Της Μαριάννας Σκυλακάκη
Ο ορισμός της διπλωματίας είναι μάλλον σαφής, το ίδιο και οι βασικοί κανόνες της καλής διπλωματίας. Σταθερότητα στους στόχους και ρεαλισμός, κατανόηση του αντιπάλου, σοβαρότητα στη συμπεριφορά και αποφυγή ασυλλόγιστων λόγων και αναίτιων προκλήσεων.
Στη χώρα μας, όμως, τελευταία δοκιμάζεται μια νέα προσέγγιση. Πείτε την αν θέλετε «γκουντ ντιπλόμασι», όπως άθελά του την περιέγραψε ο υπουργός Εξωτερικών μας, προϋπαντώντας τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στην Αθήνα τον περασμένο Δεκέμβριο και επιδεικνύοντας καταχαρούμενος την κόκκινη γραβάτα που του είχε χαρίσει ο Τούρκος πρόεδρος και είχε διαλέξει για την περίσταση.
Εχει αξία μια αναδρομή στα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματά της «γκουντ ντιπλόμασι» από τον Ιανουάριο του 2015 μέχρι σήμερα, για δύο λόγους. Αφενός, επειδή οδηγεί τη χώρα μας σε ολοένα και πιο επικίνδυνα μονοπάτια, σε μια ολοένα και πιο κρίσιμη συγκυρία για την ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου. Αφετέρου, επειδή η απόσταση της διπλωματίας αυτής από τους παραπάνω ορισμούς γίνεται αισθητή μόνο όταν κανείς την αντιλαμβάνεται στο σύνολό της.
30 Ιανουαρίου 2015: Ενα πρόωρο «αντίο» στην τρόικα
Πρώτος και άξιος εκφραστής της «γκουντ ντιπλόμασι» είναι ο πρώτος υπουργός Οικονομικών του Αλέξη Τσίπρα, Γιάνης Βαρουφάκης. Στην ιστορική πρώτη συνάντησή του με τον τότε πρόεδρο του Eurogroup, Γερούν Ντάισελμπλουμ στην Αθήνα, με εμφανή διάθεση να τον φέρει προ τετελεσμένων στη συνέντευξη Τύπου που ακολούθησε, δήλωσε ότι η Ελλάδα δεν σκόπευε να συνεργαστεί με την τρόικα.
Απορημένος και ενοχλημένος, ο Ολλανδός αποχώρησε ψιθυρίζοντάς κάτι που για καιρό ήταν αντικείμενο εικασιών. Σε συνέντευξή του τον περασμένο Ιανουάριο, ο Ντάισελμπλουμ επιβεβαίωσε ότι είπε στον Βαρουφάκη «μόλις σκότωσες την τρόικα» και ότι τον προειδοποίησε «αν θέλεις να συνεχίσεις να εργάζεσαι με τους εταίρους στην ευρωζώνη, θα πρέπει να δουλέψεις με την τρόικα και συνεπώς το αντίο στην τρόικα είναι αντίο στο ευρώ». Τη συνέχεια τη γνωρίζουμε όλοι...
20 Μαΐου 2015: Ο υπουργός με το μαγνητόφωνο
Κι αν το «άνοιγμα Βαρουφάκη» άφησε άφωνους τους Ευρωπαίους συνομιλητές του, οι επόμενοι μήνες είδαν τη σχέση της Ελλάδας με τους εταίρους της να δοκιμάζεται όσο ποτέ. Ηταν όμως η αποκάλυψη του ίδιου στους «New York Times» ότι στο Eurogroup της Ρίγας είχε καταγράψει τις συνομιλίες με τους ομολόγους του αυτή που έδωσε στην «γκουντ ντιπλόμασι» μια νέα διάσταση.
Ενώ λοιπόν η διπλωματία απαιτεί εχεμύθεια, βασίζεται στο γεγονός ότι κάποιες συνομιλίες λαμβάνουν χώρα κεκλεισμένων των θυρών - ιδιαίτερα μεταξύ φίλων - και ότι οι λύσεις βρίσκονται συναινετικά και ποτέ εκβιαστικά - ιδιαίτερα στο περιβάλλον των Βρυξελλών - ο Ελληνας στο δωμάτιο δεν δίστασε να παραβιάσει κάθε κανόνα διπλωματικής συμπεριφοράς και εμπιστευτικότητας.
5 Ιουλίου 2015: Δημοψήφισμα-κορύφωση
Ο καταστροφικός για τη χώρα συγκρουσιακός τόνος της πρώτης περιόδου Τσίπρα στην εξουσία κορυφώθηκε με την απόλυτη έκφραση της «γκουντ ντιπλόμασι»: το δημοψήφισμα του Ιουλίου του 2015.
Βασικό χαρακτηριστικό της καλής διπλωματίας είναι η κατανόηση του πραγματικού συσχετισμού δυνάμεων. Βασικός, όχι όμως και στην «γκουντ ντιπλόμασι». Αυτή στην καρδιά της έχει μια εντυπωσιακή άγνοια κινδύνου. Κάπως έτσι ο Αλέξης Τσίπρας προκάλεσε τεράστια βλάβη στη χώρα, χωρίς να αλλάξει σε τίποτα το τελικό αποτέλεσμα της διαπραγμάτευσης, πέραν των δεκάδων δισ. ευρώ που χρέωσαν στην Ελλάδα τα capital controls.
17 Οκτωβρίου 2016: Μοιραίο τηλεγράφημα
Θυμάστε τον ολιγόωρο χαμό που είχε ξεσπάσει στην είδηση ότι ο Ερντογάν έκανε λόγο για δημοψήφισμα στη Θράκη, την οποία είχε λανθασμένα μεταφέρει με τηλεγράφημά του το Αθηναϊκό Πρακτορείο; Το Πρακτορείο ανασκεύασε, αποδίδοντας την αναφορά σε σχόλια του τουρκικού Τύπου.
Στις ώρες όμως που μεσολάβησαν, το υπουργείο Εξωτερικών είχε προλάβει να εκδώσει ανακοίνωση-απάντηση, δίνοντας την αίσθηση ότι δεν είχε μπει καν στον κόπο να επιβεβαιώσει μια πληροφορία ικανή να προκαλέσει διπλωματικό επεισόδιο - κι ας αρνήθηκε στη συνέχεια ο Κοτζιάς να παραδεχθεί ότι το υπουργείο παρασύρθηκε από τη λανθασμένη πρώτη δήλωση του πρακτορείου.
15 Νοεμβρίου 2016: Ενα παρ' ολίγον χασμουρητό
Κι από τις γκάφες της «γκουντ ντιπλόμασι» στις ένδοξες επισκέψεις. Την τιμή που έκανε στην ελληνική κυβέρνηση ο Μπάρακ Ομπάμα επισκεπτόμενος τη χώρα μας, απ'' όπου έδωσε μια διεθνούς ακτινοβολίας ομιλία για τη δημοκρατία, επισκίασε η νωχελική συνάντηση που είχε ο πρωθυπουργός με τον πάλαι ποτέ πλανητάρχη.
Σε μια στιγμή της συζήτησης Τσίπρα - Ομπάμα στο Μέγαρο Μαξίμου, ο Ελληνας πρωθυπουργός εμφανίζεται έτοιμος να χασμουρηθεί - κάτι που στη διπλωματία εκτιμούν μόνο οι συντάκτες των σατιρικών εκπομπών! Οι συγκρίσεις με τον ευθυτενή, ενεργητικό και... ξύπνιο επισκέπτη ήταν καταλυτικές, αφήνοντας μια εικόνα που δύσκολα σβήνεται από τη μνήμη. Το έχουν αυτό όμως οι συναντήσεις Τσίπρα με Αμερικανούς προέδρους - ποιος ξεχνά τη συζήτηση που είχε σε ζωντανή μετάδοση στο CNN με τον Μπιλ Κλίντον τον Σεπτέμβριο του 2015;
30 Νοεμβρίου 2016: Κομαντάντε Φιντέλ
Κι αν η επίσκεψη του Ομπάμα άφησε τον Ελληνα πρωθυπουργό ασυγκίνητο, η παρουσία του Αλέξη Τσίπρα στην επικήδεια τελετή για τον Φιντέλ Κάστρο στην Αβάνα ήταν μια εντελώς διαφορετική εμπειρία. Ως ο μόνος Eυρωπαίος ηγέτης που παρέστη, δεν δίστασε στην ομιλία του να συγκρίνει την επανάσταση στην Κούβα με την ελληνική Επανάσταση του 1821.
Επανειλημμένως βέβαια ο Αλέξης Τσίπρας μοιάζει να αρέσκεται περισσότερο στο να ευθυγραμμίζει τη χώρα μας με περιθωριακά ή αυταρχικά καθεστώτα. Από την πολύπαθη Κούβα του Κάστρο και το ίνδαλμα της Βενεζουέλας του Μαδούρο, στη Ρωσία του Πούτιν, στην οποία βάζει πλάτες συστηματικά, με τελευταίο παράδειγμα την αντίσταση που πρόβαλε στην πρόσφατη σύνοδο κορυφής στην απόδοση ευθυνών στη Μόσχα για την υπόθεση Σκριπάλ.
17 Οκτωβρίου 2017: Αριστα στον Κήπο των Ρόδων
Η «γκουντ ντιπλόμασι» πουθενά δεν έχει υπάρξει πιο εμφανής απ' ό,τι στην πρόσφατη επίσκεψη του πρωθυπουργού στον Λευκό Οίκο. Ο Ντόναλντ Τραμπ πήρε όλα όσα ήθελε από την Ελλάδα, δίνοντας για αντάλλαγμα μερικές ανέξοδες αναφορές στο ότι είναι ελκυστικός επενδυτικός προορισμός και μια χλιαρή δήλωση για το χρέος. Μάλιστα, στη συνέντευξη Τύπου στον Κήπο των Ρόδων, «φυτεμένη» ερώτηση δημοσιογράφου του Fox, θύμισε στον Αλέξη Τσίπρα παλαιότερες δηλώσεις του για τον Τραμπ, φέρνοντάς τον σε εμφανώς δύσκολη θέση.
Πάντως, ο ίδιος ο Τσίπρας αξιολόγησε τον εαυτό του με άριστα. Μιλώντας στην «Εφημερίδα των Συντακτών» ανέφερε χαρακτηριστικά: «Τόσο το ταξίδι μου συνολικά, όσο και οι συνομιλίες με τον πρόεδρο Tραμπ στέφθηκαν από απόλυτη επιτυχία».
7 Δεκεμβρίου 2017: Ο απροετοίμαστος οικοδεσπότης
Δύο μήνες αργότερα, σε ρόλο οικοδεσπότη ενός διεκδικητικού μουσαφίρη, η ελληνική κυβέρνηση έστρωσε κόκκινο χαλί στον Ερντογάν, δίνοντάς του παράλληλα το βήμα να αμφισβητήσει τη Συνθήκη της Λωζάνης και το καθεστώς της Δυτικής Θράκης από ελληνικό έδαφος.
Ενας Ερντογάν ολοένα και πιο περιθωριοποιημένος από άλλες ευρωπαϊκές χώρες, έγινε δεκτός με τυμπανοκρουσίες και προχειρότητα στην Αθήνα, ανατρέποντας τη διεθνή του εικόνα απομόνωσης και ικανοποιώντας το εσωτερικό του ακροατήριο μ'' αυτή την επίδειξη αλαζονείας, χωρίς κανένα πραγματικό όφελος για την Ελλάδα - το αντίθετο μάλιστα.
15 Φεβρουαρίου 2018: Μετά την κόκκινη γραβάτα, η κόκκινη γραμμή
Και από την κόκκινη γραβάτα του Νίκου Κοτζιά στην κόκκινη γραμμή που τραβούσε λίγους μήνες αργότερα ως «σκληρή» απάντηση στις διαδοχικές τουρκικές προκλήσεις. «Η Τουρκία έφτασε στην κόκκινη γραμμή και με κάποια έννοια την προσπέρασε και τους είπαμε ότι δεν θα υπάρξει ξανά τέτοια ''''ειρηνική'''' ας το πούμε συμπεριφορά από την ελληνική πλευρά», δήλωσε ο Ελληνας υπουργός Εξωτερικών.
Ωραία η κόκκινη γραμμή, όμως λειτουργεί προς όφελος μιας χώρας μόνο αν μπορεί να εξασφαλίσει ότι δεν θα παραβιαστεί. Από την κόκκινη γραμμή Κοτζιά μέχρι σήμερα γνωρίζουμε πολύ καλά τι έχει μεσολαβήσει.
2 Απριλίου 2018: «Ο άνθρωπος έχει τρελαθεί εντελώς»
Η εικόνα της «γκουντ ντιπλόμασι» θα ήταν ελλιπής χωρίς μια αναφορά στον υπουργό Αμυνας, Πάνο Καμμένο, ο οποίος έχει συστηματικά φέρει την Αθήνα σε δύσκολη θέση και είναι το πρόσωπο που αξιοποιεί περισσότερο η τουρκική πλευρά για να παίζει το ψηφοθηρικό εθνικιστικό παιχνίδι του ο Ερντογάν.
Στην περίπτωση των δύο Ελλήνων στρατιωτικών, έχοντας αποτύχει παταγωδώς στο δικό του έργο, που ήταν η αποτροπή τέτοιων συμβάντων, δεν δίστασε να ρίξει λάδι στη φωτιά, χαρακτηρίζοντας τον Ερντογάν τρελό, σε συνομιλία του με κοινοβουλευτικούς συντάκτες.
Οι στιγμές είναι δύσκολες. Καλά θα πράξει λοιπόν η κυβέρνηση να εγκαταλείψει την «γκουντ ντιπλόμασι» και να ανακαλύψει - έστω και με 3 χρόνια καθυστέρησης - την καλή διπλωματία. Την έχουμε ανάγκη.
* Αναδημοσίευση από τον «Φιλελεύθερο» της Τρίτης 17 Απριλίου.
