Του Νίκου Μηλαπίδη*
Υπάρχει κάτι χρήσιμο στο εισαγγελικό πόρισμα για την τραγωδία στο Μάτι; Aναμφίβολα ναι. Η ανατριχιαστική βιωματική καταγραφή του ότι ο κρατικός μηχανισμός και η πολιτική ηγεσία αδυνατούν να εγγυηθούν την ασφάλεια των πολιτών. Το υπέρτατο αγαθό της ζωής αποδείχθηκε ότι είναι εντελώς απροστάτευτο. Συνολικά η ανθρώπινη αξιοπρέπεια τσαλαπατήθηκε.
Δεν υπάρχει διαχείριση κρίσης στην οποία, υπό την πίεση της κατάστασης, να μην γίνουν λάθη. Από την άλλη σε κάθε φυσική καταστροφή υπάρχουν σταθμισμένοι και αστάθμητοι παράγοντες. Η καταστροφή στο Μάτι ήταν όμως αποτέλεσμα αστάθμητου παράγοντα; Ήταν ένα χτύπημα της μοίρας; Βρέθηκαν στο λάθος σημείο, την λάθος μέρα;
Όταν 35 χιλιόμετρα από την πρωτεύουσα της χώρας έχεις 100 νεκρούς, το θέμα δεν είναι (μόνο) πολιτικό. Οι εισαγγελείς στο πόρισμα τους αποφαίνονται ότι «είναι τέτοιας βαθμού και βαρύτητας η έλλειψη οργάνωσης, που ακόμη και αν δεν υπήρχε η συγκεκριμένη πυρκαγιά με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά (σ.σ. κακές καιρικές συνθήκες) που την κατέστησαν στην εξέλιξή της καταστροφική, είναι βέβαιο ότι η ίδια κατάσταση θα επικρατούσε και σε πιο απλά συμβάντα»
Σε έκτακτες συνθήκες δοκιμάζονται οι «αναρτήσεις» της κρατικής μηχανής που δεν είναι απρόσωπη. Οι εικόνες «αποκάλυψης» στο Μάτι, αποκάλυψαν τον ανορθολογικό τρόπο που είναι οργανωμένη η ελληνική Πολιτεία. Σύμφωνα με την εγκυκλοπαίδεια ΒRITANNICA ένα κράτος δύναται να χαρακτηριστεί ως αποτυχημένο, όταν δεν μπορεί να σχεδιάσει την εξουσία πάνω στην επικράτειά του και δεν μπορεί να προστατεύσει τα εθνικά του όρια.
Η διοικητική ικανότητα ενός αποτυχημένου κράτους εξασθενεί έτσι ώστε να μην είναι σε θέση να εκπληρώσει τα διοικητικά και οργανωτικά καθήκοντα που απαιτούνται για τον έλεγχο των πολιτών και των πόρων και μπορεί να προσφέρει μόνο ελάχιστες δημόσιες υπηρεσίες. Η νόμιμη αρχή εξουσίας εκδηλώνει αδυναμία στη λήψη αποφάσεων. Οι πολίτες της δεν πιστεύουν πλέον ότι η κυβέρνησή τους είναι νόμιμη και το κράτος γίνεται παράνομο στα μάτια της διεθνούς κοινότητας.
Αν εξαιρέσεις (ελπίζω), την προστασία των εθνικών συνόρων και το γεγονός ότι η κυβέρνηση είναι νόμιμη φυσικά, δυστυχώς η διοικητική ικανότητα του ελληνικού κράτους το 2019 είναι πολύ κοντά στον ορισμό του αποτυχημένου κράτους.
Η τελική νομική αποτίμηση και η δικαστική κρίση για την εκατόμβη νεκρών και την ολική καταστροφή του Ματιού θα πρέπει να εστιάσει στην αξιολόγηση της επιχειρησιακής ετοιμότητας και των διαχειριστικών πρακτικών της πολιτικής και διοικητικής ηγεσίας σε σχέση με τους σταθμισμένους παράγοντες της συντελεσθείσης καταστροφής.
Σταθμισμένοι είναι όλοι εκείνοι οι παράγοντες που μπορούσαν να προβλεφθούν και να μην επιτρέψουν το έγκλημα ή να περιορίσουν την έκταση της ζημιάς. Υπήρξαν οργανωμένα συστήματα πρόληψης και διαχείρισης κρίσεων; Υπήρχαν σχέδια εκκένωσης, επαρκής ηγεσία και στοιχειώδης συντονισμός;
Οι απομαγνητοφωνήσεις από τις ενσύρματες επικοινωνίες την στιγμή της κρίσης, δίνουν τις φρικτές απαντήσεις. Σαν να μην πέρασε μια μέρα από το 2007 και τις φωτιές στην Ηλεία. Χάος.
Εγκληματικές πράξεις ή/και παραλείψεις έγιναν στο Μάτι. Με δεδομένη την ιδιαιτερότητα της περιοχής, δηλαδή την διασπορά πολλών «τακτοποιημένων» αυθαιρέτων μέσα σε μια δασική έκταση με περιορισμένο οδικό δίκτυο και πρόσβαση στη θάλασσα, το καλοκαίρι συντελέστηκε ένα έγκλημα στο τετράγωνο.
Η βάση «χτιζόταν» επι δεκαετίες και ο εκθέτης «υψώθηκε» το καλοκαίρι. Πρόκειται για διαρκές έγκλημα με πολλούς αυτουργούς σε διαφορετική χρονικό σημείο. Μην ξεχνάμε ότι διαχρονικά τα βεβαιωθέντα αυθαίρετα δεν κατεδαφίζονται, με τη δημόσια υποστήριξη κάθε βαθμίδας και κάθε πολιτικής απόχρωσης πολιτικών.
Η άσκηση ποινικής δίωξης εις βάρος 20 ατόμων σε βαθμό πλημμελήματος για το Μάτι, επαναφέρει στο προσκήνιο μια διαρκή νομική επιστημονική διαμάχη: την διάκριση του ενδεχόμενου δόλου από την ενσυνείδητη αμέλεια. Θυμηθείτε τους νεκρούς στους σεισμούς της Αθήνας το 1999 στα εργοστάσια ΡIΚΟΜΕΞ ΑΕ και ΦΑΡΑΝ ΑΕ, το πολύνεκρο ναυάγιο του Ε/Γ ΣΑΜΙΝΑ, το δυστύχημα και την οδύνη για την απώλεια των μαθητών στα Τέμπη και η πτώση του ΚΤΕΛ λεωφορείου στον ποταμό Αλιάκμονα.
Πότε ο δράστης που τελεί εν αμφιβολία ως προς τις συνέπειες της συμπεριφοράς του, αποδέχεται την παραγωγή τους; Για τέτοιου μεγέθους τραγωδίες η ποινική δίωξη για τα πλημμελήματα της ανθρωποκτονίας και της σωματικής βλάβης από αμέλεια, είναι ανεπαρκής για να ικανοποιήσει το κοινό περί δικαίου αίσθημα, που απαιτεί την τη μέγιστη δυνατή τιμωρία των υπευθύνων.
Η δε απόδοση κατηγοριών για τα εγκλήματα της ανθρωποκτονίας και της σωματικής βλάβης εκ προθέσεως απαιτεί αποδοχή των εγκληματικών αποτελεσμάτων, στοιχείο το οποίο όμως είναι δύσκολο, να αποδειχθεί ότι συντρέχει στα πρόσωπα των δραστών.
Όταν βρισκόμαστε ενόψει μιας αδιαφορίας που ενδεχομένως ξεπερνά τα όρια της ενσυνείδητης αμέλειας, η εισαγωγή μια τρίτης μορφής υπαιτιότητας αυτή της «εγκληματικής αδιαφορίας», όπως υποστήριζε ο αείμνηστος καθηγητής Μαγκάκης, θα προσέφερε μια λύση.
Ο πρώην νομάρχης Ηλείας και ο πρώην δήμαρχος Ζαχάρως για της φονικές πυρκαγιές του 2007, με απολογισμό 36 νεκρούς καταδικάστηκαν για ανθρωποκτονία εξ αμελείας σε δέκα χρόνια φυλάκιση. Με αναστολή.
Στις μεγάλες τραγωδίες, για όσους μένουν πίσω, δύο είναι τα ερωτήματα: α) Ποιος έφταιξε: Η προσωποποίηση της ποινικής ευθύνης, γιατί η διάχυση της ευθύνης συντηρεί τα τραύματα και τις πληγές β) Πώς δεν θα ξαναζήσουμε τον εφιάλτη: Ποια είναι εκείνα τα διδάγματα που πήραμε από τα λάθη που έγιναν για να δράσουμε ως κράτος αποτελεσματικότερα στην επόμενη κρίση.
Αυτά απαιτούν από-κομματικοποιημένη διοίκηση, ανάληψη δημόσιας ευθύνης, δικαστική δεξιοτεχνία και μια εμβριθή διοικητική αποτίμηση της καταστροφής στο Μάτι. Ένα μη αποτυχημένο κράτος, δηλαδή.
*Ο Νίκος Μηλαπίδης είναι Νομικός με ειδίκευση στο Δημόσιο Δίκαιο
