Του Παναγιώτη Λιαργκόβα*
Στο Eurogroup της 21ης Ιουνίου, θα πρέπει να μπουν στη θέση τους και να δέσουν διάφορα κομμάτια του παζλ που συνθέτουν τους όρους εξόδου της χώρας από το τρίτο μνημόνιο, τον Αύγουστο του 2018. Το ένα κομμάτι του παζλ θα είναι η 4η αξιολόγηση. Το δεύτερο είναι το χρέος. Το τρίτο, είναι η μέθοδος της εξόδου. Και το 4ο κομμάτι του παζλ είναι η αποκαλούμενη «ολιστική» αναπτυξιακή πολιτική της χώρας. Κατά τον Υπουργό Οικονομικών ο όρος «ολιστική» σημαίνει ότι το σύνολο θα είναι μεγαλύτερο από το άθροισμα των επιμέρους μερών. Οφείλουμε ωστόσο να παρατηρήσουμε ότι αυτό είναι αναμενόμενο διότι κάθε επιμέρους δαπάνη δημιουργεί πολλαπλάσια δραστηριότητα στην οικονομία. Αυτό είναι άλλωστε και το νόημα του πολλαπλασιαστή.
Από τη φύση της η πολιτική οικονομικής προσαρμογής που προβλέπεται στα «Μνημόνια» δεν περιέχει στοιχεία «κλαδικής αναπτυξιακής» πολιτικής, πράγμα που σημαίνει ότι δεν συνιστά κάποια συγκεκριμένη δομή της ελληνικής οικονομίας ούτε ασχολείται με συγκριτικά πλεονεκτήματα κατά κλάδους που πρέπει να αξιοποιηθούν. Λόγω της οικονομικής φιλοσοφίας στην οποία στηρίζεται εμπιστεύεται τις αγορές για να δώσουν τις σχετικές απαντήσεις αφού διαμορφωθούν οι απαραίτητες γενικές (μακροοικονομικές) συνθήκες και εκλογικευθεί η κρατική παρέμβαση. Αντίθετα, στην ελληνική συζήτηση τέθηκαν ζητήματα ανάπτυξης σε συγκεκριμένους κλάδους παραγωγής αγαθών (μεταποίησης, γεωργίας) και επιλεγμένες υπηρεσίες (τουρισμός, τράπεζες κ.α.).
Σύμφωνα με τα πορίσματα διαφόρων ερευνών οι κλάδοι οι οποίοι βασίζονται στα συγκριτικά πλεονεκτήματα της χώρας και έχουν την δυνατότητα να αναπτυχθούν περαιτέρω, είναι οι εξής: (α) Ο τουρισμός/εναλλακτικές μορφές τουρισμού /αγροτουρισμός/αλιευτικός τουρισμός (β) Η εκπαίδευση και το ανθρώπινο δυναμικό (γ) Οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (δ) Οι υδρογονάνθρακες στην ξηρά και στη θάλασσα (ε) Η Ναυτιλία (στ) Η βιολογική καλλιέργεια (ζ) Η μεσογειακή διατροφή (η) Ορισμένοι κλάδοι της Μεταποίησης. Η Κυβέρνηση, έστω και με καθυστέρηση δύο ετών (από τον Μάρτιο του 2016) οφείλει να επεξεργαστεί ένα συγκεκριμένο πρόγραμμα ενίσχυσής τους ώστε τα συγκριτικά πλεονεκτήματα που διαθέτουν οι συγκεκριμένοι κλάδοι, να μετατραπούν γρήγορα σε ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα για τη χώρα. Για όλα αυτά υπάρχουν πλέον και εξειδικευμένες μελέτες στις οποίες κωδικοποιούνται συγκεκριμένα μέτρα και οι οποίες συχνά δεν αξιοποιούνται.
Αναμφίβολα ο αναπτυξιακός οδικός χάρτης εξυπηρετεί την ανάγκη για ένα μακροχρόνιο «σχέδιο» ή όραμα για τη δομή της ελληνικής οικονομίας ως το 2025 ή 2030 που θα οργανώνει την κρατική παρέμβαση κατά το βαθμό που είναι αναγκαία και θα προσανατολίζει το ίδιο το κράτος και την επιχειρηματικότητα. Στο σχέδιο αυτό το κράτος θα έχει τον ρόλο του. Γενικά, η σχετική πολιτική θα πρέπει να είναι εξωστρεφής, να στηρίζεται δηλαδή στα συγκριτικά πλεονεκτήματα της χώρας (πραγματικά και δυνητικά!) και στην καινοτομία ώστε η ανάπτυξη να εξαρτάται λιγότερο από την εσωτερική ζήτηση.
Σίγουρα, τα ερωτήματα επαναφέρουν στη συζήτηση τις ιδέες για ενδεικτικό προγραμματισμό εντός του Ευρωπαϊκού πλαισίου που είχαν διατυπωθεί παλαιότερα από συντηρητικές και σοσιαλδημοκρατικές κυβερνήσεις. Ο στόχος τους ήταν να δοθούν κάποια σημεία προσανατολισμού της ιδιωτικής επιχειρηματικότητας καθώς και να διαμορφωθούν σταθερές προτεραιότητες για «στοχευμένες» δημόσιες επενδύσεις και πολιτικές κινήτρων και όχι να αντικατασταθεί η αγορά.
* Ο Π. Λιαργκόβας είναι καθηγητής στην έδρα Jean Monnet στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου
