Τουλάχιστον μια φορά την ημέρα περιηγούμαστε στο διαδίκτυο είτε χρησιμοποιώντας μηχανές αναζήτησης είτε παρακολουθώντας ροές πληροφοριών σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Οι ενέργειες αυτές εκτελούνται σχεδόν μηχανικά. Ο αναζητών απολαμβάνει στην οθόνη του το αποτέλεσμα της εικόνας και της επιλογής που του προσφέρεται.
Η Τεχνητή Νοημοσύνη (ΤΝ - δηλαδή τα αυτοματοποιημένα συστήματα αποφάσεων που έχουν την δυνατότητα να επιτελούν σύνθετες ενέργειες χωρίς την διαρκή παρέμβαση του ανθρώπινου παράγοντα με την ακολουθία λογικών ενεργειών που συνιστούν αποτέλεσμα μηχανικής εκμάθησης ή βαθιάς μάθησης) αναπτύσσεται για να υπηρετεί τον άνθρωπο μέσω της βελτίωσης των υπηρεσιών της ιατρικής, του εντοπισμού της απάτης, της αναγνώρισης ομιλίας, των μηχανών αναζήτησης, του ηλεκτρονικού εμπορίου και άλλων εφαρμογών.
Ο όρος μηχανική μάθηση αφορά στο σύνολο των τεχνικών και των εργαλείων που επιτρέπουν στις μηχανές να «σκέπτονται» βασιζόμενες σε μαθηματικούς αλγορίθμους που εδράζονται σε δεδομένα. Η βαθιά μάθηση είναι μορφή μηχανικής μάθησης. Ορισμένοι τύποι βαθιάς μάθησης προσομοιάζουν με το νευρικό δίκτυο του εγκεφάλου (artificial neural networks) και βασίζονται σε δεδομένα εκπαίδευσης που επιτρέπουν στους αλγορίθμους αυτομάθησης να εκτελούν ορισμένη εργασία.
Η ξέφρενη κούρσα της εξέλιξης εγείρει εν ταυτώ μείζονα ζητήματα δεοντολογίας και ηθικής. Έχουν διαπιστωθεί επικίνδυνες επιθέσεις στον κυβερνοχώρο, παραβίαση συστημάτων ασφαλείας, χειραγώγηση της κοινής γνώμης στις πολιτικές εκλογές, επίταση κοινωνικών ανισοτήτων (δημιουργία συστημάτων ασφάλισης και επεξεργασίας πιστοληπτικής ικανότητας επί παραδείγματι), μείωση θέσεων εργασίας, επιβουλή της παγκόσμιας ειρήνης με την χρήση νέων αυτόνομων όπλων. Η χρήση αυτόνομων όπλων (drones) στον πόλεμο στην Αρμενία έθεσε όρους τελικής επικράτησης, έφερε στο προσκήνιο το ηθικό ζήτημα του ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος και κατέδειξε ανισότητες μεταξύ κρατικών οντοτήτων.
Αυτές τις συνέπειες προοικονομούσαν με την ανοικτή επιστολή τους οι Max Tegmark (MIT) και Stuart Russell (Berkeley) του έτους 2015 προς τους ερευνητές ΤΝ και ρομποτικής με αίτημα την απαγόρευση κατασκευής αυτόνομων οπλικών συστημάτων και φονικών ρομπότ. Επισήμαναν τότε τον κίνδυνο να χρησιμοποιηθούν αυτά σε τρομοκρατικές ενέργειες, εθνοκαθάρσεις, αποσταθεροποίηση εθνών, υποδούλωση πληθυσμών, δολοφονίες προσωπικοτήτων. Δεν ελήφθη υπόψιν όσο σοβαρά έπρεπε η σχετική προειδοποίηση. Δικαιολογία, φυσικά, δεν μπορεί να αποτελέσει το ούτως καλούμενον «κενό ευθύνης», όπου η τελική υπό κρίσιν πράξη, ενώ προϋποθέτει την συμμετοχή περισσοτέρων φυσικών προσώπων ή φορέων σε προγενέστερο στάδιο, δεν μπορεί σε αυτά τα προηγούμενα στάδια με ακρίβεια να προβλεφθεί ή να ελεγχθεί. Ανακύπτει εν προκειμένω το εύλογο ερώτημα ποιος φέρει την ευθύνη για τις «πράξεις» της ΤΝ. Η απάντηση δέον να αναζητηθεί σε αλυσίδα φυσικών προσώπων και νομικών οντοτήτων, ιδίως στον τελικό χρήστη της ΤΝ, στον κατασκευαστή, στον χρηματοδότη αυτού, στον προγραμματιστή, στον σχεδιαστή, σε αυτόν που ελέγχει, που αποφασίζει για την τελική πράξη.
Πέραν της θέσπισης δεοντολογικών πλαισίων διασφάλισης επωφελούς, για τον Άνθρωπο, εφαρμογής της ΤΝ που δεν έχουν κανονιστική ισχύ, καθίσταται επιτακτική η ανάγκη δημιουργίας πλαισίου που θα καθορίζει αρμοδιότητες και ευθύνες εταιριών, φορέων, κρατών και διεθνών οργανισμών. Δεν έχει επιτευχθεί καθολική συμμόρφωση προς τους δεοντολογικούς κανόνες. Το έτος 2012 το Συμβούλιο Ανθρώπινων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ ενέκρινε ψήφισμα αναφορικά με την προστασία των δικαιωμάτων στο διαδίκτυο. Αυτό το ψήφισμα απομένει να προσλάβει κανονιστικό χαρακτήρα καθολικής αναγνώρισης για το ψηφιοποιημένο περιβάλλον με ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα που να διασφαλίζει τα θεμελιώδη δικαιώματα και να προβλέπει την προστασία τους σε περίπτωση προσβολής.
Ιδέες, αρχές και δικαιώματα, όπως ιδίως η ανθρώπινη αξία, η ανθρώπινη αξιοπρέπεια, η ίση μεταχείριση, η απαγόρευση διακρίσεων, η προσωπική ασφάλεια, η δυνατότητα προσφυγής σε περίπτωση παραβίασης δικαιωμάτων, η δίκαιη δίκη, η ιδιωτική ζωή, η ελευθερία της έκφρασης, το δικαίωμα στην εργασία και στην εξασφάλιση επαρκούς βιοτικού επιπέδου θα πρέπει να αποτελέσουν τον άξονα γύρω από τον οποίο θα περιστραφεί το κανονιστικό πλαίσιο που θα αφορά στις αποφάσεις που πρόκειται να λαμβάνουν κυβερνήσεις, διεθνείς οργανισμοί και ιδιωτικός τομέας που θα βασίζονται σε μηχανές (ΤΝ) και θα επηρεάζουν τον άνθρωπο και τομείς της ζωής του. Το κανονιστικό πλαίσιο που θα δημιουργηθεί, ιδανικά θα πρέπει να γίνει δεκτό σε παγκόσμια κλίμακα και να θεσπίζει μηχανισμούς λογοδοσίας.
Η πανδημία που ενέσκηψε (covid 19) σε συνάρτηση με τις ραγδαίες εξελίξεις στον τομέα της ΤΝ επικαιροποίησε την αναγκαιότητα να παραμείνει ο Άνθρωπος και τα δικαιώματά του στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος. Η παροχή εργασίας εξ αποστάσεως πρόσκαιρα φαίνεται να υπερσκελίζει την παροχή εργασίας με παρουσία στον τόπο, όπου πρέπει να παρέχεται. Η θέση σε αναστολή των εργαζομένων ίσως να προεξοφλεί την αντικατάσταση του ανθρώπου και την υποκατάστασή του από μορφές ΤΝ που θα εκτελούν τις ανατεθειμένες σε αυτές εργασίες χωρίς να επηρεάζονται από επιδημίες. Αυτές οι δυσοίωνες προβλέψεις ίσως επιβεβαιωθούν, αν δεν υπάρξει καθολικής αποδοχής κανονιστικό πλαίσιο που θα διασφαλίζει το δικαίωμα στην εργασία και στο επαρκές βιοτικό επίπεδο.
Οι πληροφορίες που τίθενται από τους προγραμματιστές στη διάθεση των μορφών ΤΝ δεν πρέπει να αντιστρατεύονται το δικαίωμα στην ιδιωτικότητα. Οφείλουν να διασφαλίζουν το δικαίωμα στην πληροφόρηση και να μην καταστρατηγούν την ελευθερία της βούλησης και την ευθύνη που προκύπτει από την λήψη μιας απόφασης και τις παραμέτρους που συντελούν στην λήψη αυτής. Η προσπάθεια για βελτιστοποίηση της αναζήτησης με βάση τις προσωπικές προτιμήσεις του χρήστη μήπως τελικώς υπονομεύει την ελευθερία της επιλογής του χρήστη, αφού καθορίζονται από τη μηχανή τα είδη της πληροφορίας που του παρέχονται; Η εμπιστοσύνη στις δυνατότητες των αμερόληπτων μηχανών που «δεν αποτυγχάνουν» (χαρακτηριστικό παράδειγμα από το μακρινό πια 1997 η επικράτηση του υπολογιστή Deep Blue έναντι του κορυφαίου Κασπάροβ) συνεκτιμά άραγε τις ιδιαίτερες περιστάσεις και ικανότητες του ανθρώπου (περίπτωση κυβερνήτη Σάλεμπέργκερ που κατόρθωσε να προσυδατώσει το αεροσκάφος στον ποταμό contra στις προβλέψεις των αλγορίθμων του προσομοιωτή);
Υποστηρίζεται ότι η χρήση της ΤΝ στον τομέα της Δικαιοσύνης θέτει όρους ομοιόμορφης και αποτελεσματικής απονομής δικαίου που αποτελεί πάγιο αίτημα της κοινωνίας. Αναμφίβολα η ΤΝ υποστηρίζει το έργο του δικηγόρου, του εισαγγελέα και του δικαστού δια της πρόσβασης στην νομοθεσία και στην νομολογία μέσω μηχανών αναζήτησης. Σίγουρα θα μπορούσε να υποβοηθήσει και το έργο των δικαστικών υπαλλήλων. Ενδεχομένως θα μπορούσε πιλοτικά να εφαρμοστεί στη Διοικητική Δίκη και κυρίως σε φορολογικές υποθέσεις (θέτοντας στη διάθεση του αλγορίθμου αποφάσεις που έχουν εκδοθεί σε παρόμοιες υποθέσεις). Η συνταγματικής περιωπής απαίτηση για τον φυσικό Δικαστή και για τον τρόπο συγκρότησης του Δικαστηρίου δεν καταλείπει περιθώρια υποκατάστασης του Δικαστού από την ΤΝ. Στασιάζεται αν και κατά πόσον η ΤΝ μπορεί να εξυπηρετήσει στην ποινική διαδικασία.
Κατά την προσωπική μου άποψη είναι σχεδόν ανέφικτο να ανατεθεί στην ΤΝ η εξήγηση εκ των υστέρων της συμπεριφοράς του κατηγορουμένου κατά τον κρίσιμο χρόνο τέλεσης της πράξης (άρση καταλογισμού αρ 34 ΠΚ, ελάττωση της ικανότητος προς καταλογισμό αρ 36 ΠΚ, βρασμός ψυχικής ορμής αρ 299 παρ 2 ΠΚ, άμυνα αρ 22 ΠΚ, βαθμός εξάρτησης από ουσίες ή χρήση ουσιών και πόσο αυτές επηρέασαν ή όχι την ελευθερία της βούλησης και το άλλως δύνασθαι πράττειν του συγκεκριμένου δράστη, δικαιολογημένη αγανάκτηση αρ 308 ΠΚ, δικαιολογημένη συναισθηματική φόρτιση αρ 79 ΠΚ). Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η νομολογία ποικίλει, το πραγματικό κάθε συγκεκριμένης υπόθεσης φέρει το στοιχείο της μοναδικότητας και το μόνο κοινό στοιχείο είναι η επίκληση από τους παράγοντες της Δίκης ισχυρισμών και η διερεύνησή τους από το Δικαστήριο. Είναι σχεδόν ανέφικτο να ανατεθεί στην ΤΝ η ποσοτικοποίηση της επιρροής που άσκησε στο σύνολο της συμπεριφοράς του κατηγορουμένου η προγενέστερη εκδήλωση συγκεκριμένης συμπεριφοράς από τον παθόντα ή θύμα (ανάρμοστη συμπεριφορά αρ 84 παρ 2 εδ γ ΠΚ).
Το Ποινικό Δίκαιο είναι ο κατεξοχήν κλάδος δικαίου, όπου λαμβάνει χώρα η εξατομίκευση της ανθρώπινης συμπεριφοράς προκειμένου να κριθεί η ενοχή, η υπαιτιότητα, ο βαθμός ευθύνης και να επιβληθεί η ανάλογη και δίκαιη ποινή. Μπορεί ο τόπος και χρόνος του εγκλήματος να είναι γνωστοί. Μπορεί να υφίσταται η δυνατότητα της αναπαράστασης της σκηνής του εγκλήματος ως εικόνας με βάση τα δεδομένα της αυτοψίας και των κατασχέσεων, όμως η ανθρώπινη συμπεριφορά είναι συνισταμένη πολλών διαφορετικών συνιστωσών.
Το τεκμήριον της αθωότητας και η θεμελιώδης αρχή της ηθικής απόδειξης που επιχειρήθηκε να αντικειμενικοποιηθεί (με την τροποποίηση του ΚΠΔ) με τις πρόσθετες εγγυήσεις της ειδικής και εμπεριστατωμένης αιτιολογίας πόσο μπορούν να μεταλαμπαδευτούν ως δεδομένα σε μηχανή; Ποια δεδομένα μπορούν να τεθούν υπόψιν του αλγόριθμου προκειμένου να σκιαγραφηθεί με αντικειμενικό τρόπο το προφίλ του εκάστοτε συγκεκριμένου δράστη;
Δικαστήρια σε τουλάχιστον δέκα πολιτείες των ΗΠΑ χρησιμοποιούν το λογισμικό «Compass» που σχεδιάστηκε από ιδιωτική αμερικανική εταιρεία, το οποίο υπολογίζει τον κίνδυνο επανάληψης ενός αδικήματος. Ως δεδομένα προσφέρονται στον αλγόριθμο στοιχεία που αντλούνται από το δελτίο του ποινικού μητρώου και απαντήσεις σε ειδικό ερωτηματολόγιο. Η εταιρεία, όμως, δεν κοινολογεί τα κριτήρια και τον τρόπο επεξεργασίας εκ μέρους του λογισμικού των δεδομένων που του παρέχονται.
Οι πολέμιοι της χρήσης του λογισμικού καταλογίζουν σε αυτό ότι αναγνωρίζει στους αφροαμερικανούς δράστες μεγαλύτερη πιθανότητα τέλεσης αξιόποινης πράξης σε σχέση με τους λευκούς. Ο αλγόριθμος αξιολόγησης της επικινδυνότητας της συμπερριφοράς του δράστη κατασκευάζεται απο προγραμματιστές και στηρίζεται κατά βάσιν στην ηλικία, στο φύλο, στην γεωγραφία, στο οικογενειακό υπόβαθρο και στο καθεστώς απασχόλησης. Ενδέχεται συνεπώς για δύο δράστες που έχουν διαπράξει το ίδιο έγκλημα να προκύψει διαφορετικό αποτέλεσμα αναφορικά με την πιθανότητα να τελέσουν το έγκλημα εκ νέου στο μέλλον, αναφορικά με την ποινή που πρέπει να τους επιβληθεί. Και όλα αυτά με βάση δεδομένα που οι ίδιοι και η υπεράσπισή τους δεν έχουν τρόπο να αμφισβητήσουν ή να εκτιμήσουν, διότι δεν αποκαλύπτεται ομηχανισμός επεξεργασίας των δεδομένων αυτών εκ μέρους του αλγορίθμου.
Θεωρούν ότι τα δεδομένα που παρέχονται στον αλγόριθμο βασίζονται σε προκαταλήψεις και στοιχεία του παρελθόντος που υπονομεύουν την αμεροληψία του λογισμικού. Αυτή η υποψία διαβρώνει την αρχή της δίκαιης δίκης. Προβληματισμό επομένως προκαλεί η μεθοδολογία που χρησιμοποιούν οι ιδιωτικές εταιρίες. Ο κίνδυνος ελλοχεύει λόγω της πιθανής «παράλειψης δεδομένων», της επιλογής αυτών των δεδομένων που ταιριάζουν σε προκαθορισμένο πλαίσιο με αποκλεισμό αποφάσεων που «δεν βολεύουν».
Στις 3-4 Δεκεμβρίου 2018 δημοσιεύτηκε ο Ευρωπαϊκός Χάρτης Δεοντολογίας για την χρήση της ΤΝ στα δικαστικά συστήματα. Επισημαίνεται ότι δεν είναι καθόλου απίθανη η, διακριτική και μη, χρήση των συστημάτων αναφοράς επί πληρωμή (στο προτυπο της διαφήμισης στην μηχανή αναζήτησης της Google) που θα επιτρέπουν σε ορισμένους φορείς να δίδουν λιγότερο βάρος σε αποφάσεις μη ευνοϊκές γι’ αυτούς. Άλλο ζήτημα επομένως (επιθυμητό) ο εκσυγχρονισμός των Δικαστηρίων και των γραμματειών με χρήση της ΤΝ και άλλο η δημιουργία λογισμικού ή αλγορίθμου με προφίλ κατηγορουμένων, μαρτύρων, Δικαστών, Δικηγόρων και Εισαγγελέων και η χρήση του στην (Ποινική) Δίκη.
Αν συμφωνούμε ότι η Δικαιοσύνη αποτελεί την πρώτιστη αρετή των κοινωνικών θεσμών και κάθε πρόσωπο διαθέτει μια απαραβίαστη αξία που θεμελιώνεται στην ιδέα της Δικαιοσύνης, ώστε η ευημερία της κοινωνίας να αδυνατεί να κατισχύσει αυτής, τότε σε μια δίκαιη κοινωνία τα δικαιώματα που εγγυάται αυτή δεν υποτάσσονται ούτε σε πολιτικές διαπραγματεύσεις ούτε σε υπολογισμούς συμφερόντων. Η κοινωνία ως αυτάρκης συνένωση προσώπων έχει προσδιορίσει το σύστημα συνεργασίας που βασίζεται στην αναγνώριση κανόνων δεσμευτικών στις μεταξύ των προσώπων σχέσεις, που ενεργούν στην πλειοψηφία τους σε συμφωνία με αυτούς. Αυτή η οργάνωση σκοπεί στην προαγωγή του καλού, αλλλά χαρακτηρίζεται είτε από σύγκρουση (όταν ο τρόπος διανομής των αγαθών που παράγονται δεν αφήνει αδιάφορα τα πρόσωπα) είτε από ταυτότητα συμφερόντων (εφόσον η κοινωνική συνεργασία καθιστά εφικτή μια ζωή καλύτερη για όλους).
Όμως διαπνέονται όλοι από την ίδια αντίληψη για τις αρχές της Δικαιοσύνης ή το τί είναι δίκαιο και τί άδικο συνιστά αντικείμενο διαμάχης; Αν αυτό ισχύει τότε πως μπορούμε να ισχυριστούμε ότι τα δεδομένα που πρόκειται να τεθούν στη διάθεση του αλγόριθμου θα οδηγήσουν σε αντικειμενικό, αμερόληπτο και άρα δίκαιο αποτέλεσμα; Ακόμη και αν υφίσταται μια γενική κοινή αντίληψη περί Δικαιοσύνης μπορούμε να συμφωνήσουμε ότι οι θεσμοί είναι δίκαιοι, εφόσον δεν λαμβάνουν χώρα αυθαίρετες διακρίσεις ανάμεσα στα πρόσωπα.
Εκτός των νόμων, των θεσμών και των κοινωνικών συστημάτων, δίκαιες ή άδικες χαρακτηρίζονται οι αποφάσεις, οι κρίσεις και η απόδοση ευθύνης. Μα η δυσπιστία της ενδεχόμενης διακριτικής μεταχείρισης διαβρώνει το ευτεταγμένον της κοινωνίας και της πολιτικής καλοπιστίας. Υπό το πρίσμα αυτό η ανάγνωση των νόμων και η στήριξη των επιχειρημάτων στην ηθική αξιολόγηση της συγκεκριμένης πράξης των συγκεκριμένων ανθρώπων αποτελεί λειτουργία που δύσκολα η μηχανή (αυτόματη δικαιοδοτική λειτουργία) μπορεί να αντικαταστήσει τον άνθρωπο (Δικαστή και Δικηγόρο).
Ποιος δεν επιθυμεί να τον μεταφέρει η ΤΝ (αυτόνομα αυτοκίνητα) χωρίς τη διαρκή παρέμβασή του; Όμως το αυτόνομο σύστημα της ΤΝ του αυτοκινήτου που θα έχει ως μοναδικό σκοπό από τον προγραμματιστή να εξασφαλίσει την επιβίωση του επιβαίνοντος, πως θα λειτουργήσει όταν στην διαδρομή του και χωρίς δυνατότητα πέδησης ή αποφυγής θα βρεθεί ένας ηλικιωμένος με το εγγόνι του που αποφάσισε να διασχίσει τον δρόμο τελευταία στιγμή; Ποια δεδομένα θα έχει στη διάθεσή της η ΤΝ ώστε να σταθμίσει το αγαθό της ζωής και της υγείας επιβάτη και πεζών με σκοπό να επιλέξει;
Αυτή η στάθμιση εγείρει μείζονα ζητήματα ηθικής, δεοντολογίας και ποινικής ευθύνης. Οι κίνδυνοι από την ανηλεή ανάπτυξη της τεχνολογίας στον τομέα της ΤΝ μπορούν να μειωθούν και οι φόβοι να ξεπεραστούν, αν θεσπιστεί ένα καθολικής αποδοχής κανονιστικό πλαίσιο που θα διέπεται από δικαιοσύνη. Πρέπει να συσταθούν φορείς – επιτροπές με αρμοδιότητα την επιτήρηση των διαδικασιών επιλογής (κατάλληλη ποσότητα αρχείων, όχι δημιουργία μαζικών αρχείων, απουσία μεροληπτικής διάθεσης έναντι προσώπων ή ομάδων,) των δεδομένων που θα τεθούν στην διάθεση του εκάστοτε αλγόριθμου που τελικώς θα τα επεξεργαστεί. Με αυτό τον τρόπο θα εξασφαλιστεί ακρίβεια και αμεροληψία για τον αλγόριθμο που θα κληθεί να διαχειριστεί προσωπικά δεδομένα, αφού κάθε παράγων (εταιρίες, ερευνητικά κέντρα, κρατικές οντότητες, διεθνείς οργανισμοί) θα είναι προσεκτικός ως προς την τήρηση των κανόνων.
Η Κασσάνδρα προειδοποίησε για τον Δούρειο Ίππο τους Τρώες. Το χάρισμά της παρέμενε πουκάμισο αδειανό. Στερήθηκε την πειθώ, αφού αρνήθηκε στον θεό Απόλλωνα (που της το χάρισε), ως αντάλλαγμα του δώρου του, τον έρωτά της. Είναι η ΤΝ ο σύγχρονος Δούρειος Ίππος ή θα κατορθώσει η ανθρωπότητα να χαλιναγωγήσει την ΤΝ, ώστε αυτή να υπηρετεί τον άνθρωπο; Θα διατηρήσει ο άθρωπος την μοναδικότητά του στο ταξίδι του χρόνου και την θέση του στην συμπαντική δημιουργία; Μπορεί η μηχανή να αντιπαρατεθεί στη δημιουργικότητα του ανθρώπου; Η στενή ΤΝ σίγουρα όχι. Η ισχυρή ΤΝ μπορεί εμφανίζει στοιχεία ανθρώπινης νοημοσύνης και κοινής λογικής. Αυτή η εκδοχή της ΤΝ δεν έχει καταστεί ακόμη εφικτή. Όμως η νίκη στο παραδοσιακό κινέζικο παιχνίδι σκέψης και στρατηγικής Go επί του παγκόσμιου πρωταθλητή Lee Sedol από τον υπολογιστή της Google τον Μάρτιο του 2016 ενδεικνύουν στοιχεία δημιουργικότητας εκ μέρους του αλγορίθμου. Ο Stephen Hawking επέκρινε σταθερά και σκληρά την προσπάθεια για ανάπτυξη συστημάτων ισχυρής ΤΝ. Ο Elon Musk προειδοποιεί ότι η ισχυρή ΤΝ μπορεί να αποτελέσει δυναμικά βασικό κίνδυνο για την ύπαρξη του ανθρώπινου πολιτισμού.
Εναπόκειται στην αποφασιστικότητα του ανθρώπου, στην διορατικότητά του και στην αποτελεσματικότητα της πρόγνωσης που έχει αναπτύξει ως δεξιότητα να τηρήσει το μέτρο στην τεχνολογική εξέλιξη της ΤΝ και να θέσει τις βάσεις και το πλαίσιο που θα καθορίσει και το μέλλον της συνύπαρξής του με την ΤΝ διαφυλάσσοντας την ελευθερία της βούλησής του, την κριτική σκέψη του, την εφευρετικότητά του, την φαντασία του και τα θεμελιώδη δικαιώματά του. Μην λησμονούμε: «πάντων χρημάτων μέτρον εστίν άνθρωπος».
* Ο Δημήτρης Γκαβέλας είναι δικηγόρος, αντιπρόεδρος της Ένωσης Ποινικολόγων και Μαχόμενων Δικηγόρων.
