Της Εύας Στάμου*
Το κύριο στοιχείο για τον ορισμό των εγκλημάτων σεξουαλικής βίας είναι η απουσία συναίνεσης και δευτερευόντως η χρήση απειλής ή βίας. Αυτό που απαραιτήτως πλήττεται κατά την πράξη του βιασμού είναι η σεξουαλική αυτονομία του θύματος.
Σε πολλές περιπτώσεις απειλείται ή πλήττεται και η σωματική ακεραιότητα του θύματος δίχως όμως αυτό να αποτελεί απαράβατο κανόνα ή το μοναδικό κριτήριο για να αποφασιστεί αν το θύμα έχει υποστεί κάποια μορφή σεξουαλικής βίας.
Δυστυχώς, για ένα τόσο σοβαρό θέμα, η κυβέρνηση είχε αποφασίσει να μην συμπεριλάβει την "απουσία,συναίνεσης" στον νέο νόμο. Ευτυχώς, την τελευταία στιγμή υπαναχώρησε. Aν όμως ψηφιζόταν θα υπήρχε ο κίνδυνος μία σειρά σεξουαλικών εγκλημάτων στα οποία δεν φαίνεται ή δεν μπορεί να αποδειχθεί βία ή απειλή σωματικής βίας να μην διώκονται. Και συνεπώς τα θύματα να μην δικαιώνονται, οι θύτες να μην τιμωρούνται κι επιπλέον να επικρατεί σύγχυση στο μυαλό των πολιτών ως προς το τι συνιστά ή δεν συνιστά τελικά βιασμό.
Σύμφωνα με το νέο άρθρο 336 του Ποινικού Κώδικα που είχε προταθεί, ο βιασμός οριζλιραν με βάση τη βία και όχι με βάση την απουσία συναίνεσης. Γεγονός που είχε προκαλέσει έντονες αντιδράσεις σε οργανώσεις υπέρ των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, που απαίτησαν να αποσυρθεί ο νόμος και να υιοθετηθεί η Συνθήκη της Κωνσταντινούπολης, ήδη κυρωμένη από το ελληνικό κράτος, όπου ο βιασμός ορίζεται στη βάση απουσίας συναίνεσης.
Η Διεθνής αμνηστία με δήλωσή της τονίζει ότι ο νέος νόμος θα δυσχέραινε ακόμα περισσότερο την πρόσβαση των θυμάτων στη Δικαιοσύνη και ότι σε καμία περίπτωση το άρθρο 336 δεν θα αποτελούσε βελτίωση του υπάρχοντα νόμου αφού ήταν γεμάτο ασάφειες, αφήνοντας περιθώρια για διαφορετικές ερμηνείες και παραθυράκια στους ενόχους σεξουαλικών εγκλημάτων.
Εκτός από την άσκηση βίας ή την απειλή βίας υπάρχουν άραγε και άλλοι τρόποι ώστε να ασκηθεί σεξουαλική επίθεση σε κάποιο άτομο; Οι νομοθεσίες άλλων κρατών (Καναδάς, Αυστραλία, Αγγλία, Ουαλία) προβλέπουν την περίπτωση του ψυχολογικού χειρισμού (manipulation) κάποιου ώστε να οδηγηθεί υπό πίεση σε σεξουαλική πράξη (rape by deception), να εξαπατηθεί δηλαδή ώστε να κάνει σεξ με κάποιον ή κάποιους χωρίς να το επιθυμεί πραγματικά.
Και αν αυτό φαίνεται σε αρκετούς ότι δεν αποτελεί βιασμό ας σκεφτούμε τις περιπτώσεις παιδιών που μέσω παραπλάνησης υπόκεινται σε σεξουαλικές πράξεις, ατόμων με κάποια μορφή νοητικής στέρησης που δεν κατανοούν πλήρως τι είναι αυτό στο οποίο συμμετέχουν με αποτέλεσμα να γίνονται θύματα σεξουαλικής εκμετάλλευσης και άτομα που η κατάχρηση αλκοόλ ή άλλων ουσιών τα καθιστά προσωρινώς ανίκανα να αντισταθούν στην επιβολή σεξουαλικής πράξης από κάποιον ή κάποιους.
Η απουσία συναίνεσης είναι αυτό που οδηγεί τα θύματά τους να βιώσουν --το διάστημα που ακολουθεί τη σεξουαλική πράξη που με διάφορους τρόπους εξαναγκάστηκαν να τελέσουν-- έντονο ψυχικό άλγος, θυμό, φόβο, κατάθλιψη, επιθυμία να βλάψουν τον εαυτό τους, βασικά δηλαδή γνωρίσματα της Διαταραχής Μετατραυματικού Στρες, τόσο χαρακτηριστικής αυτών των περιπτώσεων.
Κάτι άλλο που με ανησυχεί έντονα είναι η εδραίωση της κουλτούρας βιασμού που φαίνεται να ενισχύεται μέσω τέτοιων νομοθετικών κινήσεων στη χώρα μας. Η κουλτούρα αυτή δεν είναι απλώς το αποτέλεσμα των σεξιστικών αντιλήψεων για τη θέση της γυναίκας και για την 'ευθύνη' τού θύματος της σεξουαλικής επίθεσης, επειδή 'παρέσυρε' με την στάση ή την εμφάνισή του τον θύτη, αλλά και συνέπεια της έλλειψης σοβαρής ενημέρωσης και παιδείας για αυτά τα ζητήματα.
Ο υπουργός κ. Μιχάλης Καλογήρου δήλωσε χθες ότι θα αποσύρει προσωρινά το προς ψήφιση άρθρο για να το επαναφέρει κατόπιν 'νομοτεχνικών βελτιώσεων'.
Ποιο είναι όμως το μήνυμα που ήδη πέρασε στους πολίτες η αιτιολογική έκθεση για το άρθρο 336;
Μήπως ότι ο βιασμός είναι μία πράξη που με μεγάλη δυσκολία μπορεί να οριστεί και άρα ότι δεν υπάρχουν σαφή κριτήρια ώστε να αναγνωρίζουμε τις διαφορετικές μορφές σεξουαλικής επίθεσης και να αποδίδουμε στους δράστες τους τις ευθύνες που τους αναλογούν;
Ή μήπως ότι η παραβίαση της δικαιώματος του κάθε ατόμου, άντρα ή γυναίκας, να διαθέτει το σώμα του όπως επιθυμεί, δεν είναι τελικά και σπουδαίο πράγμα, και πως ο ιδιότυπος τρόπος ορισμού του βιασμού που περιλαμβάνει το άρθρο 336 αρκεί ώστε να νιώθουμε ικανοποιημένοι πως ζούμε σε ένα κράτος δικαίου;
Ας μην ξεχνάμε ότι η σεξουαλική βία δεν είναι αποκλειστικά φεμινιστικό θέμα: αφορά κάθε θύμα, ανεξαρτήτως φύλου, και θίγει όχι απλώς κάποιο ιδεολογικό ζήτημα, αλλά ένα από τα πλέον θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα: την αυτοδιάθεση του σώματος.
* Η Εύα Στάμου είναι συγγραφέας και Δρ Ψυχολογίας.
