Του Γιάννη Μαντζίκου
Φανταστείτε μια εταιρεία με την επιρροή της Google ή της Amazon, που απολαμβάνει παράλληλα ένα εμπορικό μονοπώλιο το οποίο της έχει παραχωρήσει το κράτος και διαθέτει έναν ισχυρό στρατό για να μπορεί να επιβάλει τη θέλησή της.
Η Ολλανδική Εταιρεία Ανατολικών Ινδιών ιδρύθηκε το 1602, όταν το κοινοβούλιο των Κάτω Χωρών της παραχώρησε ένα 21ετές μονοπώλιο για να πραγματοποιεί αποικιακές δραστηριότητες στην Ασία. Ήταν η πρώτη πολυεθνική εταιρεία στον κόσμο και η πρώτη επιχείρηση που εξέδωσε μετοχές. Επιπλέον, η Εταιρεία είχε σχεδόν κυβερνητικές εξουσίες, συμπεριλαμβανομένης της δυνατότητας διεξαγωγής πόλεμου. Μπορούσε, επίσης, να διαπραγματεύεται συνθήκες, να εκδίδει νόμισμα και να ιδρύει αποικίες.
Ανάμεσα στα κορυφαία εξαγώγιμα προϊόντα ήταν η τουλίπα, η οποία προκάλεσε φρενίτιδα στις τάξεις των εμπόρων που οδήγησε στην πρώτη καταγεγραμμένη οικονομική φούσκα στην ιστορία. Η τουλίπα εμφανίστηκε στην Ευρώπη το 1554, όταν ο αυστριακός πρέσβης στην Οθωμανική Αυτοκρατορία έστειλε το πρώτο δείγμα στη Βιέννη. Από εκεί εξαπλώθηκε στις Κάτω Χώρες, όπου η καλλιέργεια της καθιερώθηκε μετά τις μελέτες του Carolus Clusius, καθηγητή στο πανεπιστήμιο του Leiden.
Ένας βολβός μπορούσε να κοστίσει 2.500 φιορίνια (σημερινή αγοραστική δύναμη 20.000 ευρώ περίπου). Πολύς κόσμος -που δεν είχε δει τουλίπα στη ζωή του, δεν ήξερε καν ότι ήταν φυτό- άρχισε να πουλάει τα σπίτια του για να αγοράσει βολβούς. Άρχισαν να κλείνονται συμφωνίες για μελλοντικές αγορές, όπως γίνεται σήμερα στα διεθνή χρηματιστήρια για τα προϊόντα μεγάλης καθημερινής ζήτησης, τον καφέ, τη ζάχαρη, το λάδι σόγιας, τα λεγόμενα commodities. Αν και δεν υπήρχε προηγούμενο παρόμοιας μαζικής υστερίας, ώστε να είναι γνωστό τι θα επακολουθούσε, οι πιο σώφρονες άρχισαν να ξεπουλάνε το στοκ των βολβών τους για να εξασφαλίσουν τα κέρδη τους.
Οι τιμές έμεναν πολύ ψηλά, αλλά με τη σημερινή πείρα ξέρουμε ότι ένα τυχαίο γεγονός αρκούσε για να σκάσει η φούσκα. Ακριβώς αυτό συνέβη στις 3.2.1637 στο ολλανδικό Χάρλεμ. Ήταν κανονισμένη από καιρό πριν μία δημοπρασία τουλίπας, αλλά στο μεταξύ στην πόλη παρουσιάστηκαν κρούσματα βουβωνικής πανώλης. Έτσι δεν εμφανίστηκε ούτε ένας αγοραστής και αυτό ήταν αρκετό για να προκαλέσει κύμα πωλήσεων σε όλη τη χώρα, που σύντομα εξελίχθηκε σε πανικό.
Μέσα σε τρεις μήνες η τιμή των βολβών έπεσε στο ένα τριακοστό του μέγιστου και χιλιάδες περιουσίες καταστράφηκαν, εντός και εκτός Ολλανδίας. Βέβαια, η χώρα συνήλθε γρήγορα από το σοκ, χάρη στα παραδοσιακά προϊόντα της, τα ψάρια και τα γαλακτοκομικά, και ακόμη χάρη στον εμπορικό στόλο που μετέφερε στην Ευρώπη προϊόντα από τον Ινδικό, τη Νότια Αφρική και την Αμερική.
Όμως το εξαιρετικά ενδιαφέρον είναι οι παραλληλισμοί με το σήμερα. Η καθαρή αξία της Ολλανδικής Εταιρείας Ανατολικής Ινδίας ήταν τόσο υψηλή, που θα έκανε την την Γερμανίδα Καγκελάριο, Angela Merkel, και τον Ιάπωνα πρωθυπουργό, Shinzo Abe, να κρυφτούν. Η Ολλανδική Εταιρεία Ανατολικής Ινδίας άξιζε περίπου το ίδιο ποσό τα ΑΕΠ της σημερινής Ιαπωνίας ($ 4.8T) και της Γερμανίας ($ 3.4T) μαζί. Ενώ εκπληκτικό είναι ότι η εταιρεία άξιζε όσο οι 20 μεγαλύτερες εταιρείες στον κόσμο σήμερα, όπως η Apple, η Microsoft, η Amazon, η ExxonMobil, η Berkshire Hathaway, η Tencent και η Wells Fargo. Όλες μαζί φτάνουν στα 7,9 τρισεκατομμύρια δολάρια όσο δηλαδή η Ολλανδική εταιρεία.
