Ιδιαίτερα ανησυχητικά είναι τα ευρήματα δημοσκόπησης που δημοσιεύτηκαν αυτές τις ημέρες στη Σερβία. Σύμφωνα με αυτά, εάν αύριο διεξάγονταν δημοψήφισμα με το ερώτημα: «Υποστηρίζετε την ένταξη της Σερβίας στην ΕΕ;» μόνο το 43% του δείγματος θα τάσσονταν υπέρ της ένταξης ενώ αρνητικά θα ψήφιζε το 32%. Το 13% των πολιτών δήλωσε ότι δεν θα ψήφιζε και 12% είναι αναποφάσιστοι. Σε σύγκριση με ανάλογη δημοσκόπηση που πραγματοποιήθηκε ένα χρόνο νωρίτερα, τον Δεκέμβριο του 2021, το ποσοστό των υποστηρικτών της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης μειώθηκε κατά έντεκα μονάδες. Τότε, υπέρ της ένταξης στην ΕΕ είχε ταχθεί το 54% του δείγματος και κατά το 32%. Οι λόγοι που αναφέρουν για την στάση τους οι αποκαλούμενοι αρνητές της ΕΕ είναι: οι ταπεινωτικοί όροι που τίθενται για την ένταξη, οι πολιτικοί εκβιασμοί, η στάση στο ζήτημα του Κοσόβου, η επιβολή αποφάσεων, η απώλεια της εθνικής, θρησκευτικής και πολιτισμικής ταυτότητας. Σημειώνεται ότι το υψηλότερο ποσοστό υπέρ της ένταξης στην ΕΕ που έχει καταγραφεί σε δημοσκόπηση ήταν τον Δεκέμβριο του 2009, όταν είχε φθάσει το 73%.
Η στρεβλή εικόνα για τη «βοήθεια» της Ρωσίας
Ένα άλλο ενδιαφέρον στοιχείο της δημοσκόπησης του Δεκεμβρίου του 2022 αποτελεί η διαστρεβλωμένη αντίληψη της κοινής γνώμης για την οικονομική βοήθεια που λαμβάνει η Σερβία από το εξωτερικό. Στο σχετικό ερώτημα, το 28% αναφέρει πρώτη την ΕΕ, το 25% την Κίνα και το 18% την Ρωσία. Στην πραγματικότητα η κατάταξη είναι κάπως διαφορετική. Στον πίνακα επιχορηγήσεων από το εξωτερικό για την περίοδο 2000-2016, που παραθέτει το υπουργείο Ευρωπαϊκής Ολοκλήρωσης, η ΕΕ όντως είναι πρώτη με 2,96 δισεκατομμύρια ευρώ (59,9%), στην δεύτερη θέση βρίσκονται οι ΗΠΑ με 695 εκατομμύρια ευρώ (14,1%) και στην τρίτη θέση η Γερμανία με 357,5 εκατομμύρια ευρώ (7,2%). Η Κίνα βρίσκεται στην ένατη θέση με χορηγίες ύψους 31,4 εκατομμύρια ευρώ (0,6%) ενώ η Ρωσία δεν αναφέρεται καν στον συγκεκριμένο πίνακα μιας και η οικονομική βοήθεια που παρείχε στην Σερβία ήταν πολύ μικρή.
Η στρεβλή αυτή εικόνα που αναδεικνύει η πρόσφατη δημοσκόπηση, ιδίως ως προς το ρόλο της Ρωσίας, δεν είναι παρά απότοκος της αποτελεσματικής ρωσικής διείσδυσης στη σερβική κοινωνία. Μια διείσδυση, η οποία χρησιμοποιεί ένα εκτεταμένο δίκτυο πρακτόρων επιρροής, στο οποίο μετέχουν Σέρβοι ακροδεξιοί, ιεράρχες της τοπικής Εκκλησίας, πρώην πολέμαρχοι του εμφυλίου πολέμου, ποδοσφαιρικοί παράγοντες, αμφίβολης νομιμότητας επιχειρηματίες κ. ά.
Σέρβοι «εθελοντές» στο Ντονμπάς
Έτσι, δεν εξεπλάγη κανείς, όταν στα μέσα Ιανουαρίου, το κρατικό ειδησεογραφικό πρακτορείο της Ρωσίας RIA NOVOSTI μετέδωσε την είδηση πως Σέρβοι «εθελοντές» εντάχθηκαν στο «Τάγμα Σουντοπλάτοφ» των Ρώσων αυτονομιστών που δρουν στην περιοχή του Ζαπορόζια.
Την είδηση επιβεβαίωσε και ο επικεφαλής της «Ρωσο-σλαβικής ένωσης και αναγέννησης» Αντρέι Ροντιόνοφ, ο οποίος συμπλήρωσε πως αναμένονται εθελοντές από την «Μακεδονία και Πολωνία».
Όπως ήταν φυσικό, η είδηση προκάλεσε πολιτική αναταραχή στη Σερβία, αναγκάζοντας τον πρόεδρο Αλεξάντρ Βούτσιτς να δηλώσει στον τηλεοπτικό σταθμό TV Happy πως καταδικάζει τόσο τα ρωσικά ΜΜΕ που μετέδωσαν την είδηση, όσο και τις ομάδες στις σελίδες κοινωνικής δικτύωσης, οι οποίες αναπαράγουν τη διαφήμιση του ιδιωτικού στρατού «Βάγκνερ», αλλά και το Russia Today που εκπέμπει στα σερβικά.
Η αμηχανία του Βούτσιτς;
Βέβαια, να διαβάσει κανείς προσεκτικά τις δηλώσεις του Βούτσιτς θα δει πως ο Σέρβος πρόεδρος, σχεδόν, εκλιπαρεί, αυτούς που υποτίθεται πως μέμφεται. Ωστόσο, αξίζει να σημειωθεί πως λίγους μήνες νωρίτερα, οι σερβικές αρχές υιοθέτησαν νόμο, βάσει του οποίου απαγορεύεται η συμμετοχή των πολιτών αυτών σε πολεμικές συγκρούσεις στο εξωτερικό. Η κίνηση αυτή έγινε μετά από την άσκηση έντονων αμερικανικών πιέσεων, κατά τη διάρκεια της επίσκεψης του Ντέρεκ Σόλε, υψηλόβαθμου αξιωματούχου του Στέιτ Ντιπάρτμεντ.
Την ίδια στιγμή, ο ιδιοκτήτης του ιδιωτικού στρατού «Βάγκνερ» Γιεβγκένι Πριγκόζιν αρνήθηκε την παρουσία της οργάνωσής του στη Σερβία, αλλά και την στρατολόγηση Σέρβων «εθελοντών».
Η ιστορία, όμως, άλλα δείχνει. Το Κέντρο ανάλυσης ευρωπαϊκής πολιτικής, με έδρα την Ουάσινκγτον, από το 2014 έχει δημοσιοποιήσει πλήθος περιπτώσεων ένταξης Σέρβων στις μονάδες των Ρώσων αυτονομιστών. Το καλοκαίρι, μάλιστα, του 2015 οι κάτοικοι της Γκορλόφκα, η οποία είχε καταληφθεί από Ρώσους αυτονομιστές, δήλωσαν πως εντόπισαν την παρουσία ένοπλων Σέρβων, στους οποίους είχαν ανατεθεί αστυνομικά και ανακριτικά καθήκοντα, ενώ «διέπρεψαν» στα βασανιστήρια και τις εξωδικαστικές εκτελέσεις.
Ακροδεξιά «σταγονίδια»
Ο ακροδεξιός Σέρβος ακτιβιστής Βεντσισλάβ Μπούιτς, ο οποίος συνεργαζόταν στενά με την ελεγχόμενης από το Κρεμλίνο οργάνωση «Νεαρή Ρους», δήλωσε πως το 2016, κατέστρωναν πλάνα αποσταθεροποίησης της Σερβίας, στην περίπτωση που η ηγεσία της χώρας αποφάσιζε να ακολουθήσει φιλοδυτική πολιτική κα να προσεγγίσει το ΝΑΤΟ και την Ε.Ε. Σύμφωνα με τον ίδιο, το σχέδιο περιελάμβανε ένα δίκτυο «πρακτόρων εν υπνώσει», εντός της Σερβίας, οι οποίοι θα ανελάμβαναν την διοργάνωση αντιδυτικών εξεγέρσεων, την κατάλληλη στιγμή. Έδωσε, μάλιστα, στη δημοσιότητα και ένα βίντεο, στο οποίο ο ηγέτης της οργάνωσης «Λύκοι της Σερβίας» Σιντζέλιτς, ισχυριζόταν πως βοήθησε τους Ρώσους να στρατολογήσουν Σέρβους, οι οποίοι συμμετείχαν στην επιχείρηση κατάληψης της Κριμαίας. Λίγο αργότερα, έγινε γνωστό πως Σέρβοι ακροδεξιοί συμμετείχαν μαζί με Ρώσους πράκτορες της Ρωσικής Στρατιωτικής Κατασκοπίας στην απόπειρα πραξικοπήματος στο Μαυροβούνιο.
Τα γεγονότα αυτά, υποχρέωσαν την κυβέρνηση της Σερβίας, να υιοθετήσει το νόμο που απαγορεύει τη συμμετοχή πολιτών στις πολεμικές συγκρούσεις στο εξωτερικό που αναφέρθηκε πιο πάνω, απειλώντας με ποινές που φτάνουν τα 7 χρόνια φυλάκισης.
Χάρη στις προσπάθειες του Βαλκανικού Δικτύου ερευνητικής δημοσιογραφίας, το Ανώτατο Δικαστήριο της Σερβίας, υποχρεώθηκε βάσει του νόμου να δώσει στη δημοσιότητα τα έγγραφα των καταθέσεων του Στέφαν Μιλόσεβιτς, ενός εκ των 29 Σέρβων που καταδικάστηκαν για τη συμμετοχή τους στις συγκρούσεις στο Ντονμπάς ως μέλη των ρωσικών μονάδων πολιτοφυλακής των φιλορώσων αυτονομιστών.
Τίποτα, όμως, απ’ ότι φαίνεται, δεν εμποδίζει τον ιδιωτικό στρατό «Βάγκνερ» να λειτουργεί στην Σερβία, αφού στις αρχές Δεκεμβρίου 2022, εγκαινίαζε τα γραφεία της αντιπροσωπείας του, με τον ευφάνταστο τίτλο «Ρωσο-σερβικό Πληροφοριακό Κέντρο φιλίας και συνεργασίας», θέλοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο να δηλώσει την παρουσία του. Πέραν του τυπικού μέρους, είναι προφανές πως στους σχεδιασμούς του Κρεμλίνου, η Σερβία κατέχει πρωταγωνιστικό ρόλο και αποτελεί προνομιακό πεδίο για τη διεύρυνση της ρωσικής επιρροής στα Βαλκάνια.
Αξίζει να σημειωθεί πως στη Σερβία, βρήκαν καταφύγιο μερικές δεκάδες χιλιάδες Ρώσων, οι οποίοι διέφυγαν από την πατρίδα τους, είτε γιατί διώκονταν από τις αρχές, είτε γιατί ήθελαν να αποφύγουν τη στράτευση.
Πολλοί από αυτούς, εκδήλωσαν δημόσια την αντίθεσή τους στο καθεστώς Πούτιν και τον πόλεμο που διεξάγει η Ρωσία κατά της Ουκρανίας. Αυτό, προκάλεσε την οργή των ακροδεξιών κύκλων, οι οποίοι συνεργάζονται στενά με την ρωσική, παρακρατική οργάνωση «Λύκοι της νύχτας», τους γνωστούς μελανοντυμένους μοτοσικλετιστές - φίλους του Πούτιν, οι οποίοι άρχισαν να απειλούν τους Ρώσους δημοκράτες ακτιβιστές. «Ξέρουμε πως σε ένα πράγμα έχεις δίκιο, και αυτό είναι πως το δίκαιο θα επικρατήσει. Το δικό μας δίκαιο», είναι η συνήθης απειλή που εκτοξεύεται.
Πέραν της Σερβίας, ένοπλες ομάδες του ιδιωτικού στρατού «Βάγκνερ» έχουν εντοπιστεί στη Βοσνία - Ερζεγοβίνη, κατά τους αντισυνταγματικούς εορτασμούς της Ημέρας της Σερβικής Δημοκρατίας, στις 9 Δεκεμβρίου 2022.
Βαλκανικό παζλ
Στο Κόσοβο, σύμφωνα με καταγγελίες του πρωθυπουργού της χώρας Αλμπιν Κούρτι, ένοπλες ομάδες μισθοφόρων του «Βάγκνερ» εντοπίστηκαν στα οδοφράγματα που έστησαν οι Σέρβοι τον Δεκέμβριο του 2022, με συνθήματα «Προσευχήσου στο Θεό, στηρίξου στην Ρωσία».
Υπό το πρίσμα των παραπάνω, είναι προφανές πως η Σερβία αποτελεί σήμερα όχι μόνο το πεδίο άσκησης επιρροής, αλλά και ένα ιδιότυπο «εργαστήριο» στο οποίο δοκιμάζονται διάφοροι τρόπο διείσδυσης τόσο στην κοινωνία, όσο και στην ηγετική ελίτ. Εξάλλου, η Σερβία έχει το μοναδικό προνόμιο μη συμμετοχής στις κυρώσεις της Δύσης κατά της Ρωσίας, και, ταυτόχρονα, να είναι προνομιακός συνομιλητής του δυτικού συνασπισμού στα Βαλκάνια. Παρόλα αυτά, ο γεωπολιτικός της προσανατολισμός παραμένει επαμφοτερίζον, σε μια προσπάθεια να εκμαιεύσει όσα περισσότερα μπορεί. Αργά ή γρήγορα, όμως, θα αναγκαστεί να διαλέξει στρατόπεδο.
