Του Γιάννη Σ. Καλαντζάκη
Όσοι ασχολούνται με την υγεία στην Ελλάδα επαγγελματικά ή μη «μοιράζονται» ένα κοινό μυστικό: οι παγκόσμια χρησιμοποιούμενοι δείκτες υγείας (όπως: μητρική και νεογνική θνησιμότητα, προσδόκιμο επιβίωσης, αιτίες θνησιμότητας, αντιληπτή κατάσταση υγείας, τραυματισμοί, οδοντιατρική φροντίδα, βρεφική υγεία, νοσηρότητα, πιθανά χαμένα χρόνια ζωής, απουσία από την εργασία λόγω ασθένειας, κλπ.) και οι συνηθισμένες στατιστικές δημόσιας υγείας (για: το ενεργητικό και παθητικό κάπνισμα, κατανάλωση αλκοόλ, BMI, χρήση ναρκωτικών ουσιών, χαμένων εργασιακών ετών, θνησιμότητας για τα 10 συχνότερα νοσήματα: εγκεφαλικό, στεφανιαία νόσος, καρκίνος πνεύμονα, νόσοι αναπνευστικού, καρκίνος παχέος εντέρου, καρκίνος μαστού, προστάτη, άσθμα, διαβήτης, πνευμονία) δεν μετριούνται συστηματικά! Αφορμή για τη διαπίστωση είναι η τελευταία μελέτη του πανεπιστημίου της Ουάσιγκτον, που αναδημοσιεύτηκε στο liberal.gr. και καταδεικνύει ότι «η λιτότητα στα χρόνια της κρίσης στην Ελλάδα κατέστρεψε την υγεία των Ελλήνων και αύξησε την θνησιμότητα του πληθυσμού μετά το 2010».
Για να πετύχει μια κοινωνία το στόχο της σε προσφορά ποιοτικής υγειονομικής περίθαλψης με βάση την αξία πρέπει να εφαρμόζει συνεπείς πολιτικές υγείας. Οι πολιτικές υγείας απαιτούν μετρήσεις, διαδικασίες και πρωτόκολλα, αλλά και δεσμεύσεις τόσο από τους επαγγελματίες υγείας, όσο κι από τους πολίτες. Τα συστήματα υγείας έχουν εξελιχθεί, κατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών, από την εποχή της επέκτασης σε μια εποχή περιορισμού του κόστους και, πιο πρόσφατα, στην εποχή της μέτρησης αποτελεσμάτων (outcomes).
Ενίοτε η σπανιότητα των πόρων και ένας συνεχώς αυξανόμενος αριθμός καινοτομιών της υγειονομικής περίθαλψης έχουν ως αποτέλεσμα τη θέσπιση μεθόδων αξιολόγησης και μηχανισμών για την προτεραιότητα υιοθέτησης πιο αποτελεσματικών παρεμβάσεων για την επίτευξη των επιθυμητών αποτελεσμάτων. Για τα αποτελέσματα στην υγειονομική περίθαλψη είναι πιο σημαντικό να εκτιμηθεί η αποτελεσματικότητα από κοινού με την ποιότητα. Για το σκοπό αυτό, το Ινστιτούτο Ιατρικής (ΙΟΜ) έχει ορίσει την ποιότητα ως «το βαθμό στον οποίο οι υγειονομικές υπηρεσίες για άτομα και πληθυσμούς αυξάνουν την πιθανότητα επίτευξης των επιθυμητών αποτελεσμάτων και είναι συνεπείς με τρέχουσες επαγγελματικές γνώσεις». (Lionis C, Petelos E, 2013).
Η Ελλάδα είναι η μόνη από τις ευρωπαϊκές χώρες που δεν έχει διαπίστευση υπηρεσιών υγείας! Η επικρατούσα κρατικίστικη αντίληψη διαχείρισης της υγείας από τη μεταπολίτευση και μετά και ειδικά στα χρόνια της κρίσης σκόπιμα μπερδεύει το δημόσιο με το κρατικό, το δωρεάν με το προσωπικό κόστος του πολίτη για προϊόντα ή/και υπηρεσίες υγείας. Δίνει προτεραιότητα στο να κτίζονται υγειονομικές δομές (νοσοκομεία, κέντρα υγείας) - ανεξάρτητα αν υπάρχει προσωπικό - με χρήματα κύρια από ευρωπαϊκές επιδοτήσεις για να τις εγκαινιάζουν πολιτικοί συντηρώντας την υστεροφημία τους, ή να αγοράζονται μηχανήματα χωρίς λογική και σχεδιασμό (απαντώ στον αναπληρωτή υπουργό υγείας σε σχολιασμό του σε πρόσφατο άρθρο μας, όπου η απάντηση ήταν «στηρίζουμε το νοσοκομείο με την παραγγελία ενός αξονικού»!
Στην Ελλάδα σήμερα μόνο περιστασιακά μετριώνται δείκτες υγείας και μόνο επιλεκτικά χωρίς πρόγραμμα και σκοπό. Οι πολιτικές υγείας εξαντλούνται σε στατιστικές αναλύσεις και μελέτες. Περιστασιακές μελέτες δεν επαρκούν και δεν μπορούν (λόγω έλλειψης στοιχείων) να δικαιολογήσουν τα ευρήματά τους. Για παράδειγμα, πολύς λόγος έχει γίνει για τον αριθμό των αυτοκτονιών, αλλά τα αποτελέσματα αμφισβητούνται επιστημονικά. Η «λογιστική» της υγείας δεν ασχολείται με τη θνησιμότητα, αλλά πιθανά αρέσκεται να μετράει τη νοσηρότητα, γιατί δημιουργεί κόστος. Όσοι στην Ελλάδα συμφωνούν σε «λογιστικές» συνθήκες ξεχνούν να υπολογίσουν ποιοτικά δεδομένα, που αμείλικτα παρουσιάζονται σε σοβαρές μελέτες (όπως η παραπάνω). Αρνούνται δε να δεσμευτούν σε έναν πιο ορθολογικό καταμερισμό δαπανών για την υγεία, όχι μόνο σε κλάσμα του ΑΕΠ, αλλά σε υπολογισμένες πολιτικές που αφορούν στη διατήρηση της υγείας και τη διαχείριση της ασθένειας, δηλαδή να ασχοληθούν με το «health-ease» αντί του «dis-ease»!
Η διαπίστευση ποιότητας και διαφάνειας στις υγειονομικές διαδικασίες και λειτουργίες από το ελληνικό εθνικό σύστημα υγείας χρειάζεται: α) λόγω του γεγονότος ότι έχει αυξηθεί η αυξημένη ευαισθησία του ασθενούς στην ποιότητα της ζωής β) για το φόβο ότι μέτρα περιορισμού των δαπανών θα οδηγήσουν αναγκαστικά σε μειωμένη ποιότητα, γ) γιατί το ίδιο το προσωπικό είναι ευαισθητοποιημένο και διαθέσιμο να χρησιμοποιήσει συστηματικές προσπάθειες για την καλύτερη και αποδοτικότερη παρουσίαση των διαθέσιμων ανθρωπίνων και υλικών πόρων και γιατί δ) η ελληνική κοινωνία και κατ' επέκταση η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει συστηματικό ενδιαφέρον για τη συσχέτιση συστημάτων πληρωμής με βάση την αποδοτικότητα ή την περίπτωση της ασθένειας.
Η διαχείριση ποιότητας και διαφάνειας στο ΕΣΥ πρέπει να διέπεται από 4 θεμελιώδεις αρχές:
- Προσανατολισμός στον ασθενή. Ο Έλληνας ασθενής θα βρεθεί στο κέντρο του ενδιαφέροντος για την προσφορά ολοκληρωμένων ποιοτικά υγειονομικών υπηρεσιών.
- Προσανατολισμός στον εργαζόμενο. Η ικανοποίηση του προσωπικού είναι αντικατοπτρισμός των κινήτρων του.
- Προσανατολισμός της διεργασίας. Ικανοποιητικότερη και ταχύτερη απόδοση επιτυγχάνεται όταν οι διαθέσιμοι πόροι και μέσα είναι γνωστοί και δικτυωμένοι κάτω από διαφανείς και ουσιαστικές διεργασίες.
- Διαρκής βελτίωση. Το σχέδιο της διαρκούς προσπάθειας βελτίωσης της ποιότητας και της αποφυγής ελλείψεων στη διαχείρισή της βασίζεται στην ανάλυση και την καλυτέρευση των διεργασιών καθώς και την θεσμοθέτηση και αποτίμηση ποιοτικών ενδείξεων.
Η ποιότητα της υγειονομικής περίθαλψης για τον πολίτη πρέπει να καθορίζεται από την πρόσβαση, την αποτελεσματικότητα, την οργάνωση, τη δικαιοσύνη και την αποδοτικότητά (efficiency) της.
Στο πρόσφατο τεύχος του ΠΟΥ “Greece Health system review” (Health Systems in Transition Vol. 19 No. 5, 2017) διαπιστώνεται ότι:
- Η οικονομική κρίση είχε διαρκή αντίκτυπο στην Ελλάδα.
- Το σύστημα υγείας είναι ιδιαίτερα συγκεντρωτικό και ρυθμιζόμενο.
- Η χρηματοδότηση της υγείας στην Ελλάδα διαμορφώνεται από σημαντικούς δημοσιονομικούς περιορισμούς.
- Οι φυσικοί και ανθρώπινοι πόροι κατανέμονται άνισα.
- Ένα αδύναμο σύστημα πρωτοβάθμιας περίθαλψης αποτελεί μείζονα πρόκληση για την παροχή υπηρεσιών.
- Η Ελλάδα αντιμετωπίζει ταυτόχρονα έναν πρωτοφανή αριθμό μεταρρυθμίσεων.
- Απαιτείται συνεχής δράση για τη βελτίωση της απόδοσης του συστήματος υγείας, της διακυβέρνησης και της βιωσιμότητας.
Στη Γερμανία ένα από τα συστήματα διαπίστευσης υπηρεσιών υγείας (KTQ) βασίζεται στην αρχή της συνεργατικότητας, όπου όλες οι επαγγελματικές ενώσεις επαγγελματιών υγείας δούλεψαν μαζί για να στήσουν ένα αξιόπιστο και κοινά αποδεκτό σύστημα διαπίστευσης ποιότητας, το οποίο μετρά υγειονομικές πράξεις σε κάθε επίπεδο, τις συγκρίνει συστεμικά και χρησιμοποιεί την αξιολόγησή τους ως κατώφλι αξιοπιστίας και ποιότητας. Στην Ελλάδα το 2010 θεσμοθετήθηκαν από τον ΕΟΦ και την καθηγήτρια κα. Μ. Σκουρολιάκου για πρώτη φορά θεραπευτικά πρωτόκολλα για τη χρήση φαρμάκων, αλλά δεν εφαρμόστηκαν από τους ιατρούς παρά αρκετά χρόνια μετά. Το 2012 η ομάδα του ΙΝΕΡΠ υπό τον κο. Π. Καρκατσούλη χαρτογράφησε κάθε λειτουργία όλων των υπουργείων ανά διεύθυνση, τμήμα, γραφείο, χωρίς δυστυχώς να έχει χρησιμοποιηθεί μέχρι σήμερα. Για την ιστορία, το Υπουργείο Υγείας έχει αρμοδιότητες: 45% επιτελικές (μόνο), 47% υποστηρικτικές, 5% ελεγκτικές και 3% παροχής υπηρεσιών!
Όσοι μένουν στο «για όλα φταίνε οι προηγούμενοι» απλά συντηρούν το μοντέλο που κατηγορούν. Όσοι θέλουν να αλλάξουν τα σημερινά δεδομένα, τα οποία καταγράφονται στην παραπάνω μελέτη αλλά και στην ανάλυση του ΠΟΥ, οφείλουν να συνεργαστούν χωρίς προκαταλήψεις και ιδεοληψίες, να αναλάβουν τις ευθύνες τους και να συμβάλλουν όλοι μαζί στην προσφοράς ποιοτικής υγειονομικής περίθαλψης με βάση την αξία, η οποία πρέπει να είναι διασυνδεόμενη, απαρτιωμένη, προσανατολισμένη στην παροχή της σωστής υγειονομικής φροντίδας, στη σωστή θέση, την κατάλληλη στιγμή, με τη σωστή ομάδα και στο σωστό επίπεδο κόστους. Κι αυτό αφορά τα πολιτικά κόμματα, τις επαγγελματικές ενώσεις επαγγελματιών υγείας, τις ενώσεις ασθενών και τους ενεργούς πολίτες!
*Ο Γιάννης Σ. Καλαντζάκης είναι entrepreneur υπηρεσιών υγείας.
