Του Κωνσταντίνου Λουκόπουλου*
Την 1 Φεβρουαρίου, όπως είναι γνωστό, οι ΗΠΑ ανακοίνωσαν ότι αναστέλλουν τις υποχρεώσεις τους που απορρέουν από τη Συνθήκη INF (Συνθήκη για τις Πυρηνικές Δυνάμεις Μέσου Βεληνεκούς) με τη Ρωσία, λόγω σοβαρών παραβιάσεων από μέρους της. Η οριστική απόσυρσή τους θα γίνει σε 6 μήνες, εκτός και αν η Ρωσία συμμορφωθεί τελικά και καταστρέψει πυραύλους και εκτοξευτήρες, η ανάπτυξη των οποίων συνιστά παραβίαση των όρων της Συνθήκης.
Την επόμενη ημέρα ο πρόεδρος της Ρωσικής Ομοσπονδίας, Βλαντίμιρ Πούτιν, ανακοίνωσε ο ίδιος ότι και η χώρα του αναστέλλει τις υποχρεώσεις της από τη Συνθήκη INF λόγω παραβιάσεων από τις ΗΠΑ και ότι και η Ρωσία πρόκειται να αποσυρθεί. Προχωρώντας ένα βήμα παραπάνω, κατηγόρησε την Αμερική για «ανευθυνότητα» και ότι προβαίνει σε μονομερείς ενέργειες που αφορούν την ευρωπαϊκή ασφάλεια, απευθυνόμενος πρωτίστως στους ήδη προβληματισμένους Ευρωπαίους συμμάχους των ΗΠΑ, που ανησυχούν για μία νέα «εξοπλιστική κούρσα» ΗΠΑ - Ρωσίας, για να δημιουργήσει… τριβές μεταξύ τους και να «τεστάρει» τη συνοχή του ΝΑΤΟ.
Τι είναι η Συνθήκη INF
Η Συνθήκη INF (Intermediate - Range Nuclear Forces) που αφορά τις Πυρηνικές Δυνάμεις Μέσου Βεληνεκούς είναι μία ιστορικής σημασίας συμφωνία ΗΠΑ - Σοβιετικής Ενωσης, αόριστης διάρκειας και αποτελεί μέχρι σήμερα βασικό πυλώνα της σταθερότητας και ασφάλειας στην Ευρώπη. Υπεγράφη ύστερα από διετείς διαπραγματεύσεις στις 8 Δεκεμβρίου 1987 στον Λευκό Οίκο, από τον Αμερικανό πρόεδρο, Ρόναλντ Ρίγκαν, και τον τότε Σοβιετικό ηγέτη, Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, που ήταν γενικός γραμματέας της Κ.Ε. του ΚΚΣΕ.
Με τη Συνθήκη τερματίστηκε μία κρίση λόγω ξέφρενου και επικίνδυνου εξοπλιστικού ανταγωνισμού των τότε δύο υπερδυνάμεων, που είχε ξεκινήσει με την εγκατάσταση στη Δυτική Σοβιετική Ένωση πυραύλων μέσου βεληνεκούς SS-20 που μπορούσαν να φέρουν πυρηνικές κεφαλές και με δυνατότητα προσβολής όλης της Ευρώπης (βεληνεκές 2.300 Km). Σε απάντηση, οι ΗΠΑ, με τη συναίνεση του ΝΑΤΟ, ανέπτυξαν τότε σε Γερμανία, Ιταλία, Βέλγιο, Ολλανδία και Ηνωμένο Βασίλειο 108 βαλλιστικούς πυραύλους Pershing-2 και 464 επίγειους Cruise (GLCM). Οι παλαιότεροι θα θυμούνται τις «ειρηνιστικές» διαδηλώσεις που γίνονταν στις χώρες της Δυτικής Ευρώπης, αλλά όχι φυσικά στη… Σοβιετική Ένωση και στους τότε δορυφόρους της Ανατολικής Ευρώπης. Παρεμπιπτόντως θα θυμούνται οι ίδιοι και τις πινακίδες «ΑΠΟΠΥΡΗΝΙΚΟΠΟΙΗΜΕΝΗ ΖΩΝΗ» που τοποθετούσαν κάποιοι «προοδευτικοί» δήμαρχοι στη χώρα μας προερχόμενοι από τον χώρο του ΚΚΕ και της Αριστεράς.
Η Συνθήκης INF προέβλεπε την καταστροφή χερσαίων βαλλιστικών πυραύλων και πυραύλων Cruise, βεληνεκούς 500 με 5.500 km. Σε ένα τιτάνιο έργο από τον Ιούνιο 1988 μέχρι τον Ιούνιο 1991 καταστράφηκαν από τις ΗΠΑ 846 και από τη Σοβιετική Ενωση 1.846 τέτοια όπλα, με την παρουσία ομάδων εμπειρογνωμόνων και από τις δύο πλευρές. Το σύστημα επιθεωρήσεων συνεχίστηκε για μια δεκαετία αυστηρά, ενώ αργότερα περιορίστηκε στην ανταλλαγή πληροφοριών. Με τη διάλυση της Σοβιετικής Ενωσης στο τέλος του 1991, η Ρωσική Ομοσπονδία ανέλαβε ως διάδοχος δύναμη τις υποχρεώσεις της σχετικής Συνθήκης, ενώ η Λευκορωσία, το Καζακστάν και η Ουκρανία ήταν επίσης συμβαλλόμενα μέρη σε ό,τι αφορά την πορεία εφαρμογής της.
Ευλόγως ανησυχούν οι Ευρωπαίοι από τον επικείμενο τερματισμό της Συνθήκης INF! Οι βαλλιστικοί πύραυλοι μέσου βεληνεκούς όπως και οι Cruise θεωρούνται επικίνδυνοι για μία κρίση, επειδή αποτελούν Όπλα Πρώτης Προσβολής (First Strike Weapons) και επιπροσθέτως διότι η εκτόξευσή τους δεν μπορεί να ανιχνευθεί έγκαιρα. Επειδή φθάνουν στους στόχους μέσα σε λίγα λεπτά, ο χρόνος έγκαιρης προειδοποίησης είναι εξαιρετικά μικρός. Μιας και μπορούν να φέρουν και πυρηνικές εκτός από συμβατικές κεφαλές, αυξάνουν αναντίρρητα τον κίνδυνο πυρηνικού πολέμου σε περίπτωση λανθασμένου συναγερμού.
Κρίνεται σκόπιμο να εξηγήσουμε στον αναγνώστη ότι βαλλιστικοί είναι οι πύραυλοι οι οποίοι μετά την εκτόξευση μπαίνουν σε τροχιά χωρίς τροφοδότηση ισχύος. Η τροχιά αναφέρεται ως βαλλιστική και εξαρτάται από τις δυνάμεις βαρύτητας και τις αντιστάσεις του αέρος. Η ελεύθερη πτώση ακολουθεί παραβολική καμπύλη. Οι πύραυλοι Cruise αντιθέτως είναι αυτοπροωθούμενοι με σύστημα κατεύθυνσης. Και οι δύο μπορούν να φέρουν είτε συμβατικές είτε πυρηνικές κεφαλές.
Οι αμερικανικές και ρωσικές θέσεις - Τι λένε ΝΑΤΟ και Ευρώπη
Οι πρώτες επίσημες δημόσιες αμερικανικές διαμαρτυρίες και προειδοποιήσεις για ρωσικές παραβιάσεις της Συνθήκης άρχισαν το 2014 επί προεδρίας Μπάρακ Ομπάμα, ενώ πρέπει να επισημάνουμε ότι για πρώτη φορά το 2007 ο τότε Ρώσος ΥΠΕΞ, Σεργκέι Ιβανόφ, έθεσε υπό αμφισβήτηση τη σκοπιμότητά της. Εδώ και χρόνια το ΝΑΤΟ και οι ΗΠΑ ξεχωριστά έχουν εκφράσει σοβαρές ανησυχίες για την κατασκευή και ανάπτυξη πυραύλων 9M729 (κωδικοποίηση ΝΑΤΟ SSC-8 «Screwdriver») που συνιστά παραβίαση της Συνθήκης, καθόσον το βεληνεκές τους εκτιμάται ότι φθάνει τα 1.600 km (με άλλες εκτιμήσεις, τα 2.500 km).
Επανειλημμένες αμερικανικές εκτιμήσεις (2015-2018) επεσήμαναν τους κινδύνους από την ανάπτυξη αυτών των όπλων και η Ουάσινγκτον έθετε το θέμα αυτό συχνά και επιτακτικά στη Μόσχα. Η διοίκηση Τραμπ με την αναθεώρηση της πυρηνικής στρατηγικής της τον Φεβρουάριο 2018 αποσαφήνισε ότι θα αντιμετωπίσει τις ρωσικές παραβιάσεις της Συνθήκης και μάλιστα με ποιους τρόπους. H πρόσφατη απόφαση των ΗΠΑ είχε «προαναγγελθεί» από τον Οκτώβριο 2018 με την αιτιολογία ότι προετοιμάζονται να προχωρήσουν στην αναστολή της με σκοπό την τελική απόσυρση, για να αντιμετωπίσουν τους σημαντικούς κινδύνους για την ευρωατλαντική ασφάλεια που δημιουργούν οι συγκαλυμμένες δοκιμές, παραγωγή και εκτόξευση των πυραυλικών συστημάτων Cruise από το έδαφος της Ρωσίας.
Το ΝΑΤΟ διά του γ.γ. Γενς Στόλτεμπεργκ κάλεσε τη Ρωσία να σεβαστεί τη Συνθήκη ΗΠΑ - Ρωσίας (INF) για τα πυρηνικά όπλα μέσου βεληνεκούς, λίγο μετά το πέρας των εργασιών του Συμβουλίου σε επίπεδο υπουργών Αμυνας τη 14η Ιανουαρίου. Εξέφρασε την ανησυχία των συμμάχων λόγω των ρωσικών παραβιάσεων με την ανάπτυξη του πυραυλικού συστήματος μεσαίου βεληνεκούς SSC-8/ 9M729, αλλά άφησε ανοιχτό το παράθυρο του διαλόγου.
Από την πλευρά τους, οι Ρώσοι ισχυρίζονται ότι αυτοί συμμορφώνονται με τους όρους της Συνθήκης και κατηγορούν τις ΗΠΑ ότι στις βάσεις που έχουν εγκαταστήσει στη Ρουμανία και στο άμεσο μέλλον στην Πολωνία μπορεί να αναπτυχθούν πύραυλοι Cruise μέσου βεληνεκούς, που μπορεί να απειλήσουν τη Ρωσία. Υποστηρίζουν επιπροσθέτως ότι οι αμερικανικές πυραυλικές δοκιμές αντίκεινται στους όρους της Συνθήκης. Επικεντρώνουν τις κατηγορίες στο αμυντικό σύστημα Aegis και σε εξοπλισμένα μη επανδρωμένα αεροχήματα (Armed Unmanned Aerial Vehicles), για τα οποία οι ΗΠΑ απαντούν ότι πρόκειται για καθαρά αμυντικά μέσα που δεν εμπίπτουν στη Συνθήκη INF.
Παράλληλα η Μόσχα ισχυρίζεται ότι έχει δώσει τις τεχνικές και επιχειρησιακές λεπτομέρειες για τους υπόψη πυραύλους. Οι Αμερικανοί αντιλέγουν ότι στην αρχή η Μόσχα είχε αρνηθεί την ύπαρξη των πυραύλων αυτών, κάτι που ύστερα από πιέσεις παραδέχτηκε αργότερα, ισχυριζόμενη ότι δεν είναι παραβίαση, καθόσον το βεληνεκές τους είναι…. 480 km. Με διαρροές η ρωσική πλευρά αναφέρεται σε μέτρα για την αποκατάσταση ισορροπίας και κατηγορεί τις ΗΠΑ ότι δεν ενδιαφέρονται για την ευρωπαϊκή ασφάλεια. Η αμερικανική πλευρά με τη σειρά της αντικρούει τις κατηγορίες, λέγοντας ότι ενώ δεν υπάρχουν νέα πυραυλικά συστήματά της στην Ευρώπη, η Ρωσία μετά την προσάρτηση της Κριμαίας και την υποστήριξη της ανταρσίας στην Ανατολική Ουκρανία αναπτύσσει τα δικά της στα δυτικά της χώρας.
Οι περισσότεροι Ευρωπαίοι ηγέτες ανησυχούν και επιδιώκουν να αποφύγουν τον τερματισμό της Συνθήκης INF. Αντιλαμβάνονται ότι η ανάπτυξη νέων πυραυλικών συστημάτων από την αναθεωρητική Ρωσία συνιστά σοβαρή απειλή για την ήπειρό μας, αλλά προτείνουν, αντί της απόσυρσης, επαναδιαπραγμάτευση. Επισημαίνεται ότι η πλειονότητα των χωρών της Ευρώπης δεν επιθυμεί εγκατάσταση πυραυλικών συστημάτων στο έδαφός τους.
Πιθανές επιπτώσεις
Αν τελικά αποσυρθούν ΗΠΑ και Ρωσία από τη Συνθήκη INF εκτιμάται ότι είναι πλέον πιθανόν, όπως υπονόησαν εμμέσως πλην σαφώς και οι δύο συμβαλλόμενοι, να ξεκινήσει μια νέα ανεξέλεγκτη κούρσα εξοπλισμών. Κάτι που αναντίρρητα θα επιφέρει σημαντικούς τριγμούς στην ευρωατλαντική ασφάλεια.
Εκτιμάται ότι οι Ευρωπαίοι θα αντιμετωπίσουν νέο δίλημμα ασφάλειας. Συναίνεση λοιπόν στην ανάπτυξη αμερικανικών πυραύλων στην ήπειρο ή άρνηση, με ταυτόχρονη έκθεση στον ρωσικό εκφοβισμό! Όταν μάλιστα υπάρχει μια ρητορική Τραμπ για την Ευρώπη, που προβληματίζει.
Δημιουργείται σοβαρός κίνδυνος μαζί με τη Συνθήκη INF να κλονιστεί μέχρι κατάρρευσης και η Συμφωνία START I του 1994, να μην ανανεωθεί για άλλα 5 χρόνια. (Τερματίζεται το 2021). Αυτό θα οδηγούσε στην παντελή έλλειψη ελέγχων όλων των πυρηνικών. Να επισημάνουμε ότι η υπόψη Συμφωνία θέτει περιορισμούς στον αριθμό των πυρηνικών κεφαλών και των πυραύλων-φορέων τους, περιορίζοντας τα πυρηνικά οπλοστάσια ΗΠΑ και Ρωσίας σε 1.550 κεφαλές ανά χώρα.
Εκτιμήσεις για το μέλλον
Μετά τον θόρυβο που ξέσπασε και συνεκτιμώντας τη «μέθοδο Τραμπ» για δημιουργία εντάσεως πριν από οποιαδήποτε διαπραγμάτευση, τους φόβους της Μόσχας να εμπλακεί σε έναν νέο σφοδρό εξοπλιστικό ανταγωνισμό που θα τη γονατίσει οικονομικά και τις επιδιώξεις των Ευρωπαίων, ένα πιθανό σενάριο είναι να καταλήξουμε σε επαναδιαπραγμάτευση για μια νέα Συνθήκη INF μεταξύ ΗΠΑ - Ρωσίας. Αλλωστε η προθεσμία καταγγελίας 6 μηνών είναι επαρκές χρονικό διάστημα για μια διευθέτηση και διόρθωση που μπορεί να καλύψει τους σκοπούς και των δύο πλευρών.
Τόσο η Ρωσία όσο περισσότερο και οι ΗΠΑ θα ήθελαν μία νέα συνθήκη με παγκόσμιο χαρακτήρα, που θα συμπεριλάβει και την Κίνα. Η διοίκηση Τραμπ ανησυχεί περισσότερο για την ανεξέλεγκτη ανάπτυξη από την Κίνα πυραυλικών συστημάτων. Αυτό το αντιλαμβάνεται η κινεζική ηγεσία, η οποία τηρεί «σιγή» για το θέμα, ενώ ελεγχόμενα από αυτήν ΜΜΕ κατηγορούν Μόσχα και Ουάσινγκτον ότι δημιουργούν ζήτημα για να εξαναγκάσουν το Πεκίνο να συνδιαλλαγεί μαζί τους στο ζήτημα αυτό.
Το χείριστο και απευκταίο σενάριο είναι να τερματιστεί τελικά η Συνθήκη καθόσον επιστρέφουμε όλοι στη δεκαετία του ''80 με ό,τι αυτό σημαίνει για τον ανταγωνισμό Δύσης - Ρωσίας και φυσικά την ασφάλεια της Ευρώπης!
Υπάρχει άραγε η πολιτική βούληση ΗΠΑ και Ρωσίας για να σωθεί η Συνθήκη INF και να αποφευχθεί ένας νέος εξοπλιστικός ανταγωνισμός που θα προκαλέσει ανασφάλεια και αστάθεια στην ευρωπαϊκή ήπειρο;
* Ο Κωνσταντίνος Λουκόπουλος είναι επικεφαλής του Παρατηρητηρίου Liberal
Αναδημοσίευση από τον Φιλελεύθερο της Πέμπτης, 28 Φεβρουαρίου
