συμμάχων τους να αποκαταστήσουν τη σταθερότητα στο Σαχέλ, τη χερσαία ζώνη που εκτείνεται από τον Ατλαντικό Ωκεανό έως την Ερυθρά Θάλασσα, και όπου «παρελαύνουν» τζιχαντιστές. Η Γαλλία, πρώην αποικιοκρατική δύναμη, στηρίζει τις κινήσεις της Ecowas· οι πρώτες κινήσεις της στρατιωτικής χούντας ήταν εν τω μεταξύ, ως ήταν αναμενόμενο, να ανακαλέσει τις διμερείς στρατιωτικές συμφωνίες.
Για την ισλαμιστική Μπόκο Χαράμ και τις δύο μεγαλύτερες τρομοκρατικές οργανώσεις στην περιοχή που συνδέονται με το Ισλαμικό Κράτος και την Αλ Κάιντα, τα πραξικοπήματα είναι πάντα… καλά νέα. Και φυσικά και για την Wagner. Όλοι τους «θριαμβεύουν» σε συνθήκες αστάθειας, οργής και απογοήτευσης για την εκάστοτε κυβέρνηση και την οικονομική ένδεια που ο πληθυσμός βιώνει.
Είναι η «κατάρα» που ακολουθεί την Αφρική, την ήπειρο με τους πλουσιότερους πόρους που «στεγάζει» τις φτωχότερες χώρες και τους φτωχότερους πολίτες του κόσμου. Την ήπειρο των εμφυλίων, των πραξικοπημάτων, της αστάθειας, των τζιχαντιστών, αλλά και των ξένων παρεμβάσεων. Ο Νίγηρας, γεωγραφικά η μεγαλύτερη χώρα της Δυτικής Αφρικής, είναι ο έβδομος μεγαλύτερος παραγωγός ουρανίου παγκοσμίως. Στην πρώην γαλλική αποικία, όμως, το βιοτικό επίπεδο είναι το χαμηλότερο στον κόσμο. Και ο βαθμός κατά τον οποίο ο Νίγηρας -ο οποίος παρά τα τεράστια αποθέματα ουρανίου παραμένει σε δεινή κατάσταση- επωφελείται από τη σχέση του με τη Γαλλία αποτελεί σημείο διαμάχης από τότε που η χώρα απέκτησε την ανεξαρτησία της το 1960.
Ο Νίγηρας αποτελεί σημαντικό γεωστρατηγικό κόμβο για σειρά λόγων: Πέραν του ότι υπό τον πρόεδρο Μπαζούμ συνέδραμε στη μάχη κατά των τζιχαντιστών, σε οικονομικό πεδίο παράγει το 7% των παγκόσμιων προμηθειών ουρανίου, και το 25% των εισαγωγών της Ευρωπαϊκής Ένωσης προέρχεται από τη συγκεκριμένη χώρα. Εκφράζονται φόβοι ότι ένας ενδεχόμενος περιορισμός των εξαγωγών ουρανίου ή και μία πλήρης αναστολή θα μπορούσε να επηρεάσει ενδεχομένως την παραγωγή ενέργειας στη Γαλλία (η οποία βασίζεται κατά 70% στους πυρηνικούς σταθμούς) και πέραν αυτής, συμπαρασύροντας προς τα πάνω τις τιμές. Πάντως επί του παρόντος τόσο η διαφοροποίηση των πηγών, όσο και τα επαρκή αποθέματα, μπορούν κατά τους ειδικούς να μετριάσουν τυχόν διαταραχές βραχυπρόθεσμα.
Κομβικής σημασίας είναι ο ρόλος του Νίγηρα και στη διαχείριση των μεταναστευτικών ροών, καθώς βρίσκεται «στα μισά του δρόμου» μεταξύ των κύριων χωρών προέλευσης και των μεσογειακών οδών. Διαδρομές που, σε περίπτωση εντεινόμενης αστάθειας, θα «έβλεπαν» αναπόφευκτα αύξηση των προσφυγικών και μεταναστευτικών ροών.
Η Δύση όμως έχει επενδύσει στον Νίγηρα και τον δημοκρατικά εκλεγμένο πρόεδρο Μοχάμεντ Μπαζούμ ως πολύτιμο σύμμαχο και προς ανάσχεση της επιρροής της Ρωσίας στην Αφρική. Πριν εκδηλωθεί το πραξικόπημα της 26ης Ιουλίου εκείνος είχε καταγγείλει «εκστρατείες παραπληροφόρησης» της Wagner κατά της κυβέρνησής του. Οι ρωσικές σημαίες που κρατούσαν στα χέρια υποστηρικτές των πραξικοπηματιών που βγήκαν στους δρόμους της Νιαμέι είναι απόδειξη ότι οι προσπάθειες έχουν αποδώσει καρπούς. Οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν επισημάνει σχετικά ότι δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι μισθοφόροι της Wagner είχαν άμεση εμπλοκή στην ανατροπή του προέδρου Μπαζούμ, αλλά σημειώνουν ότι η κατάσταση παραμένει αρκετά ρευστή.
Το πολυετές μοτίβο δράσης της Wagner στο «χρυσωρυχείο» της Αφρικής είναι γνωστό και δοκιμασμένο. Μαζική εκστρατεία παραπληροφόρησης προς «αποδόμηση» πρώην αποικιακών δυνάμεων και προσφορά «υπηρεσιών ασφαλείας» με «πελάτες» αυταρχικά και διεφθαρμένα καθεστώτα, με αντάλλαγμα την εκμετάλλευση φυσικών πόρων για να πλουτίζει ο Γεβγκένι Πριγκόζιν, να δυναμώνει ο μισθοφορικός στρατός του και ασφαλώς να εξυπηρετούνται τα συμφέροντα του Κρεμλίνου, εκεί όπου η επίσημη διπλωματία δεν ήθελε να «φαίνεται». Εξ ου και ο... πρώην στασιαστής Γεβγκένι Πριγκόζιν έσπευσε να εκθειάσει τους πραξικοπηματίες, να εξηγήσει πως αυτό που συνέβη στον Νίγηρα δεν είναι τίποτε άλλο από τον αγώνα του λαού του ενάντια στους αποικιοκράτες, και φυσικά να προσφέρει τις υπηρεσίες της Wagner.
Αλλά και ο Βλαντιμίρ Πούτιν τελευταία βγήκε «μπροστά» φιλοξενώντας τη σύνοδο Ρωσίας-Αφρικής στην Αγία Πετρούπολη, και... αναγνωρίζοντας μάλιστα στα αφρικανικά κράτη ενδεχόμενο μεσολαβητικό ρόλο σε μία διαπραγμάτευση με την Ουκρανία όταν και εφόσον υπάρξει. Την ίδια στιγμή που «σκοτώνει» τη συμφωνία της Μαύρης Θάλασσας για τα σιτηρά και κάνει στάχτη τόνους αποθεμάτων βομβαρδίζοντας εγκαταστάσεις αποθήκευσης στην Ουκρανία, ο Ρώσος πρόεδρος υπόσχεται δωρεάν (ρωσικά) σιτηρά σε αφρικανικές χώρες και μιλά περί «ειρήνης» και ενός «μέλλοντος με ευημερία» απευθυνόμενος σε λαούς, στους οποίους ο ίδιος έρχεται να προσθέσει την οξεία επισιτιστική ανασφάλεια σε έναν συνδυασμό παραγόντων, από τις συγκρούσεις έως την ξηρασία και την κλιματική αλλαγή, που κάθε άλλο παρά εγγυώνται ένα ευοίωνο μέλλον...
