Του Ιωάννη Λεοντακιανάκου*
Το δημοψήφισμα στις 30 Σεπτεμβρίου 2018 στη πΓΔΜ ήταν μια «ψυχρολουσία» τόσο για την κυβέρνηση Ζόραν Ζάεφ, όσο και για την αντιπολίτευση του ΧρίστιανΜίτσκοσκι (οι λόγοι θα γίνουν κατανοητοί στη συνέχεια). Μια σειρά βασικών λαθών τακτικής του Πρωθυπουργού των Σκοπίων και Προέδρου του κόμματος «Σοσιαλδημοκρατική Ένωση – SDSM» Ζόραν Ζάεφ, οδήγησε σ' ένα αποτέλεσμα πολύ κατώτερο του πήχη που ο ίδιος είχε θέσει, την έναρξη κατάστασης αστάθειας στο γειτονικό μας κρατίδιο και τη διαφαινόμενη κατάρρευση της διμερούς Συμφωνίας των Πρεσπών.
Αλλά ας προσεγγίσουμε τα γεγονότα χρονολογικά. Στη πΓΔΜ, οι εκλογές τον Δεκέμβριο του 2016 έδωσαν μια «Πύρρειο» νίκη στο εθνικιστικό κόμμα VMRO-DPMNE του Νίκολα Γκρουέφσκι (προκατόχου του ΧρίστιανΜίτσκοσκι) έναντι του κεντροαριστερού κόμματος «Σοσιαλδημοκρατική Ένωση–SDSM» του Ζόραν Ζάεφ. Ωστόσο, μετά από την αποτυχία σχηματισμού κυβέρνησης από τον Γκρουέφσκι και παρά τις αντιρρήσεις και τα προσκόμματα εκ μέρους του εθνικιστή Προέδρου Γκιόρκι Ιβανόφ, δόθηκε η ευκαιρία στον Ζάεφ, ο οποίος, τελικά, σχημάτισε τρικομματική κυβέρνηση 62 βουλευτών στο κοινοβούλιο των 120 εδρών, συνεργαζόμενος με δύο αλβανικά κόμματα.
Στη διάρκεια της διακυβέρνησής του, ο Ζάεφ διαπίστωσε ότι υφίσταται πραγματική προοπτική ένταξης της χώρας του στο ΝΑΤΟ στο πλαίσιο της προσπάθειας των ΗΠΑ να αποκόψουν τα Δυτικά Βαλκάνια από την Ρωσική επιρροή (ιδιαίτερα μετά την επίσκεψη του Σέρβου Προέδρου Αλεξάνταρ Βούτσιτς στη Μόσχα τον Δεκέμβριο 2017), καθώς και ένταξης της στην Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε.) στο πλαίσιο του Γερμανικού ενδιαφέροντος για διεύρυνση της Ένωσης στα Βαλκάνια. Στο σημείο αυτό, εκτίμησε ότι θα κατόρθωνε να ξεμπλοκάρει τις ενταξιακές διαδικασίες(που δεν είχαν κατορθώσει οι κυβερνήσεις του VMRO), ώστε να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ και επιπλέον ξεκινώντας την ενταξιακή διαδικασία στην Ε.Ε. να αρχίσουν τα οικονομικά οφέλη για τη χώρα του.
Από τις αρχές του 2018 άρχισε να αναπτύσσεται μια έντονη κινητικότητα για την προσέγγιση των δύο κυβερνήσεων με άμεση εμπλοκή του Μάθιου Νίμιτς, η οποία κατέληξε στην υπογραφή (από τους δύο ΥΠΕΞ, Νίκο Κοτζιά και Νικόλα Ντιμιτρόφ) της διμερούς Συμφωνίας των Πρεσπών στις 17 Ιουνίου 2018.
Ο Ζάεφ, εμμένοντας στην υπόσχεσή του να αποταθεί απευθείας στους πολίτες της πΓΔΜ για έγκριση της διμερούς Συμφωνίας, προέβη σε δημοψήφισμα στις 30 Σεπτεμβρίου 2018. Το αποτέλεσμα στο τιθέμενο ερώτημα «Είστε υπέρ της ένταξης της χώρας στην ΕΕ και στο ΝΑΤΟ, αποδεχόμενοι τη συμφωνία μεταξύ της Δημοκρατίας της Μακεδονίας και της Ελλάδας;» με περίπου 610 χιλιάδες θετικές ψήφους (91/46% των πολιτών που ψήφισαν) θεωρήθηκε ως αποτυχία, καθώς το ποσοστό συμμετοχής έφτασε στο 36,91% των εγγεγραμμένων στους εκλογικούς καταλόγους.
Διερευνώντας τα λάθη τακτικής εκ μέρους του Σκοπιανού Πρωθυπουργού μπορούμε να καταγράψουμε τα ακόλουθα:
1. Η κυβέρνηση Ζάεφ έχει εκλεγεί με σημαία της την πάταξη της διαφθοράς και την απονομή των αναλογουσών ευθυνών στα μέλη της πρώην κυβέρνησης Γκρουέφσκι. Σε κανένα σημείο της προεκλογικής εκστρατείας της δεν είχε αναφερθεί στο θέμα της επίλυσης της ελληνοσκοπιανής διαφοράς μέσω ενός αμοιβαίου συμβιβασμού. Επομένως, οι σλαβομακεδόνες ψηφοφόροι του κόμματος δεν είχαν προετοιμασθεί, ούτε είχαν δώσει την έγκρισή τους για την έναρξη μιας τέτοιας διαδικασίας.
2. Ενώ η Συμφωνία των Πρεσπών (Μέρος Ι, Άρθρο Ι, Παράγραφος 4γ)δεν υποχρεώνει σε προσφυγή επικύρωσής της από τους πολίτες, παρασυρόμενος από την αντιπολίτευση,δεσμεύτηκε για την διεξαγωγή δημοψηφίσματος («Είστε υπέρ της ένταξης της χώρας στην ΕΕ και στο ΝΑΤΟ, αποδεχόμενοι τη συμφωνία μεταξύ της Δημοκρατίας της Μακεδονίας και της Ελλάδας;»).
3. Στην προσπάθεια ενίσχυσης της εκστρατείας υπέρ της αποδοχής της Συμφωνίας στο δημοψήφισμα, επιστρατεύτηκαν μια σειρά από ξένους ηγέτες και πολιτικούς (Μέρκελ, Μακρόν, Τζιμ Μάτις, Στόλτενμπεργκ, κλπ) για να νουθετήσουν τον «προφανώς ανώριμο λαό». Όμως το“λιβανιστήρι” απέτυχε,όπως στο Σχέδιο Αναν στον Κυπριακό λαό, στο δημοψήφισμα στην Ελλάδα το 2015, στο Brexit, στις εκλογές στις ΗΠΑ (με εκλογή του αυτσάϊντερ Τραμπ), καθώς «το πολύ το Κύριε ελέησον, το Βαριέται κ' ο Θεός».
4. Υπήρξε υπερεκτίμηση,εκ μέρους του Ζάεφ,αφενός των επικοινωνιακών δυνατοτήτων του στο να πείσει την πλειοψηφία των ψηφοφόρων για τα κέρδη της Συμφωνίας των Πρεσπών, και αφετέρου της αλβανικής υποστήριξης (δεν πήγαν «μονοκούκι» όλες υπέρ Ζάεφ, καθώς υφίστανται ενδοαλβανικές έριδες/διαφορές και τουρκική επιρροή). Αυτή η λανθασμένη εκτίμηση οδήγησε την κυβέρνηση να ορίσει τον πήχη επιτυχίας στο δημοψήφισμα σε άνω των 700 χιλιάδων ψήφων, ενώ έπρεπε να τη συνδέσει με τον αριθμό ψήφων που συγκέντρωσε ο Πρόεδρος Ιβάνοφ για την εκλογή του (περί τις 520 χιλιάδες). Παράλληλα, η αντιπολίτευση με την υπόδειξη (εκ του πονηρού)για αποχή, καρπώθηκε ήδη ένα 35% που δεν πάει να ψηφίσει (λάθος καταλόγων, διασπορά, αδιάφοροι, κλπ) επιπλέον του ποσοστού της πραγματικής καταψήφισης μέσω της αποχής.
5. Υποτιμήθηκαν οι δυνατότητες της Ρωσικής και η Τουρκικής (υπόγειας) επιρροής, καθώς ο πληθυσμός της πΓΔΜ είναι ένα μωσαϊκό εθνοτήτων (σύμφωνα με την τελευταία επίσημη απογραφή του 2002, ο συνολικός πληθυσμός της χώρας ήταν 2.022.547 άτομα, των οποίων η εθνικότητα κατανέμεται ως εξής: 1.297.981 ή το 64% είναι Σλαβομακεδόνες, 509.083 ή 25,2% είναι Αλβανοί, 77.959 ή 3,9 % είναι Τούρκοι, 53.879 ή 2,7% είναι Ρομά, 35.939 ή 1,8% είναι Σέρβοι, 17.018 ή 0,8% είναι Βόσνιοι ή Πομάκοι ή Τορμπέκι, 9.695 ή 0,5% είναι Βλάχοι και οι υπόλοιποι 20.993 δεν ανήκουν σε καμία από τις προηγούμενες κατηγορίες).
6. Διαπιστώθηκε η έλλειψη μιας δυναμικής εναλλακτικής λύσης σε αρνητική εξέλιξη σύμφωνα με τα αναμενόμενα αποτελέσματα/εξαγγελίες στο δημοψήφισμα. Η κυβέρνηση, μετά τις παραλείψεις και τα λάθη στην επικοινωνιακή στρατηγική της και το κακό αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος, παρουσιάσθηκε να προσπαθεί να διορθώσει τα «κακώς κείμενα» με αναφορές στον λανθασμένο πήχη προσδοκιών, με εκβιαστικά διλήμματα τόσο προς την αντιπολίτευση όσο και προς τους ψηφοφόρους, κ.ο.κ.
Οι συνέπειες από την παραπάνω λανθασμένη τακτική της κυβέρνησης των Σκοπίων διαφαίνεται ότι θα είναι:
1. Οι βουλευτές της μείζονος αντιπολίτευσης (εθνικιστικό κόμμα VMRO-DPMNE) έχουν εκτεθεί, ιδιαίτερα μετά την διενέργεια και το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος, και θεωρείται πάρα πολύ δύσκολο (αν όχι αδύνατο) να δυνηθούν κάποιοι να αποσκιρτήσουν και να στηρίξουν την αλλαγή του Συντάγματος,αντιτιθέμενοι στη βούληση των ψηφοφόρων τους - παρ' όλες τις αναμενόμενες πιέσεις και πιθανόν εκβιαστικά διλήμματα που σχετίζονται με τις ποινικές διώξεις μελών τους λόγω των οικονομικών σκανδάλων.
2. Σοβαρή ένδειξη ότι δεν θα είναι εφικτή η επίτευξη της αναγκαίας πλειοψηφίας των 80 ψήφων (λείπουν 8 που θα πρέπει να αναζητηθούν στην πλευρά του VMRO και των λοιπών αλβανικών κομμάτων) για να εγκριθεί στην παρούσα βουλή της πΓΔΜ η αλλαγή του Συντάγματος.
3. Η κατάσταση εξελίσσεται, πρώτον, σε αστάθεια καθώς δεν είναι πλήρως προβλέψιμη η στάση των συμμετεχόντων στην κυβέρνηση αλβανικών κομμάτων σε ότι αφορά στις εκλογές και δεύτερον, εφόσον συμφωνηθεί η προσφυγή στις κάλπες περί το τέλος Νοεμβρίου 2018, δεν είναι εφικτή η ολοκλήρωση των απαιτούμενων στην διμερή Συμφωνία Ελλάδας-πΓΔΜ των αναγκαίων Συνταγματικών αλλαγών. Άρα,τυπικά, η Συμφωνία των Πρεσπών παύει να ισχύει μετά την 31η Δεκεμβρίου 2018 (Μέρος 1, Άρθρο 1, Παράγραφος 1 ε).
4. Προβλέπεται δυσκολία και πιθανότατα αδυναμία συγκέντρωσης της απαραίτητης πλειοψηφίας των 80 εδρών στη νέα βουλή που θα σχηματισθεί μετά τις εκλογές περί το τέλος Νοεμβρίου 2018. Επιπρόσθετα, είναι πασιφανές ότι δεν θα ολοκληρωθούν,στη συνέχεια, έγκαιρα οι προβλεπόμενες Συνταγματικέ αλλαγές.
5. Τέλος, έστω κι αν ισχύσουν οι παραδοχές ότι θα βρεθεί η απαιτούμενη πλειοψηφία στη νέα βουλή, θα δοθεί σιωπηρά χρονική παράταση μεταξύ των δύο κυβερνήσεων, και θα ολοκληρωθεί η όλη διαδικασία των Συνταγματικών αλλαγών πριν τις Ελληνικές βουλευτικές εκλογές, ο Σκοπιανός Πρόεδρος Ιβανόφ θα δύναται, επικαλούμενος την «χρονική» ακυρότητα της Σύμβασης των Πρεσπών, να αρνηθεί την τελική υπογραφή της.
Επομένως, το πιθανότερο είναι να έχουμε μια άκυρη διμερή Συμφωνία. Όμως η Συμφωνία των Πρεσπών, έστω και «νεκρή», έχει ήδη δημιουργήσει ένα κατεστημένο, το οποίο θα χρησιμοποιηθεί από τους διεθνείς μεσολαβητές και ενδιαφερόμενους ως βάση για μια νέα εκκίνηση διαπραγματεύσεων. Επιπρόσθετα, πρέπει να γίνει κατανοητό ότι έχει ξεκινήσει μια διαδικασία τεσσάρων σταδίων για την ένταξη της πΓΔΜ στο ΝΑΤΟ, η οποία, εφόσον ολοκληρώσει το 2ο στάδιο, εκτιμώ ότι θα είναι πολύ δύσκολα αναστρέψιμη.
Η Ελληνική κυβέρνηση, αλλά και η μείζονα αντιπολίτευση που προσδοκά να αναλάβει τα ηνία της χώρας, δεν πρέπει να εφησυχάζουν, θεωρώντας ότι έχουν τον πλήρη έλεγχο των εξελίξεων, αλλά να αναλύουν και να σχεδιάζουν προσεκτικά την κάθε επόμενη κίνηση ανάλογα με τα τεκταινόμενα στη γείτονα χώρα.
* Ο Ιωάννης Λεοντακιανάκος είναι Αντιναύαρχος (ε.α.) Π.Ν., κάτοχος M.Sc. in Computer Science (Naval Postgraduate School, Monterey, CA, USA) και Μεταπτυχιακού Διπλώματος στη Ναυτική Επιστήμη και Στρατηγική (Σχολή Πολέμου Ναυτικού).
Φωτογραφία: APImages
