Την 13 Οκτωβρίου 2020, το τουρκικό Υπουργείο Εξωτερικών και ενώ το ερευνητικό σκάφος Oruc Reis, συνοδευόμενο από πολεμικά πλοία του τουρκικού στόλου, διενεργούσε έρευνες πλησίον του Καστελορίζου, ανάρτησε στην ιστοσελίδα του και κοινοποίησε σε κρίσιμους «παίκτες» (ΗΠΑ, ΝΑΤΟ, ΕΕ κτλ) άτυπο σημείωμα (non paper) με το οποίο περιγράφει τα εκ μέρους της χώρας μας, βήματα της Κλιμακώσεως στην Αν. Μεσόγειο και στο Αιγαίο πέλαγος από την 12 Σεπτεμβρίου 2020 (Escalatory Steps of Greece in the Eastern Mediterranean and Aegean Sea since 12 September 2020), τα οποία συνιστούν και τις «ανομολόγητες προθέσεις» της Ελλάδος.
Η Τουρκία καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η Ελλάδα είναι υπεύθυνη για την αύξηση της εντάσεως και την κλιμάκωση της καταστάσεως στην Αν. Μεσόγειο. Αφήνει δε σαφώς να εννοηθεί ότι για αυτούς τους λόγους δεν προσήλθε στις διερευνητικές συνομιλίες, όπως είχε συμφωνηθεί για τρίτη φορά και αντί αυτού άρχισε εκ νέου σεισμικές έρευνες στην περιοχή του Καστελορίζου.
Το άτυπο αυτό σημείωμα έτυχε ευρείας προβολής από τα ελληνικά ΜΜΕ τα οποία αναφέρθηκαν στο αβάσιμο των τουρκικών ισχυρισμών. Η τουρκική επιχειρηματολογία κινήθηκε σε επτά άξονες, άλλους γνωστούς από το παρελθόν αλλά και σε νέους. Με το παρόν θα επιχειρηθεί μια συστηματικότερη προσέγγιση των τουρκικών θέσεων ώστε να αξιολογηθεί η βασιμότητα των ισχυρισμών και της στάσεως της Τουρκίας, αλλά το σημαντικότερο η στρατηγική τους σημασία.
Καστελόριζο και Ελληνική Ναυτική Παρουσία. Η Τουρκία ισχυρίζεται ότι μετά την απόσυρση του Oruc Reis και των πολεμικών πλοίων που το συνόδευαν (12 Σεπτεμβρίου 2020), τα οποία επανήλθαν στο φυσιολογικό πρόγραμμα δραστηριοτήτων, η Ελλάδα ανέπτυξε την επομένη ναυτικές μονάδες στο Καστελόριζο οι οποίες παραμένουν έκτοτε εκεί.
Πρώτον, αυτό δεν είναι αληθές, καθώς ελληνικές ναυτικές μονάδες προϋπήρχαν στην περιοχή, λόγω της εντάσεως που είχε προκαλέσει η Τουρκία από τον Ιούλιο και δεύτερον, ουδόλως αναφέρεται ότι τούρκοι ιθύνοντες με προεξάρχοντα τον πρόεδρο Ερντογάν είχαν στοχοποιήσει επανειλημμένως το συγκεκριμένο νησί.
Δηλαδή πρακτικά, η Τουρκία εγκαλεί την Ελλάδα γιατί έχει περιορισμένη ναυτική παρουσία σε ένα νησί το οποίο επανειλημμένα έχει απειλήσει, ενώ θεώρει ότι η ελληνική στάση πρέπει να προσαρμόζεται στις συνθήκες και τις καταστάσεις που αυτή δημιουργεί (κρίση - «κανονικότητα»). Επίσης ελλείψει επιχειρηματολογίας, απλώς εμφανίζεται στο σημείωμα μια φωτογραφία της Προέδρου της Δημοκρατίας, κατά την επίσκεψη της στο Καστελόριζο, αφήνοντας να διαφανεί ότι και αυτή είναι μέρος του προβλήματος.
Θράκη και Στρατιωτικές Εκπαιδευτικές Δραστηριότητες. Παρότι η κρίση εξελίσσεσαι στη Αν. Μεσόγειο, γίνεται μνεία και σε εκπαιδευτική δραστηριότητα του Στρατού στη Θράκη, η οποία χαρακτηρίζεται ως ευρείας εκτάσεως (heavily armed exercise). Στην πραγματικότητα επρόκειτο για ένα διαγωνισμό αρμάτων, ο οποίος έλαβε και ευρεία προβολή στα ΜΜΕ, με περιορισμένη συμμετοχή τόσο ελληνική (2 Ουλαμοί – 8 άρματα) όσο και του Στρατού των ΗΠΑ (Ουλαμός - 4 άρματα M1 Abrams), ο οποίος έλαβε χώρα στο Πετροχώρι της Ξάνθης, 150 χιλιόμετρα δυτικά των ελληνοτουρκικών συνόρων. Είναι αξιοπρόσεκτη η επισήμανση ότι η «άσκηση» πραγματοποιήθηκε στην περιοχή που διαβιεί η «τουρκική» μειονότητα (όπως χαρακτηρίζεται στο έγγραφο η μουσουλμανική μειονότητα της Θράκης).
Επίσης προβάλλεται η απαίτηση, λόγω της εντάσεως που προκάλεσε η ίδια η Τουρκία, η Ελλάδα κατόπιν τουρκικού αιτήματος να αναβάλει ή να αναστείλει τον συγκεκριμένο διαγωνισμό. Δηλαδή εμφανίζεται η καινοφανής αντίληψη ότι η στρατιωτική δραστηριότητα της Ελλάδος στη Θράκη, επειδή διαμένει η μουσουλμανική μειονότητα, πρέπει να εναρμονίζεται με τα κελεύσματα της Άγκυρας και τις ευρύτερες γωστρατηγικές συνθήκες που αυτή δημιουργεί. Φυσικά δεν υπάρχει ουδεμία δέσμευση της Ελλάδος εκ διεθνών συνθηκών.
Νησιά του Αν. Αιγαίου, Αποστρατικοποίηση, Εναέριος Χώρος. Η Τουρκία αναφέρει ότι έλαβαν χώρα στρατιωτικές δραστηριότητες στη Λήμνο, Λέσβο και Χίο, όπως επίσης και αεροπορικές ασκήσεις, με σχετικές δεσμεύσεις του εναέριου χώρου, σε νησιά του Αν. Αιγαίου και της Δωδεκανήσου, τα οποία τελούν υπό καθεστώς αποστρατικοποιήσεως, ενώ επηρεάσθηκε και η ελευθερία της εναέριας κυκλοφορίας στο διεθνή εναέριο χώρο.
Η Λήμνος δεν είναι αποστρατικοποιημένη, το ζήτημα έχει λυθεί με τη Συνθήκη του Μοντρέ. Τα νησιά του Αν. Αιγαίου σε καμία περίπτωση δεν είναι αποστρατικοποιημένα (Συνθήκη της Λωζάννης, άρθρο 13) και ως εκ τούτου συννόμως διεξάγεται στρατιωτική εκπαίδευση. Επίσης από το μέγεθος των δεσμευμένων περιοχών προκύπτει αβίαστα ότι πρόκειται περιορισμένες στρατιωτικές δραστηριότητες μικρών κλιμακίων.
Σε ότι αφορά στην αεροπορική δραστηριότητα, τα ελληνικά αεροσκάφη έχουν της υποχρέωση να μην υπερίπτανται του εδάφους της ακτής της Ανατολίας (Συνθήκη της Λωζάννης, άρθρο 13) και όχι των ελληνικών νησιών. Τέλος σχετικά με την εναέρια κυκλοφορία στο διεθνή εναέριο χώρο, είναι προφανές ότι οι αεροπορικές δραστηριότητες έλαβαν χώρα εντός του ελληνικού FIR, όπου η Ελλάδα ως ο μόνος και αποκλειστικός υπεύθυνος για τη διαχείρισή του, δέσμευσε τον απαραίτητο χώρο λαμβάνοντας παράλληλα όλα τα προσήκοντα μέτρα για την ασφάλεια των πτήσεων και τη λειτουργικότητα των αεροδιαδρόμων και ουδέν πρόβλημα εμφανίσθηκε.
Φυσικά η Τουρκία δεν μνημονεύει ότι και αυτή δεσμεύει και μάλιστα συστηματικά τμήματα του διεθνούς εναερίου χώρου, στο βόρειο, κεντρικό και νότιο Αιγαίο για τη διεξαγωγή ασκήσεων, χωρίς ποτέ φυσικά να διαμαρτυρηθεί η Ελλάδα, ενώ προβαίνει σε συστηματικές παραβιάσεις του Εθνικού Εναερίου Χώρου ακόμη δε και υπερπτήσεις άνωθεν των ελληνικών νησιών. Κατόπιν αυτών, τα παραπάνω αποτελούν αυθαίρετη και υποκειμενική ερμηνεία της Τουρκίας. Συνοψίζοντας, η Τουρκία ερμηνεύοντας κατά το δοκούν τις διεθνείς συνθήκες επιχειρεί να επιβάλει καθεστώς αποστρατικοποιήσεως στα νησιά του Αιγαίου, σε όλες τις διαστάσεις του χώρου, να αποστερήσει την Ελλάδα από κατοχυρωμένα δικαιώματα απορρέοντα από το διεθνές δίκαιο και συνθήκες και να αδρανοποιήσει την ελληνική στρατιωτική δραστηριότητα στο συγκεκριμένο χώρο.
Διεθνή Ύδατα και Στρατιωτικές Ασκήσεις. Η Τουρκία επίσης θεωρεί μεμπτό ότι η Ελλάδα διεξήγαγε στρατιωτικές ασκήσεις στα διεθνή ύδατα και στο διεθνή εναέριο χώρο νοτίως του Καστελορίζου, πράγμα το οποίο είναι πέραν κάθε προβλέψεως των διεθνών συνθηκών που διέπουν το ζήτημα.
Μνημόνιο Παπούλια – Γιλμάζ και Στρατιωτικές Δραστηριότητες. Η Τουρκία ως αντίβαρο για τις δεσμεύσεις περιοχών, την 29 Οκτωβρίου 2020 (Ημέρα της Δημοκρατίας), από την ελληνική πλευρά για τη διεξαγωγή στρατιωτικών δραστηριοτήτων, προέβη σε δεσμεύσεις περιοχών του Αιγαίου την 28 Οκτωβρίου, ανήμερα στην ελληνική Εθνική εορτή. Πρώτον, το Μνημόνιο Παπούλια – Γιλμάζ προβλέπει επικοινωνία μεταξύ των δύο πλευρών για συνεννόηση και συντονισμό για τυχόν ανακύπτοντα θέματα.
Η Τουρκία ουδόλως αναφέρεται σε κάτι τέτοιο, ώστε να διαπιστωθεί αν επρόκειτο περί λάθους ή εσκεμμένης ενεργείας, αλλά ότι προχώρησε άμεσα σε «αντίποινα», δηλαδή ενήργησε εντελώς έξω από το πνεύμα αλλά και το γράμμα του Μνημονίου. Δεύτερον, είναι αξιοσημείωτο να επισημανθούν οι περιοχές τις οποίες δέσμευσε η Ελλάδα. Η πρώτη περιοχή είναι στα Κόσκινα Ευβοίας, η οποία είναι ένα πεδίο δοκιμών πυρομαχικών των Ελληνικών Αμυντικών Συστημάτων (ΕΑΣ), δηλαδή η δέσμευση προέρχεται από μία εταιρεία οπότε σε καμία περίπτωση δεν συνιστά στρατιωτική άσκηση. Η δεύτερη είναι το Πεδίο Βολής «Καράβια» στο Μυρτώο πέλαγος, δηλαδή έξω από τις προβλέψεις του Μνημονίου Παπούλια – Γιλμάζ. Ακόμη και με τη διασταλτική έννοια του Αιγαίου πελάγους θα μπορούσε εύκολα να διευθετηθεί με μια επαφή μεταξύ των δύο πλευρών, την οποία η Τουρκία δεν επιδίωξε. Τέλος λόγω της θέσεως του πεδίου βολής δεν δημιουργείται η παραμικρή απειλή ή κίνδυνος για την Τουρκία.
Στρατιωτικές Ασκήσεις στην Περιοχή Δράσεως (δυτικά Καστελορίζου) του Oruc Reis. Το ερευνητικό σκάφος, συνοδευόμενο από τουρκικά πολεμικά σκάφη, ενεργεί παρανόμως στη συγκεκριμένη περιοχή παραβιάζοντας ελληνικά δικαιώματα, ενώ η Τουρκία δεν έχει προσέλθει στο τραπέζι των διερευνητικών επαφών όπως είχε συμφωνηθεί. Ως εκ τούτου η σχεδιασθείσα ελληνική στρατιωτική δραστηριότητα στην εν λόγω περιοχή (διεθνής εναέριος χώρος) είναι σύννομη και σαφώς απάντηση στις παράνομες τουρκικές ενέργειες.
Στρατιωτικοί Εξοπλισμοί της Ελλάδος. Η Τουρκία θεωρεί την προμήθεια Μη Επανδρωμένων Αεροχήματων (ΜΕΑ) της Ελλάδος από το Ισραήλ και την ενδεχόμενη επιχειρησιακή τους ανάπτυξη στην περιοχή ως ένα ακόμη παράγοντα κλιμακώσεως της καταστάσεως. Σημειωτέον ότι η Τουρκία διαθέτει ΜΕΑ ισραηλινής αλλά και δικής της κατασκευής τα οποία χρησιμοποιεί στην περιοχή και τα έχει επίσης αναπτύξει στο Ιράκ, στη Συρία, στο κατεχόμενο τμήμα της Κύπρου, στη Λιβύη και πιθανόν στο Ναγκόρνο Καραμπάχ. Επομένως οι αιτιάσεις Τουρκίας είναι εντελώς αβάσιμες και έξω από κάθε διεθνές θεσμικό πλαίσιο. Εκτός και αν πιστεύει ότι η Ελλάδα έχει φιλανδοποιηθεί, ώστε να ζητά συγκατάθεσή της για τα οπλικά συστήματα που θα προμηθευτεί, αλλά και για τον τρόπο επιχειρησιακής αξιοποίησής τους. Μάλλον όμως πλανάται.
Συνοψίζοντας, οι ελληνικές δραστηριότητες στρατιωτικές ή μη που μνημονεύονται στο σημείωμα κινούνται σαφέστατα εντός του πλαισίου του διεθνούς δικαίου και συνθηκών, του Μνημονίου Παπούλια – Γιλμάζ αλλά και το βασικότερο της ενασκήσεως του απόλυτα νομίμου δικαιώματος της εθνικής κυριαρχίας.
Επίσης, το εύρος, η έκταση και η ένταση των ελληνικών δράσεων ευρίσκεται σε εξαιρετικά χαμηλό επίπεδο, ώστε να μη μπορεί να θεωρηθεί ότι δημιουργούν απειλές και κινδύνους, σε καμία δε περίπτωση ότι κλιμακώνουν την ένταση της καταστάσεως. Επομένως, τα προαναφερθέντα αποτελούν αβάσιμες, μεροληπτικές και μονομερείς ερμηνείες της Τουρκίας οι οποίες δεν είναι δυνατόν να θεμελιώσουν επαρκή νομιμοποιητική βάση, για να τορπιλίσει τις διερευνητικές επαφές με την Ελλάδα και να αρχίσει εκ νέου σεισμικές έρευνες με το ερευνητικό σκάφος Oruc Reis στην περιοχή του Καστελορίζου.
Τότε, τίθεται το ερώτημα ποιος είναι ο σκοπός του τουρκικού άτυπου σημειώματος ; Η Τουρκία, έχει υιοθετήσει πλήρως την άποψη ότι η διεθνής κοινότητα δεν είναι δικαστήριο και ως εκ τούτου έχει το περιθώριο να κάνει κάθε πολιτικό ελιγμό θεμιτό ή αθέμιτο για την επίτευξή των στόχων της. Προς τούτο, πρώτον, το σημείωμα είναι άτυπο, οπότε δεν το θέτει στην κρίση και αξιολόγηση κανενός διεθνούς δρώντος, αλλά απλώς μονομερώς προβάλει τις θέσεις της.
Δεύτερον, απευθύνεται αποκλειστικά στην Ελλάδα, εμπλέκοντας εμμέσως και τις ΗΠΑ. Τρίτον, καλύπτει έστω και με τυπικές αιτιάσεις όλο το φάσμα του ελληνικού χώρου, Θράκη, Αιγαίο και Αν. Μεσόγειος. Αξίζει να σημειωθεί, η επιχειρουμένη διασύνδεση, μάλλον για πρώτη φορά, από την Τουρκία της ελληνικής στρατιωτικής δραστηριότητος με την παρουσία της μουσουλμανικής μειονότητος στη Θράκη. Τέταρτον, η Τουρκία θεωρεί ότι τα αναφερόμενα αποτελούν τη νομιμοποιητική βάση για τις τρέχουσες (μη προσέλευση στις διερευνητικές συνομιλίες – έρευνες στην περιοχή του Καστελορίζου) ή και μελλοντικές ενέργειές της.
Συμπερασματικά λοιπόν, το άτυπο σημείωμα συνιστά στοιχείο υπόβαθρου ενασκήσεως της τουρκικής στρατηγικής έναντι της Ελλάδος, το οποίο φωτογραφίζει ως ενιαίο το πεδίο της τουρκικής δράσεως, δηλαδή από τη Θράκη μέχρι την Αν. Μεσόγειο. Ως εκ τούτου, πρέπει να τύχει της ανάλογης αναλύσεως και προσοχής εκ της ελληνικής πλευράς και σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να υποτιμηθεί.
Ο Κωνστανίνος Γκίνης είναι Στρατηγός ε.α. – Επίτιμος Αρχηγός ΓΕΣ
