Ο Ταγίπ Ερντογάν έχει επιλέξει μέχρι τις εκλογές, όπου και διακυβεύεται η ίδια του η επιβίωση, να παίξει ένα διπλό παιχνίδι απέναντι σε ΗΠΑ και Ρωσία. Στόχος του, να γίνεται πιστευτός πως εννοεί όλα όσα λέει, δηλαδή ότι υπό προϋποθέσεις μπορεί η Τουρκία ακόμη και να αλλάξει γεωπολιτικό προσανατολισμό και μάλιστα σύντομα.
Συνομιλώντας κανείς κατ" ιδίαν με Τούρκους αντιλαμβάνεται ότι επιχειρούν να υποβαθμίσουν τους δεσμούς της Αγκυρας με τη Μόσχα (όταν απευθύνονται σε δυτικούς). Αφενός μιλούν για ένα τακτικισμό, εξηγώντας ότι η Τουρκία «διαβάζει» τις διεθνείς μεταβολές κατά τέτοιο τρόπο, ώστε στην παρούσα συγκυρία θεωρεί πολύ σημαντικές τις σχέσεις της με τη Μόσχα, αφετέρου παραπέμπουν στην ανεξάρτητη πολιτική που ακολουθεί η Άγκυρα.
Αλλά οι σχέσεις της Τουρκίας με τη Ρωσία έχουν στρατηγικό βάθος, μόνο ευκαιριακές δεν είναι. Από την οικονομία και το εμπόριο μέχρι την ενέργεια με πιο χαρακτηριστικό το πυρηνικό σταθμό στο Ακούγιου - την κατασκευή και διαχείριση του οποίου έχει αναλάβει η ρωσική Rosatom - και για το οποίο Πούτιν και Ερντογάν υπέγραψαν χθες συμφωνίες, με τον Ρώσο πρόεδρο να εκφράζει την ελπίδα πως θα ξεκινήσει να λειτουργεί το 2023. Στρατηγικής σημασίας είναι και η κατανόηση που έχει επιτευχθεί μεταξύ τους, ώστε να μην επιτρέπουν σε διαφορές, ακόμη και σε μεγάλα θέματα να αποτελούν τροχοπέδη για τη σχέση τους.
Η Άγκυρα όχι μόνο δεν έχει επιβάλει κυρώσεις κατά της Μόσχας - άλλωστε δεν πιέστηκε να το κάνει - αλλά και τη διευκολύνει σημαντικά σε πάρα πολλούς τομείς. Από τη στάση της απέναντι στις ρωσικές τράπεζες, και τις αερομεταφορές, όπου η Τurkish Airlines και οι θυγατρικές της λειτουργούν ως οιονεί αντικατάστατες της Aeroflot, έως την εξαγωγή ρωσικών προϊόντων μέσω Τουρκίας αλλά και την αγορά φυσικού αερίου σε ρούβλια. Κίνηση που ενισχύει την πρόθεση του Πούτιν για «αποδολαριοποίηση» της παγκόσμιας οικονομίας και η οποία δεν μπορεί φυσικά να θεωρηθεί φιλική προς τη Δύση. Το ίδιο ισχύει για την υποδοχή των ρωσικών κεφαλαίων στην Τουρκία, η οποία μπορεί να παίξει καλά το ρόλο του πλυντηρίου μαύρου χρήματος, κάτι το οποίο γνωρίζει καλά να κάνει.
Το κάδρο συμπληρώνουν η πολύ καλή χημεία μεταξύ Πούτιν και Ερντογάν, η κοινή τους απογοήτευση από τη Δύση και η πεποίθηση ότι αυτή παρακμάζει απέναντι στην Ανατολή που αναδύεται ως η νέα παγκόσμια δύναμη, όπως και ο θαυμασμός που φαίνεται να τρέφει ο Τούρκος πρόεδρος για τον Ρώσο ομόλογο του, καθώς έχει καταφέρει να καταστείλει κάθε φωνή αντίδρασης στο εσωτερικό της χώρας του.
Ο ρόλος διαμεσολαβητή στο Ουκρανικό
Ποια είναι το κερασάκια στην τούρτα; Το πρώτο είναι ο ρόλος διαμεσολαβητή που έχει συνειδητά επιλέξει η Ρωσία να αναγνωρίσει στην Τουρκία σε σχέση με το Ουκρανικό, προφανώς επειδή δεν τη θεωρεί εχθρική χώρα, και ο οποίος αφορά σε τρία επίπεδα. Στα σιτηρά, ενδεχομένως στο πυρηνικό εργοστάσιο της Ζαπορίζια, όμως κυρίως αυτό που αποτελεί τον πολύ μεγάλο στόχο του Ερντογάν, το οποίο θα μπορούσε να του δώσει ακόμη και τη νίκη στις εκλογές, τη διαμεσολάβησή του συνολικά στην επίλυση του Ουκρανικού. Το χθεσινό «ευχαριστώ» του Πούτιν στον Ερντογάν, όπου εξήρε τις προσπάθειες του Τούρκου προέδρου να τερματίσει τον πόλεμο, δεν ήταν καθόλου τυχαίο.
Αν ο Πούτιν σκεφτεί κυνικά, θα μπορούσε να κάνει δώρο στον Ερντογάν τη διαμεσολάβηση για τον τερματισμό του πολέμου και κατόπιν αυτής να του δώσει τη δυνατότητα να πάει πολύ γρήγορα σε εκλογές, ώστε να προλάβει να μην επιδεινωθεί η οικονομία του. Στο σενάριο που ο Τούρκος πρόεδρος τις κέρδιζε, επικαλούμενος τον ρυθμιστικό ρόλο που παίζει ο ίδιος και η κυβέρνησή του σε ένα παγκόσμιο γεγονός, όπως το Ουκρανικό, θα χρωστούσε την επανεκλογή του στον Πούτιν.
Το Συριακό
Το δεύτερο κερασάκι λέγεται Συρία. Από τη Σαμαρκάνδη όπου συμμετείχε στη σύνοδο κορυφής του Οργανισμού Συνεργασίας της Σαγκάης, ο Ερντογάν δήλωσε ότι «αν ερχόταν εδώ ο Άσαντ εγώ θα τον συναντούσα». Δηλαδή αφού τον πολέμησε, τώρα εύχεται να μπορούσε να συναντηθεί μαζί του! Στην συνέχεια μάλιστα προχώρησε σε μία ακόμα ιστορική «κωλοτούμπα», δείχνοντας την πλέον ξεκάθαρη αλλαγή στάσης της Άγκυρας απέναντι στον Σύρο ηγέτη. Δήλωσε ότι ο Άσαντ έδωσε μάχη με τους αντάρτες για το καλό της πατρίδας του! Μιλάμε για μια στροφή 180 μοιρών της Τουρκίας στο συριακό ζήτημα, η οποία είναι προφανές ότι έγινε κατόπιν ρωσικής μεσολάβησης.
Τέτοιου τύπου επομένως είναι αυτή τη στιγμή οι σχέσεις των δύο ηγετών. Αρκετοί αναρωτιούνται μέχρι πότε η Δύση θα ανέχεται αυτή την ολοένα και πιο απροκάλυπτη διολίσθηση του Τούρκου προέδρου από την πολιτική ισορροπιών που ακολουθούσε στην ουκρανική κρίση σε μια βαθιά στρατηγική σχέση με τον Πούτιν. Και εκτιμούν ότι κάποια στιγμή η Δύση θα του γυρίσει οριστικά την πλάτη.
Αυτό δεν πρόκειται να συμβεί στο άμεσο μέλλον. Όσο η Δύση δεν τρίζει τα δόντια στον Ερντογάν, όσο δεν τον καλεί να πάρει ξεκάθαρη θέση, τόσο ο Ερντογάν δεν θα χάνει, παρά μόνο ως προς την αξιοπιστία και την εμπιστοσύνη της απέναντί του. Ούτως ή άλλως όμως αυτά, τα έχει απωλέσει προ πολλού.
Το κυριότερο για αυτόν είναι να καλλιεργήσει στους Δυτικούς την αίσθηση και να τους πείσει πως αν δεν τον ικανοποιήσουν, η σχέση του με τη Ρωσία έχει φτάσει σε ένα τέτοιο σημείο, ώστε μπορεί να κάνει αυτό που μέχρι πρότινος θεωρούνταν άλμα στο κενό και αδιανόητο και να στραφεί στην αγκαλιά της.
Ο ρόλος της Τουρκίας
Πιστεύει ότι ο ίδιος μπορεί να ζήσει χωρίς τη Δύση, αλλά όχι εκείνη χωρίς αυτόν. Σε αυτή τη λογική εντάσσεται και η προ μερικών εβδομάδων δήλωσή του πως το ΝΑΤΟ είναι ισχυρό με την Τουρκία, ενώ η Ελλάδα δεν έχει καμία αξία στο ΝΑΤΟ.
Η αλήθεια είναι πως η Άγκυρα έχει ρόλο και λόγο στη Λιβύη. Έχει ρόλο στα Βαλκάνια, έστω και αν δεν είναι τόσο ισχυρός όσο η ίδια θέλει να τον εμφανίζει. Είναι η μόνη χώρα του ΝΑΤΟ που εμπλέκεται στη Συρία. Κρατά το κλειδί των μεταναστευτικών ροών. Θεωρείται ως κομβικού χαρακτήρα χώρα διαμετακόμισης του αερίου που θα παρακάμπτει τη Ρωσία, άρα τώρα που ο στόχος είναι αυτός, η σημασία της αυξάνεται περαιτέρω. Είναι σημαντική για ζητήματα ασφάλειας και ανταλλαγή πληροφοριών για τρομοκράτες προερχόμενους κυρίως από το Ισλαμικό Κράτος.
Μέσω της Ισλαμικής ταυτότητας που έχει προσδώσει ο Ερντογάν στην εξωτερική της πολιτική, επιχειρεί να παίξει ρόλο στην Κεντρική Ασία και προφανώς αυτό το σερβίρει στους Αμερικανούς ως μια προσπάθεια μετριασμού της κινεζικής και ρωσικής επιρροής. Και φυσικά η Τουρκία έχει ρόλο στον Καύκασο. Την ένταση μάλιστα που ξέσπασε ξανά στο Ναγκόρνο Καραμπάχ είναι πολύ πιθανό η Άγκυρα να επιχειρεί να την πουλήσει στις ΗΠΑ ως μια «καλή υπηρεσία», υπό την έννοια ότι υποδαυλίζει την ένταση και τον αζέρικο εθνικισμό για να προκαλέσει ένα ακόμη μέτωπο στη Ρωσία, ενώ εκείνη πολεμά στα ουκρανικά εδάφη.
Το λάθος των Δυτικών
Αυτά και ακόμη περισσότερα κάνουν τη Δύση να εκτιμά πως μια Τουρκία που θα εξελιχθεί σε ένα σουνιτικό Ιραν ή θα στραφεί εξ ολοκλήρου στην Ανατολή, θα ήταν ένα μία πολύ κακή εξέλιξη. Συν τοις άλλοις, για να γίνει πιστευτός ο Ερντογάν, δημιουργώντας όξυνση με την Ελλάδα, στέλνει το μήνυμα στις ΗΠΑ ότι «αν δεν ικανοποιηθώ, τότε είμαι σε θέση να προκαλέσω ένα μεγάλο ρήγμα στο ΝΑΤΟ, το οποίο ειδικά αυτή την περίοδο, λόγω Ουκρανίας, θα είναι εξαιρετικά δύσκολο να το διαχειριστείτε».
Το λάθος των Δυτικών ποιο είναι; Ότι δίνουν στον Ερντογάν χώρο. Όσο περισσότερο χώρο του δίνουν, φοβούμενοι μην τον χάσουν, τόσο μεγαλύτερη δυνατότητα έχει να κινείται ελεύθερα και να τον διευρύνει, προκειμένου να γίνει πειστικός.
Με ποιο τρόπο να γίνει καλύτερα πειστικός από το να συμμετάσχει στην σύνοδο κορυφής του Οργανισμού Συνεργασίας της Σαγκάης - ένα αμυντικό σύμφωνο Ρώσων και Κινέζων με χώρες της Ασίας; Τι καλύτερος τρόπος για να γίνει πειστικός από το να αφήνει να εννοηθεί πως η Τουρκία ενδιαφέρεται να εισέλθει, όχι μόνο ως παρατηρητής, αλλά και ως μέλος, στους BRICS;
Όσο περισσότερο χώρο του δίνουν οι Δυτικοί, τόσο περισσότερο αυτός θα μπορεί να παίζει με τις ανασφάλειές τους. Μόνο που παίζοντας με τις ανασφάλειές τους δημιουργεί τετελεσμένα, τα οποία δεν είναι εύκολο να ανατραπούν.
* Ο Κωνσταντίνος Φίλης είναι Αναπληρωτής Καθηγητής Αμερικανικού Κολεγίου Ελλάδας, αναλυτής διεθνών θεμάτων του ΑΝΤ1, παρουσιάζει την εκπομπή «Η Ελλάδα στον κόσμο (της)», η οποία προβάλλεται από την πλατφόρμα ΑΝΤ1+
