Είναι εξαιρετικά νωρίς για να κατανοηθεί συνολικά η προσέγγιση της νέας αμερικανικής Διοίκησης στη Μέση Ανατολή, αλλά δεν είναι καθόλου νωρίς για να προβλέψουμε ότι αυτή η προσέγγιση θα είναι διαφορετική από την πολιτική Τραμπ.
Το κενό ισχύος που δημιούργησε η «ανταλλακτική» λογική (όχι στρατηγική) του Τραμπ έστειλε μηνύματα αναχωρητισμού στις πρωτεύουσες της περιοχής (και όχι μόνο). Αν και μια ουσιαστική επανεκκίνηση δεν θα είναι καθόλου εύκολη, τα πρώτα σημάδια δεν αφήνουν καμία αμφιβολία ότι η Ουάσιγκτον θα επιχειρήσει να καταστούν η ισχύ της και οι προτιμήσεις της απόλυτα ορατές.
Για πάνω από ένα μήνα, ο νέος Πρόεδρος απέφυγε να τηρήσει την παράδοση που θέλει κάθε Αμερικανό Πρόεδρο να επικοινωνήσει με τον Πρωθυπουργό του Ισραήλ, τον Πρόεδρο της Αιγύπτου, τον Μονάρχη της Σαουδικής Αραβίας τις πρώτες ημέρες της θητείας του. Ακόμη δεν έχει υπάρξει επαφή.
Ο Πρόεδρος Μπάιντεν επικοινώνησε με τον Βασιλιά Σαλμάν (όχι με τον Πρίγκηπα Διάδοχο) αφού πρώτα είχε αλλάξει άρδην την πολιτική της Ουάσιγκτον στην Υεμένη και είχε ανακοινώσει το τέλος της υποστήριξης της Σαουδαραβικής στρατιωτικής εμπλοκής στην χώρα και αφού είχε αποφασίσει να δημοσιοποιήσει την επόμενη την αναφορά των Αμερικανικών υπηρεσιών πληροφοριών που επιβεβαίωνε ότι ο Πρίγκηπας Διάδόχος γνώριζε την εμπλοκή της χώρας του στη δολοφονία του Τζαμάλ Κασσόγκι. Η εποχή που ο Μοχάμεντ Μπιν Σαλμάν επικοινωνούσε κατά βούληση με τον γαμπρό του Προέδρου Τραμπ τελείωσε οριστικά.
Ακολούθησε το αμερικανικό χειρουργικό χτύπημα εναντίον των σιιτικών πολιτοφυλακών που έχει στείλει η Τεχέρανη στη Συρία από την αρχή του Πολέμου σε μια προσπάθεια να ελέγξει τις εξελίξεις και να εξασφαλίσει την επιβίωση του καθεστώτος Άσαντ. Την ίδια στιγμή έχει υπονοήσει ότι η επιστροφή των ΗΠΑ στην περιοχή ίσως σημάνει και την προσπάθεια αναζωογόνησης της συμφωνίας για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν, αν και η ζημιά που έχει κάνει ο Ντόναλντ Τραμπ ίσως είναι μη ανατάξιμη σε αυτό το μέτωπο.
Η δολοφονία του Κασίμ Σουλεϊμάνι και κορυφαίων πυρηνικών επιστημόνων έχουν αλλάξει το τοπίο. Το καρότο που είχε χρησιμοποιήσει ο Μπαράκ Ομπάμα έχει ίσως απαξιωθεί στα μάτια των σκληροπυρηνικών της Τεχεράνης και το μαστίγιο απαιτεί μια νέα στρατηγική που ακόμη δεν υπάρχει.
Με την Τουρκία, η αλλαγή ξεκίνησε από την προηγούμενη Διοίκηση όταν κόπηκε η αδιαμεσολάβητη πρόσβαση του Προέδρου Ερντογάν στο Οβάλ Γραφείο και το Κογκρέσο επέβαλε βαριές κυρώσεις για το ζήτημα των S-400 και οριστικοποίησε την αποβολή της Άγκυρας από το πρόγραμμα των F-35.
Ένα ακόμη στιγμιότυπο αποτελεί και το μάλλον προσωρινό πάγωμα της συμφωνίας για την πώληση F-35 στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα αξίας 23 δισεκατομμυρίων δολαρίων που ο Πρόεδρος Τραμπ είχε εγκρίνει λίγο πριν αποχωρήσει από τον Λευκό Οίκο ως αντάλλαγμα για την προσέγγιση των ΗΑΕ με το Ισραήλ. Το ίδιο προσωρινό πάγωμα επιβλήθηκε και στις πωλήσεις στρατιωτικού υλικού στην Σαουδική Αραβία.
Όσοι και όσες βγάλουν το συμπέρασμα ότι η Αμερική του Μπάιντεν είναι έτοιμη να απαξιώσει παραδοσιακές συμμαχικές σχέσεις στην περιοχή μάλλον θα διαψευστούν. Είναι απίθανο ο νέος Πρόεδρος να προχωρήσει σε ρήξεις. Αυτό που κάνει είναι να στέλνει μηνύματα ότι η Αμερική επιστρέφει και οι γεωπολιτικές δυναμικές θα διαμορφώνονται πιο ουσιαστικά από την αμερικανική δύναμη και τις αμερικανικές προτιμήσεις που δεν θα αδιαφορούν πλέον για τα ζητήματα δημοκρατίας και ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Η ιδανική ισορροπία μεταξύ ισχύος, συμφερόντων και αρχών ποτέ δεν ήταν εύκολη υπόθεση. Σχεδόν πάντα οι στρατηγικές αναγκαιότητες επικρατούσαν της προώθησης δημοκρατικών αρχών και αξιών. Δεν υπάρχει λόγος να μην επικρατήσουν και τώρα. Αλλά η αμερικανική στρατηγική εποπτεία της περιοχής θα κάνει τη ζωή δύσκολη σε όσους παράγοντες θεώρησαν ότι μπορούν να αναπτύξουν περιφερειακές φιλοδοξίες χωρίς την έγκριση της Ουάσιγκτον.
Ο νέος Πρόεδρος, που ξέρει την περιοχή ίσως καλύτερα από κάθε άλλον Πρόεδρο στην ιστορία των ΗΠΑ, δείχνει ότι θα είναι σκληρός όχι μόνο με εχθρούς αλλά και με «φίλους», αλλά και πολύ πιο ευφυής.
Σε ένα αποσταθεροποιημένο περιφερειακό σύστημα η Αμερική έχει και πάλι στρατηγική. Προφανώς και υπάρχουν περιορισμοί! Δεν υπάρχει αμερικανική επιδίωξη και συμφέρον που να μην επηρεάζεται από τη συνεργασία με το Ριάντ. Ιράν, Παλαιστινιακό, ασφάλεια του Ισραήλ, πυρήνες ισλαμικής τρομοκρατίας, σταθερότητα της Αιγύπτου. Παντού η συμβολή της Σαουδικής Αραβίας είναι κρίσιμη αλλά η Αμερικανική στρατηγική είναι πλέον πιο θεσμική.
* Ο Κώστας Υφαντής είναι Καθηγητής Διεθνών Σχέσεων, Πάντειο Πανεπιστήμιο
