Του Ανδρέα Ματζάκου*
Την Κυριακή 24 Ιουνίου, διεξάγονται στην Τουρκία βουλευτικές και προεδρικές εκλογές. Οι εκλογές ήταν προγραμματισμένες για τον Νοέμβριο του 2019, αλλά ο πρόεδρος Ερντογκάν απεφάσισε να διεξαχθούν ενωρίτερα.
Στα 16 χρόνια που το κόμμα της Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) του προέδρου Ερντογκάν είναι στην εξουσία, πρώτη φορά προκηρύσσονται πρόωρες εκλογές. Τίθεται λοιπόν το ερώτημα, γιατί οι εκλογές διεξάγονται ενωρίτερα; Ποια γεγονότα οδήγησαν τον Ερντογκάν σ' αυτήν την απόφαση; Και τι μπορεί να περιμένει η χώρα μας από το αποτέλεσμα τους;
Η θέση του άρθρου είναι ότι η κατάσταση της τουρκικής οικονομίας πρωτίστως και η δυσκολία της Τουρκίας να συνεχίσει να ισορροπεί μεταξύ ΗΠΑ και Ρωσίας, είναι οι κύριες εξελίξεις που οδήγησαν τον Ερντογκάν σ' αυτήν την απόφαση. Όποιος και να κερδίσει τις εκλογές, η συμπεριφορά της Τουρκίας έναντι της Ελλάδας, δεν πρόκειται να αλλάξει. Μάλιστα, υπάρχει και ένα συγκεκριμένο αποτέλεσμα εκλογών που αν προκύψει, πιθανόν να οδηγήσει σε αστάθεια την Τουρκία, οπότε μια τέτοια εξέλιξη δεν συμφέρει καθόλου την χώρα μας.
Στην αρχή του άρθρου θα αναλυθούν οι λόγοι επισπεύσεως των εκλογών, στη συνέχεια θα αναφερθεί γιατί ανησυχεί ο Ερντογκάν, τι μπορεί να περιμένει η χώρα μας από την έκβαση των εκλογών και ποιο αποτέλεσμα ενδεχομένως να αύξανε την αστάθεια στο εσωτερικό της Τουρκίας.
Γιατί οι εκλογές διεξάγονται νωρίτερα;
Πολλά γεγονότα οδήγησαν αυτήν την απόφαση του Ερντογκάν. Για την οικονομία του χώρου, θα αναφερθούν μόνο τρία:
- Πρώτον, η πορεία της τουρκικής οικονομίας. Το ΑΚΡ του προέδρου Ερντογκάν, ήρθε στην εξουσία το 2003 με αιχμή του δόρατος την οικονομία. Πράγματι στον τομέα αυτό, το ΑΚΡ τα κατάφερε πολύ καλά αφού το ΑΕΠ της Τουρκίας από 311,8 δις $ το 2003, έφτασε τα 863,7 δις $ το 2016, η δε τουρκική οικονομία βρέθηκε μέσα στις 20 μεγαλύτερες του κόσμου.
Όμως, το αφήγημα της οικονομίας δεν βοηθά το ΑΚΡ πλέον. Η τουρκική λίρα έχει χάσει το 18% της αξίας της από 1 Ιανουαρίου 2018, η ανεργία έφτασε στο 10,6% τον Φεβρουάριο, η δε κεντρική τράπεζα της Τουρκίας, έστω και καθυστερημένα, στις 7 Ιουνίου, αύξησε το βασικό επιτόκιο στο 17,7%, σε μια προσπάθεια να προλάβει περαιτέρω υποτίμηση της τουρκικής λίρας. Άρα οι εξελίξεις στην οικονομία δεν βοηθούν την δημοτικότητα του ΑΚΡ. Αντιθέτως την πριονίζουν καθόσον τα αποτελέσματα της είναι ορατά στην καθημερινότητα κάθε Τούρκου πολίτη.
-Δεύτερον, οι δυσκολίες που αντιμετωπίζει πλέον η εξωτερική πολιτική της Τουρκίας, που από το 2015 και μετά, πατά σε δυο βάρκες: στην βάρκα των ΗΠΑ λόγω της συμμετοχής της χώρας στο ΝΑΤΟ και στην συμπαραγωγή των μαχητικών F-35 και, στην βάρκα της Ρωσίας για να έχει ελευθερία κινήσεων στην προσπάθεια της να αποτρέψει την δημιουργία αυτόνομου κουρδικού κράτους στα σύνορα της με την Συρία. Την κατάσταση περιέπλεξε ακόμη περισσότερο η απόφαση του Ερντογκάν για την κατασκευή του τουρκορωσικού αγωγού φυσικού αερίου (Turkish Stream) και για την αγορά των S-400.
- Τρίτον, ο Ερντογκάν θέλει να εκμεταλλευτεί το καθεστώς εκτάκτου ανάγκης που ισχύει μετά το πραξικόπημα του Ιουλίου του 2016, που του δίνει το δικαίωμα να διοικεί δια προεδρικών διαταγμάτων και υιοθετήσεως νέων νόμων. Ένας τέτοιος νόμος που εκδόθηκε στην αρχή του έτους, επιτρέπει στην Ανωτάτη Εκλογική Επιτροπή, η οποία ελέγχεται πλήρως από τον πρόεδρο, να συγχωνεύει εκλογικές περιφέρειες, να μετρά ασφράγιστους φακέλους ως έγκυρους, να μετακινεί εκλογικά τμήματα για λόγους εθνικής ασφαλείας και να επιτρέπει σε προσωπικό των δυνάμεων ασφαλείας να παρίσταται εντός των εκλογικών τμημάτων για την τήρηση της τάξεως.
Τι ανησυχεί τον Ερντογκάν;
Η μεγάλη ανησυχία του Ερντογκάν σε όλες τις περιπτώσεις, είναι ο χρόνος. Στις σχέσεις Τουρκίας-ΗΠΑ, οι αντιρρήσεις του Κογκρέσου στην εφαρμογή του προγράμματος των F-35, με την δικαιολογία ότι κρίσιμες τεχνολογικές εξελίξεις θα μπορούσαν να περάσουν στην πλευρά της Ρωσίας για ένα αεροσκάφος 5ης γενιάς, έφεραν το πρώτο σοβαρό εμπόδιο. Τα δυο πρώτα αεροσκάφη θα παραδοθούν στην Τουρκία μεν, αλλά θα παραμείνουν σε αμερικανικό έδαφος δε. Βλέπει λοιπόν ότι δεν αργεί η ώρα που θα πρέπει να αποφασίσει με ποιόν θα είναι τελικώς. Πλέον αυτού, η Τουρκία δεν στήριξε την απόφαση του προέδρου Τράμπ για την αναγνώριση της Ιερουσαλήμ ως πρωτεύουσας του Ισραήλ, αφού ο Ερντογκάν θέλει να παίζει τον ρόλο του υπερασπιστή των Παλαιστινίων.
Στις σχέσεις Τουρκίας-Ρωσίας, βλέπει και εκεί τα περιθώρια των διπλωματικών ελιγμών να στενεύουν αφού ο πόλεμος στην Συρία πλησιάζει προς το τέλος του. Η Ρωσία θέλει μέσω συνομιλιών μεταξύ των εμπλεκομένων που γίνονται στην Αστάνα του Καζακστάν, να δώσει ένα τέλος στον πόλεμο. Για να γίνει αυτό, θα πρέπει να αποσυρθούν όλα τα ξένα στρατεύματα από το έδαφος της Συρίας και μεταξύ αυτών και τα τουρκικά. Οπότε θα εξατμιστεί το όφελος της νίκης κατά των Κούρδων του YPG στο Αφρίν, στο οποίο τόσα πολλά έχει επενδύσει ο Ερντογκάν.
Τέλος η ρητορική της συμμαχίας των τεσσάρων κομμάτων που κατεβαίνουν απέναντι του, πλησιάζει την δική του: νέο-οθωμανική σε σχέση με τους γείτονες της Τουρκίας, φιλοευρωπαϊκή με διπλωματικό τρόπο, πιο επιθετική σε σχέση με την χώρα μας, υποσχόμενη οικονομικές παροχές στο εσωτερικό, παρά τα άσχημα οικονομικά δεδομένα. Δηλαδή, οι αντίπαλοι του τον αντιμετωπίζουν με τα ίδια όπλα. Το μόνο κόμμα που δεν έχει Νέο-Οθωμανική ατζέντα είναι το φιλοκουρδικό Δημοκρατικό Κόμμα των Λαών (HDP), του οποίου οι βασικοί ηγέτες είναι στην φυλακή. Δεν θέλει λοιπόν την παράταση αυτής της περιόδου κατά την οποία και οι δυο πλευρές χρησιμοποιούν τα ίδια επιχειρήματα.
Τι μπορεί να περιμένει η Ελλάδα από το αποτέλεσμα των εκλογών
Η Ελλάδα δεν μπορεί να περιμένει ότι θα αλλάξει κάτι στην συμπεριφορά της Τουρκίας, αν τις εκλογές κερδίσει η αντιπολίτευση. Ο πρόεδρος Ερντογκάν έχει επανειλημμένως δηλώσει ότι "Η Συνθήκη της Λωζάννης χρειάζεται επικαιροποίηση". Δηλαδή αμφισβητεί ευθέως την συνθήκη με την οποία καθορίστηκαν τα σύνορα μεταξύ των δυο χωρών στο βόρειο Αιγαίο και της οποίας ο σεβασμός αποτελεί προϋπόθεση για καλή γειτονία. Ο ηγέτης του Ρεπουμπλικανικού κόμματος Κιλιντζάρογλου, από τον Δεκέμβριο του 2016, κατηγορεί τον Ερντογκάν ότι δεν αντιδρά στην κατοχή από την Ελλάδα 18 νησιών στο Βόρειο-Κεντρικό Αιγαίο, τα Δωδεκάνησα και το Κρητικό Πέλαγος. Μεταξύ αυτών οι Φούρνοι, το Αγαθονήσι και η Γαύδος, όλα κατοικημένα νησιά και με οικονομική δραστηριότητα. Σε μια δυτικού τύπου δημοκρατία, τέτοιες αναφορές και μάλιστα από την αντιπολίτευση, θα ήταν αδιανόητες.
Το πλωτό γεωτρύπανο Φατίχ, περιμένει μεταξύ Κύπρου και Καστελορίζου. Η Τουρκία δεν κάνει κινήσεις που δεν έχει μελετήσει. Το γεωτρύπανο αγοράστηκε από την Νότιο Κορέα έναντι 200 εκατομμυρίων δολαρίων και είναι το βασικό μέσον με το οποίο η Τουρκία θα προσπαθήσει όχι μόνο να ακυρώσει το πρόγραμμα εξαγωγής φυσικού αερίου της Κύπρου, αλλά εκβιάζοντας, να πάρει μερίδιο από τους φυσικούς πόρους που υπάρχουν σε αφθονία στην Ανατολική Μεσόγειο. Από την ακύρωση του προγράμματος της Κύπρου, περνά και η συνολικότερη επιβράδυνση της κατασκευής του αγωγού East Med, γεγονός που αποτελεί όπλο στην διαπραγματευτική φαρέτρα της Τουρκίας. Η Τουρκία είναι η χώρα με την μεγαλύτερη αύξηση αναγκών για ενέργεια τα τελευταία 15 χρόνια, μεταξύ των 35 χωρών του ΟΟΣΑ, με συνεχώς αυξανόμενες ανάγκες όπως φαίνεται και στον κατωτέρω Πίνακα. 
Άρα όλες οι τουρκικές κυβερνήσεις έχουν συμφέρον να περιορίσουν την εξαγωγή συναλλάγματος για εισαγωγή φυσικών πόρων προκειμένου να παραχθεί ηλεκτρική ενέργεια. Και η Τουρκία βλέπει ότι φυσικοί πόροι υπάρχουν δίπλα της. Αρκεί να τους διεκδικήσει με κατάλληλους χειρισμούς.
Ποιο αποτέλεσμα θα μπορούσε να αυξήσει την αστάθεια στο εσωτερικό της Τουρκίας;
Αντίπαλος του Ερντογκάν για την προεδρία, κατεβαίνει ως υποψήφιος τεσσάρων κομμάτων της αντιπολιτεύσεως, Ρεπουμπλικανικό Κόμμα (CHP), Ισλαμικό Κόμμα (Saadet), Δημοκρατικό Κόμμα (Demokrat Partisi), Καλό Κόμμα (Iyi), ο Μουχαρέμ Ιντσέ, ένας άγνωστος σχετικά πολιτικός για το κοινό της Τουρκίας. Ο πρώην πρόεδρος Γκιούλ, ένας εκ των συνιδρυτών του ΑΚΡ που αρχικώς είχε εκδηλώσει επιθυμία να είναι υποψήφιος για την προεδρία, στις 28 Απριλίου και μετά από επίσκεψη που του έκαναν ο εκπρόσωπος τύπου της προεδρίας Ιμπραήμ Καλίν και ο Α/ΓΕΕΘΑ Ουλουσί Ακάρ, δήλωσε ότι δεν θα είναι υποψήφιος. Αν δυσαρεστημένοι Τούρκοι πολίτες δεν θελήσουν να εμπιστευτούν τον Ιντσέ, θα μπορούσαν διαμαρτυρόμενοι για την πολιτική του Ερντογκάν, με δεδομένο ότι στο τελευταίο δημοψήφισμα του Απριλίου έχασε την Κων/πολη και την Σμύρνη, να δώσουν την πλειοψηφία στις βουλευτικές εκλογές στην αντιπολίτευση. Ένα τέτοιο αποτέλεσμα, κατά πάσα πιθανότητα θα αύξανε την πολιτική αστάθεια στο εσωτερικό, κάτι που ασφαλώς θα έχει επιπτώσεις στην εξωτερική πολιτική της Τουρκίας.
Επίλογος
Το γεγονός ότι ο Ερντογκάν έφερε τις εκλογές ενωρίτερα κατά ένα και πλέον έτος, επηρεάζει πρώτα από όλα τον ίδιο, αφού δεν θα δει να πραγματοποιείται το μεγάλο του όνειρο: να είναι δηλαδή ο πρόεδρος της χώρας κατά τον εορτασμό των 100 χρόνων από την ίδρυση της τουρκικής δημοκρατίας, τον Σεπτέμβριο του 2023. Για να το πραγματοποιήσει, θα χρειαστεί να ξανακερδίσει εκλογές. Άρα είναι σαφές ότι η πολιτικοοικονομική κατάσταση στην Τουρκία επιδεινώνεται ραγδαία. Η Ελλάδα δεν μπορεί να περιμένει ότι θα ξημερώσουν καλύτερες ημέρες στις ελληνοτουρκικές σχέσεις οποιοδήποτε και αν είναι το αποτέλεσμα των εκλογών. Αυτό που μπορεί να κάνει, είναι να είναι έτοιμη, σε συνεργασία με την Κύπρο, να αναχαιτίσει τον τουρκικό επεκτατισμό στον χώρο του Αιγαίου και της ΝΑ Μεσογείου, αναπτύσσοντας τους συντελεστές ισχύος της. Από την οικονομία, μέχρι την διπλωματία και από την ήπια μέχρι της σκληρή της ισχύ.
* Ο Ανδρέας Ματζάκος είναι Απόστρατος Αξκος του ΣΞ και κατέχει MSc στις Διεθνείς Σχέσεις και Στρατηγικές Σπουδές. Είναι δόκιμος ερευνητής στον Τομέα Αμυντικών Θεμάτων του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων του Παντείου Πανεπιστημίου και μέλος του Ελληνικού Ινστιτούτου Στρατηγικών Μελετών.
Φωτογραφία: APImages
