Του Νίκου Δενδρή*
Χριστουγεννιάτικες μέρες στο Μαρούσι. Σε ένα φιλικό μου σπίτι είχα πρόσφατα τον ακόλουθο διάλογο:
- Είμαστε πέντε όροφοι και το σκορ είναι 3-1...
- Τί εννοείς, φίλε Ν.?
- Μέτρα: 1ος όροφος - ακόμη δεν έχουν παιδιά. 2ος όροφος, το κορίτσι τους σπούδασε γιατρός στη Γερμανία και ήρθε για τις γιορτές. 3ος όροφος, το κορίτσι πάλι, τελειώνει αρχιτεκτονική στο Λονδίνο και προχωρά για το Μάστερ της. Την περιμένουμε για την Πρωτοχρονιά. Σε εμάς, στον 4ο όροφο, η κόρη έφυγε κι αυτή φέτος στο Λονδίνο, μηχανικός βιοϊατρικής. 5ος όροφος, το αγόρι τους μπήκε στο Πολυτεχνείο. Άρα 3-1, μας τρώει η ξενιτιά.
- Χμμμ... θα μπορούσες να πεις, αγαπητέ Ν. ότι τα κορίτσια πάνε έξω, τα αγόρια και τα ρετιρέ μένουν Ελλάδα, απάντησα χαριτολογώντας.
Θυμηδία.
Πάντοτε υπήρχε η θέληση του Έλληνα για σπουδές. Πάντοτε το εξωτερικό ήταν η εναλλακτική λύση.
Μέχρι εδώ καλά.
Τα τελευταία χρόνια όμως έχουν αλλάξει η ηλικία και ο προορισμός των σπουδαστών.
Παλιότερα, γνωρίζαμε τη Δυτική Ευρώπη σαν προορισμό κυρίως μεταπτυχιακών σπουδών ή και εκπόνησης διδακτορικού. Όμως πια, ακούμε όλο και πιο συχνά για νέους και νέες που ξεκινούν κατευθείαν για προπτυχιακές σπουδές σε Δυτικοευρωπαϊκά Πανεπιστήμια. Αυτό έρχεται σε αντιπαραβολή με παλιότερες εποχές όπου η Ανατολική Ευρώπη είχε τα πρωτεία στα προπτυχιακά των Ελλήνων φοιτητών. Πλέον, όλο και περισσότερα παιδιά μας δίνουν κατευθείαν εξίσου επίπονες εξετάσεις με τις Πανελλήνιες (π.χ. μέσω A-levels, ή International Baccalaureate) για την είσοδο σε σχολές της Αγγλίας (κυρίως) αλλά και της Γερμανίας, Γαλλίας, του Βελγίου, Ελβετίας, Ολλανδίας, ακόμη και (γιατί όχι;) της Κύπρου.
Η χριστουγεννιάτικη πολυκατοικία στο Μαρούσι θα γεμίσει και πάλι από νέο κόσμο. Τί συναντούν όμως αυτά τα παιδιά στις ευρωπαικές πόλεις; Προσγειώνονται σε ένα περιβάλλον σκληρού ανταγωνισμού - μιας και οι σχολές στη Δυτική Ευρώπη κατακλύζονται από κάθε εθνικότητα, κυρίως Ευρωπαίους αλλά και πολλούς Ασιάτες - με την πρόκληση να ανταποκριθούν σε πολύ απαιτητικούς ρυθμούς μελέτης. Όμως ταυτόχρονα βρίσκονται, κι αυτό αποζητούν, σε περιβάλλοντα οργανωμένα, με σαφή προσανατολισμό: Προς μία εξειδίκευση σε άμεση ανταπόκριση με την αγορά εργασίας, με τη βιομηχανία ή και με την έρευνα. Σκεφτείτε: αρκετά - τα περισσότερα; - από τα προγράμματα σπουδών του εξωτερικού προσφέρουν το λεγόμενο sandwich course, αλλιώς και year-in-the-industry. Εκεί ο/η τελειόφοιτος απασχολούνται έμμισθα για ένα χρόνο, σε εταιρείες με αντικείμενο συναφές με τις σπουδές τους, πριν συνεχίσουν για το Bachelor ή/και το Master τους. Ανοίγει έτσι μία προοπτική πρακτικής εξάσκησης και απόκτησης εμπειρίας (κατ' ελάχιστον), μόνιμης απασχόλησης πολλές φορές, και τελικά επαγγελματικής αποκατάστασης. Κάτι που φαντάζει πολύ ελκυστικό, για προφανείς λόγους - στην Ελληνίδα ή τον Έλληνα έφηβο του σήμερα.
Αντιπαραβάλλετε τώρα τα παραπάνω με την αντίστοιχη κατάσταση για τις εδώ σπουδές και προοπτικές.
Συγκρίνετε το εδώ περιβάλλον με ένα περιβάλλον π.χ. σαν της Αγγλίας, της Γαλλίας ή της Γερμανίας: Βέβαια, δυστυχώς, απουσιάζει το "ρωμαλέο φοιτητικό κίνημα" από τα περιβάλλοντα αυτά. Υπάρχουν όμως άλλες προοπτικές απασχόλησης, επιβράβευση της προσπάθειας, οργάνωση, καλά χρηματοδοτούμενη έρευνα. Περιμένει η βιομηχανία όπου υπάρχει έντονη ζήτηση και καλή αμοιβή για εξειδικευμένη εργασία. Γιαυτό το τελευταίο: Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, είναι κενές κοντά στο 1εκ. θέσεις εργασίας υψηλής ειδίκευσης σε όλη την Ευρώπη.
Ποιο είναι το πιθανότερο για τα παιδιά αυτά; Φυσικά να μείνουν και μετά τις σπουδές τους εκεί, με την πατρίδα να είναι γίνει τελικά ίσως ένας τόπος διακοπών, οπωσδήποτε όχι όμως τόπος μόνιμης διαμονής και εργασίας. Αυτό έρχεται σε άμεση αντίθεση με παλαιότερες πρακτικές προπτυχιακών σπουδών στο εξωτερικό και επιστροφής μετά στην Ελλάδα.
Και γιατί θα πρέπει να μας νοιάζει αυτή η νέα πραγματικότητα;
Νομίζω είναι προφανές, το γιατί. Αφορά παιδιά άξια, με όνειρα, με ιδέες, με όρεξη, που επιλέγουν να συνεχίσουν (και τις περισσότερες φορές, να μείνουν) στην Αγγλία και στις υπόλοιπες χώρες της ΕΕ. Νέοι και νέες που μεγάλωσαν στην Ελλάδα, που μορφώθηκαν με κόστος για την Ελληνική οικονομία, θα σπουδάσουν στο εξωτερικό (με ό,τι αυτό συνεπάγεται για το συνάλλαγμα που θα δαπανηθεί όσο σπουδάζουν, αν κι αυτό είναι το λιγότερο), τελικά θα γίνουν κομμάτι της οικονομίας των χωρών που σπούδασαν... δυναμικό υψηλής εξειδίκευσης και δυνατοτήτων, χαμένοι οριστικά από την Ελλάδα.
Κι έτσι ακόμη πιο πολλοί άξιοι άνθρωποι έρχονται να προστεθούν ήδη σε όλους εκείνους που ήδη προτίμησαν το εξωτερικό είτε για να δουλέψουν, είτε για μεταπτυχιακές σπουδές. Και που επίσης συχνά, καταλήγουν να γίνουν μόνιμοι κάτοικοι εξωτερικού.
Πώς άλλαξαν οι καιροί. Σε πόσες ελληνικές πολυκατοικίες όμως δεν θα γυρίσουν οι ένοικοι; Γιατί θα περάσουν Χριστούγεννα στις νέες πατρίδες τους...
Μιλώντας από προσωπική εμπειρία, μετά τις σπουδές μου στο Πολυτεχνείο, αν και υπήρχε πρόταση για διδακτορικό στο εξωτερικό, επέλεξα παρόλα αυτά την Ελλάδα. Βρήκα ευκαιρίες, μπήκα στην παραγωγή αμέσως μόλις το τελείωσα. Αναρωτιέμαι: Θα ήταν το ίδιο σήμερα; Δεν αδικώ τα παιδιά αυτά - νομίζω αν ξεκινούσα τώρα μάλλον θα έφευγα κι εγώ. Η Ελλάδα, λόγω πολλών ιδιαιτεροτήτων, με έμφαση στο θεωρητικό, με αποκλεισμό του πρακτικού και της παραγωγής από το Πανεπιστήμιο, με την ιδιόμορφη επιχειρηματικότητα, τον κρατισμό, με τις αγκυλώσεις και την ακαμψία της, φαντάζει απωθητική, αδιάφορη, ίσως κι εχθρική.
Έτσι, δυστυχώς πλέον, πολλοί γνωστοί μου λένε όταν ακούνε για νέους και νέες που ξεκινούν σε ένα ξένο Πανεπιστήμιο:
"Γλίτωσε το παιδί"...
* Ο Νίκος Δενδρής είναι Software Unit Manager στη Unisystems, στο International Dept.
