Από τις δημόσιες προμήθειες μέχρι τον εξοπλισμό ενός data center και από τις έρευνες πετρελαίου μέχρι τις ραδιοσυχνότητες, οι δημοπρασιες έχουν τεράστιο πεδίο εφαρμογής. Το φετινό βραβείο Nobel στην Οικονομία δόθηκε σε δύο καθηγητές επειδή επινόησαν νέες μορφές δημοπρασιών.
Στην τεράστια δυναμική που κρύβει ο χώρος, στο «πόκερ» που μπορεί να εξελιχθεί κατά τη διάρκεια των δημοπρασιών, αλλά και στην «κατάρα του νικητή», αναφέρεται μιλώντας στο Liberal.gr ο Θανάσης Πετμεζάς, διευθύνων σύμβουλος της εταιρείας cosmoONE, της μεγαλύτερης εταιρείας δημοπρασιών στη χώρα μας.
Αφορμή η φετινή απονομή του βραβείου Nobel για τις οικονομικές επιστήμες στους καθηγητές Paul R. Milgrom και Robert P. Wilson του Πανεπιστημίου του Στάνφορντ. Το βραβείο τους απονεμήθηκε για «βελτιώσεις στη θεωρία δημοπρασιών και επινοήσεις νέων μορφών δημοπρασίας».
Σύμφωνα με την Σουηδική Βασιλική Ακαδημία των Επιστημών, «οι φετινοί νικητές, έχουν μελετήσει πώς λειτουργούν οι δημοπρασίες και έχουν επίσης χρησιμοποιήσει τις γνώσεις τους για να σχεδιάσουν νέες μορφές δημοπρασίας για προϊόντα και υπηρεσίες που είναι δύσκολο να πωληθούν με παραδοσιακό τρόπο. Οι ανακαλύψεις τους έχουν ωφελήσει τους πωλητές, τους αγοραστές και τους φορολογούμενους σε όλο τον κόσμο».
Συνέντευξη στον Βαγγέλη Μανδραβέλη
- Η φετινή βράβευση αποκαλύπτει ότι υπάρχει μεγάλο πεδίο εφαρμογής των δημοπρασιών, πέρα από την κλασική εικόνα των δημοπρασιών έργων τέχνης που έχει ο μέσος πολίτης στο μυαλό του. Μπορείτε να μας δώσετε μερικά παραδείγματα;
Πράγματι, αν εξαιρεθούν τα έργα τέχνης, αλλά και όλα τα αντικείμενα που βγαίνουν προς πώληση στις γνωστές πλατφόρμες eBAY, Amazon κλπ., τότε συναντά κανείς τις δημοπρασίες μεγάλων Ιδιωτικών και Δημόσιων Οργανισμών που απευθύνονται σε συγκεκριμένο κοινό. Αν μιλάμε για τον Δημόσιο Τομέα, οι μειοδοτικές δημοπρασίες αφορούν δημόσιες προμήθειες, όπως ο εξοπλισμός ενός data center ή η κατασκευή ενός δρόμου, ενώ οι πλειοδοτικές αφορούν δημόσιες προσφορές, όπως είναι τα κρατικά ομόλογα ή ακόμη και οι Παραχωρήσεις Εκμετάλλευσης Φυσικών Πόρων όπως εξόρυξη πετρελαίου, αλλά και κοινών αγαθών, όπως είναι οι ραδιοσυχνότητες, κ.ά. Το κόστος ενός προϊόντος, δημόσιου αγαθού ή μίας υπηρεσίας που φτάνει στον πολίτη, όπως είναι η ενέργεια ή οι τηλεπικοινωνίες, είναι πρακτικά προϊόν δημοπρασίας. Η ερευνητική αλλά και εφαρμοσμένη εργασία των δύο καθηγητών στράφηκε στις πολύπλοκες και σύνθετες αυτές περιπτώσεις και όχι σε απλές δημοπρασίες.
- Ποια είναι τα βασικά σημεία της εργασίας τους και πώς αυτά επηρεάζουν την εξέλιξη μίας δημοπρασίας;
Οι δύο καθηγητές έδωσαν έμφαση σε δύο σημεία: την αναζήτηση του «καταλληλότερου νικητή» και ταυτόχρονα την αποφυγή του φαινομένου της «κατάρας του νικητή (winner’s curse)». Καταλληλότερος, με απλά λόγια, είναι αυτός που μπορεί να φέρει εις πέρας το έργο προσφέροντας την καλύτερη τιμή στα μέτρα της αγοράς, ενώ ταυτόχρονα δεν θα πέσει στην «κατάρα του νικητή». Δηλαδή η νίκη του να μην δημιουργήσει αξία για τον ίδιο και να ζημιωθεί λόγω του τιμήματος που προσέφερε. Στα δικά μας δεδομένα, τυπικό παράδειγμα είναι οι περιπτώσεις δημόσιων έργων όπου ο μειοδότης αναδεικνύεται με προσφορά υψηλών εκπτώσεων στον προϋπολογισμό του έργου, κάτι που έχει ως συνέπεια είτε την κακοτεχνία, είτε την κήρυξή του ως έκπτωτου, ή την εκχώρηση της σύμβασης του σε άλλον – αν τα καταφέρει. Εδώ η εργασία τους είναι πραγματικά αποκαλυπτική και θεμελιώνει όλες τις παρατηρήσεις που γίνονται κατά τη διενέργεια των δημοπρασιών σχετικά με τη συμπεριφορά των συμμετεχόντων. Οι καθηγητές πήγαν ένα βήμα παραπέρα και έδωσαν παραδείγματα για το πόσο επηρεάζει την εξέλιξη μίας δημοπρασίας και η επιλογή το σεναρίου της δημοπρασίας από τον διοργανωτή.
- Επομένως το αποτέλεσμα δεν είναι μόνο προϊόν απόφασης του συμμετέχοντος αλλά και θέμα σχεδιασμού της δημοπρασίας από τον δημοπρατούντα;
Ακριβώς! Ο κάθε συμμετέχων βλέπει το είδος που δημοπρατείται κάτω από δύο οπτικές. Η πρώτη, την «κοινή αξία», που βρίσκεται συνήθως στα ίδια επίπεδα για όλους τους συμμετέχοντες, όπως για παράδειγμα είναι η δημοπρασία προμήθειας εξοπλισμού πληροφορικής που έχει κοινή αξία για όλους και είναι στα μέτρα της εμπορικής αξίας. Η δεύτερη αφορά στην «προσωπική αξία», που είναι η ιδιαίτερη αξία που αναγνωρίζει ο συμμετέχων για το συγκεκριμένο αντικείμενο δημοπράτησης, όπως για παράδειγμα η αγορά ενός πίνακα ζωγραφικής ή των δικαιωμάτων χρήσης ραδιοσυχνοτήτων. Στις περιπτώσεις λοιπόν που οι συμμετέχοντες δρουν με γνώμονα την κοινή αξία, οι τιμές διαμορφώνονται με τον ανταγωνισμό και το αποτέλεσμα κρίνεται στα σημεία. Όμως, αν κάποιος συμμετέχει με έμφαση στην προσωπική αξία, τότε οι τιμές που υποβάλλει δεν είναι προϊόν ανταγωνισμού αλλά προϊόν της προσωπικής του θεώρησης για την αξία που αντιπροσωπεύει το αντικείμενο για αυτόν.
Στην περίπτωση του συλλέκτη έργων τέχνης, κανείς δεν τον σταματά να δώσει την υψηλότερη προσφορά, ενώ στις ραδιοσυχνότητες ο πλειοδότης βλέπει ευκαιρίες που οι άλλοι δεν έχουν δει ή εξετάσει. Η πλευρά του δημοπρατούντος πρέπει να διαγνώσει αυτές τις διαφορές και να επιλέξει με τη σειρά της τους κατάλληλους όρους διεξαγωγής. Για παράδειγμα, αν θα έχουμε ανοικτές ή κλειστές προσφορές, δηλαδή θα εμφανίζονται τιμές και ονόματα συμμετεχόντων; Η τιμή της σύμβασης θα είναι η καλύτερη τιμή της δημοπρασίας ή η 2η καλύτερη (second price auction); Ο αριθμός των προσφορών θα είναι περιορισμένος ή απεριόριστος;
- Ένα πρακτικό παράδειγμα με αυτές τις παραμέτρους;
Σε μία πλειοδοτική δημοπρασία μίσθωσης χώρων γραφείων σε υφιστάμενο κτήριο, η παραδοσιακή εκδοχή είναι ότι όλοι ξεκινούν από την ίδια τιμή και μπορούν να αυξάνουν το τίμημα με βάση τις πληροφορίες που έχουν για τον ανταγωνισμό, δηλαδή, την υπερισχύουσα τιμή ή την κατάταξή τους (2ος, 3ος κλπ). Ένας από τους συμμετέχοντες είναι ήδη ενοικιαστής στο συγκεκριμένο κτήριο και τον ενδιαφέρει η επέκταση των γραφείων του, άρα μπορεί να δώσει καλύτερη προσφορά, βλέποντας συνολικότερες οικονομίες κλίμακας. Αυτή η «προσωπική αξία» θα τον ωθήσει να δώσει την υψηλότερη προσφορά, απαντώντας κάθε φορά με καλύτερη τιμή σε όποιον άλλον υποβάλλει. Αν οι υπόλοιποι κινηθούν στα μέτρα της αγοράς με κριτήριο την «κοινή αξία», τότε ο νικητής θα έχει πρακτικά αποκομίσει τεράστιο όφελος διότι δεν αναγκάστηκε να δώσει υπερβολικά υψηλή τιμή.
Αν κάποιος τον ακολουθήσει διαμορφώνοντας «προσωπική αξία» από την συμπεριφορά του ανταγωνισμού (δηλαδή θεωρήσει ότι έχει κάνει λάθος εκτίμηση και το ακίνητο αξίζει παραπάνω) πιθανά θα πέσει στην «κατάρα του νικητή». Δείτε όμως τώρα την ίδια περίπτωση με τον Ολλανδικό τύπο δημοπρασίας. Η τιμή του ακινήτου ξεκινά από πολύ ψηλά και σταδιακά μειώνεται αυτομάτως από το σύστημα. Ο πρώτος που θα υποβάλει τιμή, κλείνει και το ακίνητο. Είναι προφανές ότι ο εν λόγω ενδιαφερόμενος θα χτυπήσει ψηλά ώστε να είναι τελείως σίγουρος ότι θα αποκτήσει την επέκταση των γραφείων του. Όλα τα ζητούμενα ικανοποιήθηκαν, δηλαδή κέρδος για τον πωλητή, αξία για τον αγοραστή και επιλογή του κατάλληλου αναδόχου.
- Τι ευκαιρίες υπάρχουν στην Ελλάδα για δημοπρασίες; Τι γίνεται με το Δημόσιο και το Εθνικό Σύστημα Ηλεκτρονικών Δημοσίων Συμβάσεων (ΕΣΗΔΗΣ);
Ευκαιρία υπάρχει όπου υπάρχει περίπτωση αγοράς και πώλησης σημαντικής αξίας ή προσωπικής αξίας για τον συμμετέχοντα. Εμείς διοργανώνουμε στο διάστημα 2001-2019 κατά μέσο όρο 1,2 δημοπρασίες ανά εργάσιμη ημέρα, μέσου προϋπολογισμού άνω των 440.000 ευρώ με μέση βελτίωση στο 14% , δηλαδή καθημερινά ένας Δημόσιος ή Ιδιωτικός οργανισμός «επιστρέφει» στο ταμείο του κατά μέσο όρο 71.000 € που σε άλλη περίπτωση θα τα δήλωνε ως έξοδα Επομένως ευκαιρίες υπάρχουν. Το αντικείμενο των δημοπρασιών μας είναι από συνηθισμένα αγαθά, όπως ο εξοπλισμός και τα είδη γραφείου, έως τα πιο περίεργα, όπως είναι ο εκχιονισμός, τα δωμάτια για καθυστερημένες πτήσεις, τα ψάρια αλλά και πιο πολύπλοκα συστήματα όπως είναι οι Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ) και το Φυσικό Αέριο, μεγάλα και ολοκληρωμένα έργα, το μεταφορικό έργο οργανισμών, κ.λπ.
Υπάρχουν οι πρωταθλητές σε αριθμό δημοπρασιών, όπως η Διεύθυνση Δημόσιας Περιουσίας που διοργανώνει σταθερά τα τελευταία τρία χρόνια τη μίσθωση σημείων αιγιαλού με πάνω από 200 ανά έτος, το Ναυτικό Νοσοκομείο Αθηνών (ΝΝΑ) με συνεχείς δημοπρασίες ιατροτεχνικού υλικού και παλαιότερα η ΣΤΑ.ΣΥ., για κάθε είδος και ανταλλακτικό με αριθμούς ρεκόρ, και φυσικά όλοι τους με υψηλές αποδόσεις. Από την άλλη, υπάρχουν οι διοργανωτές υψηλών απαιτήσεων και προϋπολογισμού, όπως ενδεικτικά είναι οι ΡΑΕ, ΛΑΓΗΕ, ΔΕΔΔΗΕ, ΑΔΜΗΕ ΔΕΠΑ και ο ΔΑΑ, που χρησιμοποιούν πολύπλοκους τύπους δημοπρασιών βασισμένους σε υπολογισμούς ποσοτήτων και τιμής, βαθμολογίας και τιμής ή ακόμη και Καθαρής Παρούσας Αξίας.
Για το ΕΣΗΔΗΣ έχω διατυπώσει ανοικτά την άποψη μου ότι πρέπει τα συστήματα μας να διασυνδεθούν ώστε να δημιουργηθούν νέες υπηρεσίες και αξία για τον Δημόσιο τομέα. Δεν ξέρω τι ακριβώς μπορεί να κάνει με δημοπρασίες το λογισμικό που διαθέτει, αλλά θεωρώ ότι εμείς είμαστε αρκετά μπροστά σε αυτόν τον τομέα. Πιστεύω σταθερά ότι το Δημόσιο μπορεί να εκμεταλλευτεί τις δημοπρασίες περισσότερο και καλύτερα, ξεκινώντας από τα εύκολα, όπως οι πλειστηριασμοί άχρηστου ή κατεστραμμένου υλικού, κάτι που για παράδειγμα ο ΔΕΔΔΗΕ κάνει επιτυχώς τα τελευταία χρόνια με σημαντικότατα οφέλη. Δείτε τους πλειστηριασμούς αυτοκινήτων και σκαφών του ΟΔΔΗΧ που δεν γίνονται ηλεκτρονικά, ενώ θα μπορούσαν να γίνουν με το ίδιο τρόπο όπως και οι παραλίες, και μάλιστα με διασύνδεση μέσω TAXISnet και όχι με τηλεφωνικές προσφορές από διάφορα τελωνεία της Ελλάδας.
- Η δημοπρασία των αδειών 5G που τώρα προετοιμάζεται να γίνει στην Ελλάδα σε ποιόν τύπο δημοπρασίας ανήκει;
Οι δύο φετινοί Νομπελίστες ήταν αυτοί που ανέλυσαν και δημιούργησαν τον τύπο δημοπρασίας «SMRA» ειδικά για τη δημοπρασία ραδιοφάσματος. Πρόκειται για την αποκαλούμενη Simultaneous Multi-Round Auction, δηλαδή Ταυτόχρονη Δημοπρασία Πολλαπλών Γύρων. Είναι η κυρίαρχη μορφή δημοπρασίας για συχνότητες, μαζί με την CCA (Combinatorial Clock Auction), που είναι νεότερη και αντιμετωπίζει τις αδυναμίες της SMRA. Η δημοπρασία της ΕΕΤΤ μοιάζει αλλά δεν είναι SMRA, και σίγουρα δεν είναι CCA. Πέραν τούτων, δεν είναι ηλεκτρονική δημοπρασία με την πλήρη έννοια του όρου.
- Χρησιμοποιείται όμως ηλεκτρονική εφαρμογή για υποβολή αιτήσεων…
Ναι, χρησιμοποιεί. Με τις ηλεκτρονικές δημοπρασίες δίνονται αυτοματοποιημένες λύσεις σε πολλά σημεία, όπως στην αναγνώριση των συμμετεχόντων, στην υποβολή και σύγκριση των προσφορών και στην παρουσίαση των αποτελεσμάτων, με τρόπο αδιάβλητο και διαφανή. Όμως ηλεκτρονική εφαρμογή που αδυνατεί να κάνει χρονική κατάταξη των προσφορών και παραπέμπει σε κλήρωση, προσωπικά, δεν κρίνω ότι έχει χαρακτήρα εφαρμογής ηλεκτρονικής δημοπρασίας. Ούτε και η εκτύπωση της κάθε προσφοράς με υπογραφή και σφραγίδα και αποστολή της μέσω mail είναι πρακτική σύγχρονου συστήματος, όπως δεν είναι και ο έλεγχος για το γνήσιο του εγγράφου με αντιπαραβολή της υπογραφής του εξουσιοδοτημένου στελέχους στις επικοινωνίες ανάμεσα σε συμμετέχοντες και ΕΕΤΤ.
Θεωρώ ότι θα μπορούσαν να ήταν καλύτερα οργανωμένα και άλλα διαδικαστικά θέματα, όπως αυτά που σχετίζονται με τη διάρκεια των γύρων και τις αλλαγές τους. Σε όλα αυτά τα σημεία, ήδη από το 2016 μια άλλη αρχή, η Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας, απολαμβάνει μέσω των δημοπρασιών ΑΠΕ, τα πλεονεκτήματα του υψηλού βαθμού αυτοματοποίησης όχι μόνο της δημοπρασίας, αλλά και της διαδικασίας , γεγονός που έχει αναγνωριστεί και από το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο στην έκθεση του 08/2019 με ειδική μνεία για την πλατφόρμα δημοπρασιών.
- Ποιος όμως θα αποφάσιζε να γίνει από την θυγατρική του ΟΤΕ η δημοπρασία της ΕΕΤΤ με την Cosmote να συμμετέχει σε αυτήν;
Δεν θα ήταν η πρώτη φορά που ο Όμιλος ΟΤΕ συμμετέχει σε ηλεκτρονική δημοπρασία τρίτων που οργανώνει η cosmoONE. Υπάρχει σχετικά πρόσφατη περίπτωση δύο δημοπρασιών με συμμετέχοντες τα ζευγάρια Cosmote-Wind στην πρώτη και Cosmote-Vodafone στη δεύτερη, όπου δεν διατυπώθηκε η παραμικρή ένσταση από τους δύο παρόχους για τη χρήση της υπηρεσίας μας. Μάλιστα, για την ιστορία, η Cosmote έχασε στην μεγαλύτερη σε αξία δημοπρασία και κέρδισε την μικρότερη. Δεν υπάρχουν κρυφές ‘’γωνίες’’ στις ηλεκτρονικές δημοπρασίες.
- Ποια δημοπρασία θυμάστε περισσότερο και ποια δημοπρασία;
Θυμάμαι αρκετές και για διαφορετικούς λόγους, όπως τη μεγαλύτερη σε διάρκεια με πάνω από 12 ώρες, την πυκνότερη σε προσφορές με 8 bits/sec στο τελευταίο λεπτό, δημοπρασία με συμμετέχοντες από έξι διαφορετικά κράτη, την πρώτη δημοπρασία για δημόσιο οργανισμό το 2004 και σίγουρα την πρώτη δημοπρασία της cosmoONE στον ΟΤΕ το 2001, που αφορούσε προμήθεια χαρτιού καταλόγων, η οποία έκανε πάταγο!
- Ποια δημοπρασία θα θέλατε να είχατε κάνει και δεν την κάνατε;
Των τηλεοπτικών αδειών του 2016…
