Η διαδικασία διανομής των σχολικών μασκών, αλλά και όλα τα ευτράπελα που ακολούθησαν, καταδεικνύουν ότι ο τρόπος που διοχετεύθηκαν στις σχολικές μονάδες, χωρίς ίχνος φαντασίας, υποδηλώνει την πίστη σε ένα κράτος αφέντη, ρυθμιστή, μπροστά στο οποίο ο απλός πολίτης οφείλει να υποτάσσεται.
Αστοχία υλικού; Διοικητική ανεπάρκεια ή κάτι άλλο που σίγουρα υφέρπει στη σκέψη ορισμένων;
Κάποτε, στην πρώην Σοβιετική Ένωση οι οικονομικοί παράγοντες του Gosplan, δηλαδή του κεντρικού οργάνου του οικονομικού σχεδιασμού, καυχιούνταν ότι η χώρα τους σε σχέση με τον αντίπαλο, τις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, παρήγαγε μεγαλύτερο όγκο από ατσάλι και σίδερο, λατρεύοντας έτσι την ποσότητα παραγνωρίζοντας όμως ότι ένα μεγάλο μέρος από αυτό είτε δεν τηρούσε τις απαραίτητες τεχνικές προδιαγραφές, είτε ήταν εντελώς άχρηστο. Αλλά και για τα τελικά καταναλωτικά αγαθά συνέβαινε το ίδιο, π.χ. αναφέρονται περιπτώσεις στη δεκαετία του 80 όπου από τα ζευγάρια παπουτσιών έλλειπε το ένα ή ακόμα τα νούμερα ήταν εντελώς αυθαίρετα και φυσικά η ποιότητά τους ευτελής. Επίσης εκείνη την εποχή είχαν γίνει αναφορές,ότι σε ορισμένες περιπτώσεις ένα ποσοστό μεταξύ 33% και 50% της συνολικής παραγωγής ορισμένων καταναλωτικών αγαθών ήταν είτε ελαττωματικά είτε ο καταναλωτής τα απέρριπτε.
Χαρακτηριστικά ο σοβιετικός οικονομολόγος Abalkin ανέφερε σε άρθρο του σχετικά με τον οικονομικό μηχανισμό και τον τρόπο σκέψης που επικρατούσε τότε τα εξής:
«Η χώρα μας παράγει 390 εκατομμύρια ζεύγη παπουτσιών,περισσότερα από τις ΗΠΑ (379 εκατομμύρια ζεύγη),περισσότερα από από το Ηνωμένο Βασίλειο(150 εκατομμύρια ζεύγη),αλλά και από τη Δυτική Γερμανία (110 εκατομμύρια ζεύγη).Όμως ο καταναλωτής είναι συχνά δυσαρεστημένος»
Αυτά βέβαια συνέβαιναν σε ένα σύμπαν κρατικών, διοικητικών ρυθμίσεων και οικονομικών στρεβλώσεων όπου είχε εξοβελιστεί η αγορά και οι δυνάμεις της, που θα μπορούσε με τρόπο αποτελεσματικό γρήγορο και με μικρό κόστος να φέρει σε επαφή τους παραγωγούς με τους καταναλωτές όπως συμβαίνει σε μία οικονομία της αγοράς όπου η «ανθρώπινη δράση», για να χρησιμοποιήσουμε τον όρο του Mises, κατευθύνει τους ανθρώπους και τις αποφάσεις τους.
Οι καιροί παρήλθαν. Το σοβιετικό πρότυπο κατέρρευσε και μαζί του όλες οι οικονομικές αυταπάτες που το στηρίζουν.
Όχι όμως παντού. Παράδειγμα η χώρα μας όπου πάντα, με τον έναν ή με τον άλλο τρόπο, εξύμνησε τις κρατικές παρεμβάσεις στην οικονομία ώστε να τιθασευτεί η «αναρχία της αγοράς» αγνοώντας βέβαια τον τρόπο λειτουργίας μιας κεντρικά διευθυνόμενης οικονομίας, τις εγγενείς δυσλειτουργίες της και τον τεχνητό-μη φυσιολογικό τρόπο επικοινωνίας μεταξύ των παραγωγών και των καταναλωτών.
Ο σοβιετισμός καλά κρατεί και δυστυχώς δηλητηριάζει οποιαδήποτε προσπάθεια στροφής προς την επικράτηση του αυτονόητου. Το πρόσφατο παράδειγμα της διανομής μασκών στα σχολεία από κρατικές αρχές είτε της κεντρικής διοίκησης, είτε της αυτοδιοίκησης με όλα όσα ακολούθησαν επιβεβαιώνουν το σοβιετισμό που διατρέχει ακόμα την Πολιτεία.
Ενώ κοιτάμε τα αποτελέσματα αυτής της κεντρικής επιλογής, αγνοούμε ότι το αγαθό της προστασίας θα είχε διαφυλαχθεί καλύτερα εάν επελέγετο ένας διαφορετικός τρόπος διανομής λιγότερος γραφειοκρατικός και περισσότερο αποτελεσματικός, με σεβασμό, τόσο στον πολίτη όσο και στα χρήματα των φορολογούμενων.
Η κεντρική επιλογή απεδείχθη ανεπαρκής και μη ανταποκρινόμενη στις ανάγκες: σπατάλη πόρων, χρόνου και πρώτων υλών και αυτό διότι δεν εδόθη η δυνατότητα στους πολίτες να επιλέξουν οι ίδιοι, εφοδιάζοντάς τους με κουπόνια (voucher) τα οποία θα αντάλλαζαν με τον προμηθευτή της αρεσκείας τους για την απόκτηση της μάσκας. Λύσεις έξυπνες και απλές, γρήγορα εφαρμόσιμες.
Και όμως κάτι τέτοιο δεν έγινε. Ίσως γιατί θεωρήθηκε πολύ «φιλελεύθερο». Ίσως και «νεοφιλελεύθερο». Μπορεί κάποιοι να θεώρησαν ότι ο πολίτης δεν είναι αρκετά ώριμος για να επιλέξει ο ίδιος. Είναι όμως ώριμος για να επιλέξει το αυτοκίνητο της αρεσκείας του, την τροφή του, τον τρόπο που θα ντυθεί ή ακόμα τη σεξουαλική του προτίμηση.
Η οικονομία μας για να αναταχθεί χρειάζεται περισσότερες φιλελεύθερες επιλογές. Περισσότερη ατομική υπευθυνότητα και λιγότερες διοικητικές παρεμβάσεις.
Ας ελπίσουμε ότι η παρούσα κυβέρνηση έχει την πολιτική βούληση αλλά και το σχέδιο να ξεριζώσει τον υφέρποντα κολλεκτιβισμό από την οικονομία.
*Ο κ. Μηνάς Αναλυτής είναι Οικονομολόγος PhD
