Οι επενδύσεις δεν επιβάλλονται με πολιτικές εντολές. Τέτοια ταξίδια όπως του Emmanuel Macron, απλώς ανοίγουν δρόμους, αλλά μέχρι εκεί. Δεν αρκούν για να ανοίξουν και τα ξένα πορτοφόλια, αυτό απαιτεί εμπιστοσύνη στην Ελλάδα, όρος που ακόμη απουσιάζει, επισημαίνει στο Liberal ο Κώστας Υφαντής, αναπληρωτής καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Πάντειο.
Θεωρεί ότι καλλιεργούνται για μια ακόμη φορά αδόκιμα υψηλές προσδοκίες για έλευση δισεκατομμυρίων από τη Γαλλία, και επισημαίνει ότι δεν πρέπει να σταθούμε στο επενδυτικό σκέλος, παρά στις πολιτικές παραμέτρους της επίσκεψης του γάλλου Προέδρου, και σε ποιο βαθμό αυτή θα επηρεάσει την συζήτηση με την Γερμανία και το ΔΝΤ για το χρέος.
Χαρακτηρίζει υπερβολική την σημασία που αποδίδεται στο γεγονός ότι μετά την Αθήνα ο Macron θα ταξιδέψει στο Βερολίνο ("οι επαφές των δύο κυβερνήσεων είναι εβδομαδιαίες", όπως σχολιάζει), ενώ κρατά μικρό καλάθι ως προς την επίσκεψη Lagarde στην Αθήνα, που έπεται του Macron, αφού οι δυνατότητες ρύθμισης του ελληνικού χρέους είναι εξαιρετικά μικρές.
Σχετικά με τη δρομολογούμενη μετάλλαξη του ESM σε ευρωπαϊκό ΔΝΤ, εκτιμά ότι δεν θα αλλάξει επί τα χείρω τα δεδομένα για την Ελλάδα, ενώ μιλά και για το κακό για εμάς σενάριο των διαφορετικών ταχυτήτων. Φοβάται ότι σε 5-10 χρόνια από σήμερα θα τρέχουμε ασθμαίνοντας να ενταχθούμε σε μια νέα αρχιτεκτονική που θα έχουν διαμορφώσει άλλοι, ερήμην μας.
Συνέντευξη στον Γιώργο Φιντικάκη
Τι πιστεύετε ότι επιδιώκει με την επίσκεψή του ο Macron στην Ελλάδα; Θέλει να αποκαταστήσει το κύρος και βάρος της Γαλλίας στην ενδοευρωπαϊκή διαπραγμάτευση έναντι της Γερμανίας;
Προφανώς, καθώς η Ελλάδα αποτελεί δυστυχώς ακόμη ένα σημαντικό πρόβλημα της ευρωζώνης. Ο Macron εκλέχθηκε για να αποκαταστήσει συνολικά το κύρος της Γαλλίας. Εκλέχθηκε επομένως και για να επηρεάσει την μελλοντική κατεύθυνση της ευρωζώνης, για την οποία ναι μεν θέλει να είναι δημοσιονομικά ισχυρή, αλλά να διαθέτει ταυτόχρονα και στοιχεία ενίσχυσης του ευρωπαϊκού μοντέλου, δηλαδή του κοινωνικού κράτους.
Βλέπει δηλαδή ο Macron την Ελλάδα και ως ένα ακόμη τερέν για την εσωτερική γαλλική πολιτική σκηνή, όπως έκανε παλαιότερα και ο Hollande, στη λογική ότι στηρίζει την χώρα μας έναντι της "κακιάς" Γερμανίας;
Σίγουρα για την φιλελεύθερη γαλλική κεντροαριστερά, την οποία και εκπροσωπεί ο Macron, το ελληνικό ζήτημα προσφέρεται ως ένα βαθμό ώστε να προωθήσει την ατζέντα με την οποία κέρδισε τις εκλογές. Το βασικό όμως αφήγημα του Macron είναι να αποκαταστήσει την ισχύ της Γαλλίας. Δεν πρέπει να υπερεκτιμούμε την σημασία της Ελλάδας στη εσωτερική συζήτηση που διεξάγεται στο Παρίσι.
Λέτε δηλαδή ότι οι Γάλλοι θεωρούν ως ένα βαθμό ότι τους "χρωστάμε" επειδή μας κράτησαν ως χώρα στο ευρώ, ωστόσο δεν είναι αυτό που καθορίζει την ατζέντα τους...
Θεωρούν σίγουρα ότι χωρίς την παρέμβαση της Γαλλίας τα πράγματα θα είχαν πάει πολύ χειρότερα για την Ελλάδα, και για την ίδια την ευρωζώνη. Όλο αυτό όμως πρέπει να το δούμε υπό το πρίσμα ότι δεν θα βόλευε την ίδια τη Γαλλία, η αντίληψη πως η χώρα μας πρέπει να αποχωρήσει για λίγο από την ευρωζώνη ή ότι η τελευταία έχει όρια ως προς την αλληλεγγύη της. Δεν ήθελαν μόνο να βοηθήσουν την Ελλάδα, ήθελαν να βοηθήσουν τους ίδιους τους εαυτούς τους και τη διαπραγματευτική τους θέση απέναντι στην Γερμανία. Αν η Ελλάδα αποχωρούσε, τότε θα έπρεπε το Παρίσι να λάβει πολύ πιο δύσκολα μέτρα για να αντιμετωπίσει το δικό του δημοσιονομικό πρόβλημα. Σκεφτείτε σε μια τέτοια περίπτωση, πόσο μεγαλύτερες θα ήταν οι πιθανότητες ανόδου της Le Pen. Αν η γερμανική ατζέντα κυριαρχούσε, τότε και ο γαλλικός ιδιότυπος εθνικισμός θα είχε ένα ακόμη πιο γόνιμο έδαφος για να αναπτυχθεί.
Πέραν της αναμφισβήτητης πολιτικής σημασίας του ταξιδιού του, ακούμε πολλά ότι ο Macron θα συνοδεύετε από επιχειρηματίες, και ότι στις βαλίτσες του κουβαλά σημαντικές επενδύσεις. Να το πιστέψουμε;
Οι επενδύσεις δεν επιβάλλονται με πολιτικές εντολές. Η Ελλάδα παραμένει ένας εξόχως αντιεπενδυτικός προορισμός για πολλούς και γνωστούς λόγους. Υπάρχει βέβαια μια διαφορά με το παρελθόν, ότι ως ένα βαθμό έχει μειωθεί η δημοσιονομική και πολιτική αβεβαιότητα. Όμως η παρουσία όλων αυτών των επιχειρηματιών συνιστά μέρος μιας τυπικής διαδικασίας. Έτσι λειτουργεί ο ηγέτης μιας σύγχρονης χώρας όταν επισκέπτεται μια άλλη. Τέτοιες επαφές λοιπόν ανοίγουν δρόμους, μέχρι εκεί. Εφόσον έχει γίνει η σωστή προεργασία, τότε η επίσκεψη του ξένου ηγέτη χρησιμοποιείται για να ανακοινωθούν πανηγυρικά και κάποιες επιχειρηματικές συνεργασίες που τόσο καιρό βρίσκονταν στα σκαριά. Ελπίζω να έχουν προηγηθεί όλους τους προηγούμενους μήνες τέτοιες συζητήσεις με ενδιαφερόμενους επενδυτές, όχι μόνο με τους Γάλλους, αλλά γενικότερα.
Το ρωτώ γιατί μέχρι τώρα δεν το έχουμε δει αυτό, δηλαδή τη μαζική επενδυτική παρουσία, τουλάχιστον των δυτικών εταιρειών, στη χώρα...
Μέχρι τώρα δεν το έχουμε δει γιατί όπως σας είπα, η Ελλάδα δεν συνιστά μια χώρα που θεωρείται φιλική προς τις επενδύσεις. Αυτός που θα έρθει εδώ, πρέπει να έχει μια βάσιμη προσδοκία κέρδους. Αυτή η προσδοκία ακόμη δεν υπάρχει. Αυτό που υπάρχει είναι μια βεβαιότητα ότι η Ελλάδα σταθεροποιείται, ότι εφαρμόζει - έτσι όπως τις εφαρμόζει- τις μεταρρυθμίσεις που προβλέπει το 3ο πρόγραμμα, ότι εν πάση περιπτώσει ο προ διετίας πολιτικός κίνδυνος έχει παρέλθει.
Δεν αρκούν δηλαδή για κάποιον που θέλει να βάλει λεφτά στο τραπέζι, η δημοσιονομική βελτίωση, και το γεγονός ότι ο πολιτικός κίνδυνος και τα πειράματα της πρώτης φοράς Αριστερά έχουν ως ένα βαθό παρέλθει;
Έχω αμφιβολίες αν αυτά είναι από μόνα τους επαρκή ώστε να έρθουν επενδύσεις. Αυτό που ως ένα βαθμό λείπει ακόμη είναι ο όρος "εμπιστοσύνη". Κοιτάξτε, όταν μιλάμε για επενδύσεις, πρέπει να τις διαχωρίζουμε σε δύο κατηγορίες: Αυτές που αφορούν τον χρηματοοικονομικό τομέα, όπως συμφωνίες ή εξαγορές τραπεζών που είναι από μόνες τους σημαντικές γιατί στέλνουν μήνυμα εμπιστοσύνης στον ταλαιπωρημένο ελληνικό τραπεζικό τομέα, και τις παραγωγικές επενδύσεις. Αν κάποιος ξένος επενδυτής παρακολουθεί από κοντά τι συμβαίνει στην Ελλάδα, με τα προσκόμματα που βάζει η κυβέρνηση στην επένδυση της Ελληνικός Χρυσός ή τις καθυστερήσεις στο Ελληνικό, στην καλύτερη περίπτωση για εμάς, θα περιμένει πρώτα να δει πως θα εξελιχθούν τα πράγματα, και μετά θα τοποθετηθεί. Εκτός αν πρόκειται για κερδοσκοπικά κεφάλαια, δηλαδή το ζεστό βραχυπρόθεσμο χρήμα των hedge funds, τα οποία όμως δεν βοηθούν καθόλου την αγωνία μας ως χώρα να προσελκύσουμε επενδύσεις. Χρειαζόμαστε "ποιοτικούς" επενδυτές, σοβαρά και πιο μακροπρόθεσμα επενδυτικά κεφάλαια μεγάλου βεληνεκούς για την ανάκαμψη της οικονομίας. Αυτοί όλοι τελούν ακόμη σε αναμονή.
Πώς να ερμηνεύσουμε το γεγονός ότι ο Macron μετά την Ελλάδα θα επισκεφθεί την Γερμανία;
Ο γάλλος πρόεδρος έχει τόσο τακτική επικοινωνία με την γερμανίδα Καγκελάριο, ώστε θα ήταν λάθος να αξιολογήσουμε υπερβολικά το γεγονός. Σίγουρα η σειρά των επισκέψεων έχει την συμβολική και πολιτική της σημασία, σίγουρα όταν θα συναντηθούν, ασφαλώς και θα συζητήσουν το ζήτημα της Ελλάδος, προφανώς και ο Macron θα της μεταφέρει τις απόψεις της ελληνικής κυβέρνησης στην τρέχουσα συγκυρία, αλλά μέχρι εκεί. Σκεφτείτε ότι αυτές οι συναντήσεις προγραμματίζονται μήνες πριν. Είναι λάθος να συνδέσουμε το γεγονός ότι μετά την συνάντηση με τον Τσίπρα, έπεται συνάντηση του Macron με την Merkel. Οι επαφές του Παρισιού με το Βερολίνο, αν όχι καθημερινές, είναι εβδομαδιαίες, σε διάφορα επίπεδα.
Πώς αντιλαμβάνεστε ότι μετά τον Macron, έρχεται τον Σεπτέμβριο στην Αθήνα και η Lagarde;
Η επίσκεψή της σχετίζεται με την προσπάθεια να συμφωνηθεί στο ανώτερο δυνατό επίπεδο, μεταξύ ΔΝΤ και Ελλάδας, το πλαίσιο διευθέτησης του ζητήματος του χρέους. Σε αυτό το θέμα, το ΔΝΤ είναι σύμμαχος της Ελλάδος. Αλλά ως γνωστόν οι δυνατότητες ρύθμισης του ελληνικού χρέους είναι εξαιρετικά περιορισμένες. Οι περισσότεροι αντιλαμβάνονται ότι τα μέτρα διευθέτησης του χρέους που θα δρομολογηθούν για το 2018, και μετά τις γερμανικές εκλογές, δεν θα ανταποκρίνονται σε αυτά που ζητά η ελληνική κυβέρνηση, επικαλούμενη και τις διαπιστώσεις του Ταμείου. Το Ταμείο υπό αυτό το πρίσμα δεν έχει και μεγάλη χρησιμότητα. Από την άλλη, όσο αυτό παραμένει στο πρόγραμμα, τόσο θα μεγαλώνει και ο κατάλογος των διαρθρωτικών και δημοσιονομικών μέτρων που θα πέφτουν στο τραπέζι ως προαπαιτούμενα για την "έξοδο" από το μνημόνιο. Άρα το ΔΝΤ αποτελεί για την κυβέρνηση τον εύκολο στόχο, και δεν θα απέκλεια από το φθινόπωρο να το στοχοποιήσει ξανά. Από την άλλη, αν η γερμανική κυβέρνηση επιμείνει στην παρουσία του ΔΝΤ στο ελληνικό πρόγραμμα, δεν ξέρω πώς κάτι τέτοιο μπορεί να ξεπεραστεί. Άλλωστε πρόκειται για μια πολιτική που εκφράζει σχεδόν το σύνολο της γερμανικής πολιτικής σκηνής, και όχι μόνο τον Schaeuble, όπως λανθασμένα κάποιοι πιστεύουν.
Η μετάλλαξη του ESM σε ένα "ευρωπαικό ΔΝΤ" - το λεγόμενο EMF που θα μπορεί να λειτουργεί και ως επενδυτικός οργανισμός, σύμφωνα με την γερμανική πρόταση- πιστεύετε ότι θα ωφελήσει ή όχι την Ελλάδα;
Η κυρίαρχη αντίληψη στην Ευρώπη είναι αυτή της αυστηρής δημοσιονομικής πειθαρχίας, έτσι όπως έχει εκφρασθεί όχι μόνο από την γερμανική πλευρά, αλλά και από αρκετούς ακόμη. Εφόσον αυτή εξακολουθήσει να επικρατεί, τότε και το EMF, την ίδια ατζέντα θα συνεχίσει να έχει. Δεν πρόκειται να αλλάξει κάτι συνταρακτικά.
Σύμφωνοι, όμως η χώρα που θα γίνει το "μοντέλο" πάνω στο οποίο θα δοκιμασθεί για πρώτη φορά η λειτουργία του EMF, θα είναι και πάλι η Ελλάδα…
Εκ των πραγμάτων είναι έτσι, δεν θα μπορούσε να συμβεί κάτι διαφορετικό, αφού αποτελούμε το μόνιμο δημοσιονομικό ευρωπαϊκό πρόβλημα. Δεν θα αλλάξει πάντως κάτι επί τα χείρω σε σχέση με το σήμερα. Σε πολιτικό επίπεδο σίγουρα είναι μια καλύτερη εξέλιξη, αφού όλο το σύστημα θα εξευρωπαϊστεί, αλλά ο τρόπος λειτουργίας του EMF σχετίζεται με τους πολιτικούς συσχετισμούς. Έχει ακριβώς να κάνει με αυτό το "μπρα ντε φερ" μεταξύ Γαλλίας-Γερμανίας, του οποίου ένας μικρός κρίκος είναι ας πούμε και η επικείμενη επίσκεψη Macron στην Αθήνα. Από εκεί και πέρα μην ξεχνάτε ότι το EMF δεν συστήνεται μόνο για την Ελλάδα, υποψήφια χώρα για να δοκιμασθεί, και μάλιστα από τις πρώτες, είναι και η Ιταλία.
Προς τα πού επομένως βλέπετε να "γέρνει" το καράβι της Ενωμένης Ευρώπης, με όλες αυτές τις αλλαγές που προωθούνται με κοινή συνιστάμενη την εμβάθυνση; Και ποιος ο ρόλος της Ελλάδας σε αυτή τη νέα αρχιτεκτονική;
Δεν υπάρχουν πάρα πολλές νέες ιδέες στο τραπέζι. Αν κανείς έχει παρακολουθήσει την κουβέντα κατά τα τελευταία 20 χρόνια, δηλαδή από τα τέλη της δεκαετίας του 1990, θα διαπιστώσει ότι υπήρχαν και τότε 3-4 σενάρια πάνω στο τραπέζι. Τα ίδια υπάρχουν και σήμερα. Μιλώ για τις πολλαπλές ταχύτητες ή τους ομόκεντρους κύκλους. Το σημαντικό εδώ είναι ότι για πρώτη φορά όλα αυτά αποτυπώθηκαν τον περασμένο Μάρτιο σε ένα επίσημο κείμενο, δηλαδή το "paper Juncker", γνωστό ως "Λευκή Βίβλος για το μέλλον της Ευρώπης". Ένα λοιπόν από τα τέσσερα σενάρια μιλά για μια ευρωπαϊκή αβάν-γκαρντ, όπου ενδεχομένως μέσα από αναθεώρηση των Συνθηκών, όποιες χώρες το επιθυμούν, θα μπορούν να προχωρήσουν μπροστά με στόχο τη μεγαλύτερη ενοποίηση κυρίως στο δημοσιονομικό τομέα, παραμένοντας στον σκληρό πυρήνα της Ευρώπης. Όσο για τις υπόλοιπες χώρες, θα μείνουν εκτός αυτής της ευρωπαϊκής πρωτοπορίας, και όταν και όποτε καταφέρουν να πληρούν συγκεκριμένα κριτήρια, τότε θα προστεθούν και εκείνες στην πρώτη, ας πούμε, ταχύτητα.
Αυτό δεν είναι ανησυχητικό για την Ελλάδα;
Προφανώς και είναι. Σκεφτείτε ότι τα σενάρια αυτά προβλέπουν και διαφορετικές ταχύτητες σε διαφορετικούς τομείς, δηλαδή μια χώρα να βρίσκεται στον ένα, αλλά όχι και στον άλλο τομέα. Διαφορετικός πυρήνας χωρών για παράδειγμα μπορεί να συμμετάσχει στον τομέα της ασφάλειας και άμυνας, και διαφορετικούς αλλού. Σενάριο καθόλου καλό για εμάς, γιατί σε μια τέτοια περίπτωση θα μπορούσε να συμμετάσχει και η Τουρκία. Τέτοιες σκέψεις υπάρχουν ήδη. Εν πάση περιπτώσει, δεν ξέρω πόσο μπορεί να λειτουργήσουν όλες αυτές οι ιδέες, δηλαδή μια χώρα να έχει παρουσία σε ένα τομέα, και όχι σε άλλον. Φαντάζει εξαιρετικά περίπλοκο. Θα φτάσουμε να μιλάμε για 2, 3 ή 4 διαφορετικές Ευρώπες. Όπως και να έχει, θεωρώ ότι η προοπτική των διαφορετικών ταχυτήτων είναι ένα σενάριο άσχημο για την χώρα, και για τη διπλωματική της θέση στο διεθνές στερέωμα. Και μπορώ να φανταστώ ότι μετά από 5 ή 10 χρόνια, θα τρέχουμε και πάλι ασθμαίνοντας να ενταχθούμε σε μια νέα αρχιτεκτονική που θα έχουν διαμορφώσει οι άλλοι, ερήμην μας.
Πιστεύετε ότι έχει ήδη διαμορφωθεί αυτή η επόμενη ημέρα για την Ελλάδα; Μήπως απλώς εμείς δεν την γνωρίζουμε;
Όχι, δεν έχει ακόμη διαμορφωθεί, καθώς συζητήσεις σαν αυτές είναι πολύ δύσκολες πολιτικά. Απλώς υπάρχουν πολλές ιδέες και οι πιο σοβαρές χώρες προφανώς και επεξεργάζονται σενάρια επί σεναρίων, όπως έχει δείξει και το παρελθόν. Αν διαβάσει κανείς τι συζητείται στα μεγάλα ευρωπαϊκά Think Tank θα αντιληφθεί πως διαμορφώνονται οι θέσεις του καθενός. Εμείς βέβαια είμαστε απόντες από την διαδικασία καθώς νομίζουμε ότι όλα επιλύονται σε επίπεδο πολιτικών ηγεσιών.
Σε ποιόν απ' όλους αυτούς τους κύκλους φαντάζεσθε την Ελλάδα;
Προς το παρόν η Ελλάδα αποτελεί μέρος του σημερινού κοινοτικού κεκτημένου. Αν για παράδειγμα υπάρξει μια επαναστατική συναίνεση στην Ευρώπη, και οι πιο ισχυροί αποφασίσουν την έκδοση ευρω-ομολόγου, προφανώς η Ελλάδα δεν θα συμμετάσχει. Δημοσιονομικά δηλαδή μιλώντας, είναι αμφίβολο να μας δεχτούν οι υπόλοιποι. Τα κριτήρια που θα έχουν συμφωνηθεί, είναι αμφίβολο ότι θα μπορούμε να τα εκπληρώσουμε. Αλλά επαναλαμβάνω, όλα αυτά απαιτούν αλλαγή των Συνθηκών, κάτι που δεν είναι καθόλου εύκολο πολιτικά. Είτε επομένως θα υπάρξουν συμφωνίες εκτός των Συνθηκών- που αποτελεί ένα από τα σενάρια του "paper Juncker", είτε θα ξεκινήσει μια μεγάλη συζήτηση θεσμικής μεταρρύθμισης. Το καλύτερο για εμάς είναι το τελευταίο.
Βλέπετε αυτή την κουβέντα να ξετυλίγεται μέσα στο 2017;
Όχι, θα πρέπει να περιμένουμε την επόμενη χρονιά για να δούμε αν και πώς θα ξεκινήσει η συζήτηση. Είναι πολυπαραγοντικές οι προϋποθέσεις καθώς μια τέτοια μεταρρύθμιση στην Ευρώπη δεν αποτελεί αποκλειστικά εσωτερικό της ζήτημα. Πρέπει να δούμε παράλληλα πως θα εξελιχθούν οι σχέσεις Ευρώπης-Κίνας, και φυσικά οι σχέσεις της Ευρώπης με τις ΗΠΑ του Trump. Εδώ για παράδειγμα, οι πάντες στην Ευρώπη βρίσκονται σε κατάσταση αναμονής, τους είναι εξαιρετικά δύσκολο να ερμηνεύσουν την συμπεριφορά της αμερικανικής πολιτικής. Και όλη αυτή η κατάσταση ενισχύει τα επιχειρήματα όσων υποστηρίζουν ότι χρειαζόμαστε περισσότερη Ευρώπη. Και ιστορικά έτσι έχει συμβεί. Όπoτε οι ΗΠΑ μετατρέπονταν σε έναν απρόβλεπτο σύμμαχο, οι Ευρωπαίοι αναγκάζονταν να συνεννοηθούν οι ίδιοι. Ένα κλασσικό παράδειγμα είναι ότι η συζήτηση για μεγαλύτερη αυτονόμηση της Ευρώπης από τις αμερικανικές προτιμήσεις και επιλογές ξεκίνησε στις αρχές της δεκαετίας του 1970, με τις ΗΠΑ σε ύφεση, και μπλεγμένες στον πόλεμο του Βιετνάμ και στη Μέση Ανατολή.
Ένα τελευταίο σχόλιο σας σχετικά με την επιστολή που απέστειλαν στην Κομισιόν Ιταλία, Γαλλία, Γερμανία, ώστε να ενισχύσει τους κανόνες που "μπλοκάρουν" εξαγορές ευρωπαικών εταιρειών από κινεζικές εταιρείες. Η Ευρώπη μιμείται τον Trump και γίνεται πιο προστατευτική;
Παραδοσιακά η Ευρώπη ήταν πιο προστατευτική απ' ότι οι ΗΠΑ σε πολλούς τομείς. Στην αγροτική πολιτική, σε συγκεκριμένους βιομηχανικούς τομείς, κ.ο.κ. Απλώς σήμερα αποδεικνύεται ότι πολλές από τις κινεζικές επενδύσεις δεν έχουν ιδιαίτερη προστιθέμενη αξία για την ευρωπαική οικονομία. Δεν ευνοούν ούτε την απασχόληση, ούτε τη μεταφορά τεχνογνωσίας, αλλά χρησιμοποιούνται μόνο ως όχημα για να παραμείνουν κινεζικά κεφάλαια στην εσωτερική αγορά. Είναι ένας επεκτατισμός που υλοποιείται βάσει συγκεκριμένου πλάνου, ενώ την ίδια στιγμή τεράστια ευρωπαϊκά κεφάλαια τοποθετούνται στην κινεζική αγορά. Έτσι εξηγείται και το γεγονός ότι η επιστολή που απέστειλαν οι τρεις χώρες προς την Κομισιόν είναι πολύ προσεκτικά διατυπωμένη. Απευθύνουν ένα κάλεσμα προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να παραμείνει φρουρός των κανόνων, ώστε αυτοί να μην παραβιάζονται. Ρώμη, Παρίσι και Βερολίνο γνωρίζουν καλά ότι αν απαιτούσαν να αλλάξουν επί το αυστηρότερο οι κανόνες, αυτό θα μπορούσε να προκαλέσει ακόμη και εμπορικό πόλεμο με την Κίνα. Καμιά από τις δύο πλευρές δεν θέλει κάτι τέτοιο. Ένα θέμα που μας αφορά άμεσα είναι και πώς θα επηρεάσει όλη αυτή η κουβέντα τη σημαντική όντως διείσδυση των κινεζικών επιχειρήσεων στην Ελλάδα. Διαφωνώ με όσους θεωρούν ότι θα τη μπλοκάρει ή καθυστερήσει. Στην Ελλάδα δυστυχώς δεν έχουμε τέτοιου στρατηγικού ενδιαφέροντος εταιρείες, όπως στην Ευρώπη. Έπειτα η ευρωπαϊκή νομοθεσία έχει ήδη θεσπίσει δικλείδες για να περιορίσει την παρουσία τρίτων σε εμβληματικούς τομείς, όπως για παράδειγμα η ενέργεια. Στην περίπτωση π.χ. του διαγωνισμού πώλησης του ΔΕΣΦΑ δεν εμφανίσθηκε καμία κινεζική εταιρεία.
