Για πρώτη φορά στα είκοσι χρόνια πολιτικής κυριαρχίας του AKP και του Ρ.Τ. Ερντογάν, η προοπτική της πολιτικής αλλαγής είναι ένα ισχυρό ενδεχόμενο. Έπειτα από τόσα χρόνια παραμονής στην εξουσία και ειδικά μετά την εγκληματική απόπειρα πραξικοπήματος του 2016, οι άνθρωποι του Προέδρου του λένε μόνο όσα θέλει ο ίδιος να ακούσει και δεν τολμούν να αντιπαρατεθούν συμβουλεύοντάς τον. Όλες οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι αν κάτι δεν αλλάξει δραματικά ο μακροβιότερος ηγέτης στην ιστορία της Τουρκικής Δημοκρατίας είναι αντιμέτωπος με το φάσμα της ήττας.
Η σαφής τοποθέτηση της Μεράλ Ακσενέρ υπέρ μιας υποψηφιότητας που φαίνεται ότι μπορεί να επικρατήσει σε μια εκλογική αναμέτρηση είναι η πιο σαφής ένδειξη ότι σχεδόν όλες και όλοι ετοιμάζονται για την εκλογική μάχη και την επόμενη μέρα. Βεβαίως, το αποτέλεσμα των επόμενων εκλογών θα κριθεί κυρίως από την κατάσταση της τουρκικής οικονομίας. Όμως είναι γεγονός ότι οι πιθανότητες δεν είναι υπέρ του σημερινού Προέδρου.
Όσο και αν δεν πρόκειται να αποτελέσει το βασικό διακύβευμα, και στην εξωτερική πολιτική το πολιτικό κεφάλαιο που έχει απομείνει στον Πρόεδρο Ερντογάν. Μπορεί στο τελευταίο επεισόδιο με την κρίση των «δέκα πρέσβεων», η συνολική ρήξη να αποφεύχθηκε, ωστόσο τα δεδομένα δεν αλλάζουν. Είναι σαφές ότι ο Πρόεδρος Ερντογάν δεν μπορεί να ελέγξει τις εξελίξεις όσο αποφασιστικά το έχει κάνει στο παρελθόν.
Στο εσωτερικό της γείτονος είναι ολοένα και πιο πολλοί εκείνοι που θεωρούν ότι ο Τούρκος ηγέτης δεν μπορεί με την ίδια ικανότητα να διαβάσει την οικονομική, κοινωνική, πολιτική και βεβαίως τη γεωπολιτική πραγματικότητα και τους συσχετισμούς που διαμορφώνονται. Έτσι, επιταχύνονται οι αναλύσεις και οι προετοιμασίες για την επόμενη μέρα.
Σίγουρα δεν χρειάζεται ιδιαίτερη σοφία για να αντιληφθεί κανείς ότι ένας στριμωγμένος γείτονας, όπως η Τουρκία, είναι ένας επικίνδυνος γείτονας. Είναι πολύ πιθανόν η ένταση θα αυξηθεί. Είναι βέβαιο ότι η στοχοποίηση της Ελλάδας και της Κύπρου θα συνεχιστεί και θα επανέλθουμε σε καταστάσεις τις οποίες βιώσαμε το 2020. Θα επιχειρήσει να καταδείξει ότι η απομόνωση της Τουρκίας δεν οφείλεται σε δικά του στρατηγικά λάθη, αλλά στο γεγονός ότι οι «εχθροί» της Τουρκίας χρησιμοποιούν την Ελλάδα και την Κύπρο για να τη βλάψουν.
Το απρόβλεπτο πλέον και επικίνδυνο της συμπεριφοράς του Ερντογάν καταδεικνύει η πρόθεση για απέλαση των 10 πρεσβευτών με αφορμή την υπόθεση Οσμάν Καβαλά. Το γεγονός ότι βρέθηκε η χρυσή τομή, ότι τα μαχαίρια μπήκαν στις θήκες τους και ότι έπειτα από σκληρή διπλωματική δουλειά στο παρασκήνιο, αποφεύχθηκαν τα χειρότερα - μετά τη δήλωση των πρεσβευτών πως σέβονται το άρθρο 41 της Σύμβασης της Βιέννης περί μη ανάμειξης στα εσωτερικά του κράτους - δεν μπορεί να κρύψει το πρόβλημα.
Το δείχνουν και οι πληροφορίες ότι ο Μεβλούτ Τσαβούσογλου απείλησε τον Ερντογάν με παραίτηση από τη θέση του ως υπουργού Εξωτερικών όταν έμαθε για την εντολή του προέδρου να κηρυχθούν personae non gratae οι 10 πρέσβεις. Είναι πλέον διάχυτη η αμφιβολία αν ο Ερντογάν παραμένει ο γνωστός ισχυρός ορθολογικός παίκτης και διαπραγματευτής.
Η Δύση φαίνεται να το έχει συνειδητοποιήσει και να προετοιμάζεται σταδιακά για τη μετά εποχή Ερντογάν. Η Ουάσιγκτον κρατά καιρό τώρα την Άγκυρα στον πάγο, το Παρίσι αυξάνει την πίεση καθώς αυτό βολεύει την πολιτική ατζέντα του Εμμανουέλ Μακρόν ενόψει της ανάληψης της Προεδρίας της ΕΕ το πρώτο εξάμηνο του 2022 και των γαλλικών προεδρικών εκλογών, ενώ ταυτόχρονα προωθεί τα γαλλικά συμφέροντα στην Ανατολική Μεσόγειο. Το Βερολίνο στη μετά Μέρκελ εποχή, φαίνεται να κάνει ένα διάλειμμα όσον αφορά τον όποιο ρόλο έπαιζε στην περιοχή.
Το ερώτημα είναι αν η μετά Ερντογάν εποχή θα είναι καλύτερη ή χειρότερη ως προς τις σχέσεις μας με την Τουρκία; Εύκολη απάντηση δεν υπάρχει, χωρίς να αποκλείεται τα πράγματα να χειροτερέψουν. Η επόμενη μέρα της Τουρκίας χωρίς τον Ερντογάν, όποτε αυτή προκύψει, θα είναι μια κρίσιμη καμπή. Σύμφωνα με μια ανάγνωση, θα μεταστρέψει τις πολιτικές της επιφυλακτικής Δύσης σε πολύ πιο ήπιες ή και ευνοϊκές επιλογές απέναντι στην Άγκυρα, ακόμη και με μία τουρκική κοινή γνώμη που θα έχει εθιστεί σε αντι-δυτικές απόψεις και εκδηλώσεις.
Σύμφωνα με μια άλλη ανάγνωση, το σύστημα που δημιουργήθηκε από το AKP και έχει βοηθήσει πολλούς ανθρώπους να συγκεντρώσουν μεγάλο πλούτο, δύναμη και επιρροή, δεν πρόκειται να παραδώσει εύκολα τα όπλα. Ο Ρ.Τ. Ερντογάν και το AKP βρίσκονται στην εξουσία για σχεδόν 20 χρόνια, στη διάρκεια των οποίων κατέστησαν ανενεργούς τους παλιούς θεσμούς και δημιούργησαν νέους, ώστε να οικοδομήσουν τις δικές τους δομές εξουσίας και μία νέα φρουρά πραιτοριανών.
Το κρίσιμο πλέον για την Τουρκική Δημοκρατία είναι να αντέξει την μεγάλη πρόκληση μιας αλλαγής η οποία θα εξελιχθεί ομαλά και χωρίς αντιδράσεις και αντιστάσεις. Αν οι δημοσκοπήσεις επιμείνουν και το φάσμα της ήττας έλθει πιο κοντά, τίποτε δεν αποκλείεται στο Αιγαίο και στην Ανατολική Μεσόγειο ως εργαλείο πολιτικής επιβίωσης.
Ο Κώστας Υφαντής είναι Καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Πάντειο πανεπιστήμιο και Ερευνητικός Εταίρος στο ΙΔΙΣ
