Του Χάρη Τσιλιώτη*
Το ζήτημα του Brexit, όπως αποκαλείται η διαδικασία αποχώρησης του Ηνωμένου Βασιλείου (ΗΒ) από την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ), βρίσκεται αυτή την στιγμή στην πιο κρίσιμη καμπή του, ενώ είναι πολύ πιθανό ότι οι πιο κρίσιμες στιγμές του είναι ακόμα μπροστά μας. Οι διαστάσεις του ζητήματος αφορούν τόσο τις σχέσεις ΕΕ και ΗΒ όσο και την ΕΕ συνολικά όσο και την εσωτερική πολιτική σκηνή του ΗΒ. Η Πρωθυπουργός Thereza May, η οποία εξελέγη στην ηγεσία του Συντηρητικού κόμματος και διορίστηκε Πρωθυπουργός με το σύνθημα “Brexit means Brexit” με σκοπό να διαχειριστεί κατά τον συμφερότερο για το ΗΒ δυνατό τρόπο το Brexit, είναι ένα βήμα πριν την αποπομπή της από την ηγεσία του κόμματός της, ενώ ακόμα και εάν καταφέρει να επιβιώσει των εσωκομματικών διαδικασιών είναι πολύ δύσκολο να επιβιώσει η Κυβέρνησή της στο Westminster, το βρετανικό Κοινοβούλιο σε ενδεχόμενο πρότασης μομφής από την Αντιπολίτευση.
Ακόμα πιο δύσκολο είναι να περάσει στο Κοινοβούλιο η Συμφωνία Αποχώρησης (Withdrawal Agreement) από την ΕΕ, το σχέδιο της οποίας δόθηκε πριν από λίγες ημέρες στην δημοσιότητα. Στους αντιπάλους του σχεδίου αλλά και της ίδιας της Πρωθυπουργού έχουν προστεθεί και οι 10 Βουλευτές του Βορειοϊρλανδικού Ενωτικού Κόμματος (DUP), χάρις στις ψήφους των οποίων η Κυβέρνηση May έχει την πλειοψηφία στο Κοινοβούλιο. Ενδεχόμενη άρση της εμπιστοσύνης από τους Βουλευτές αυτούς στην Κυβέρνηση, θα οδηγήσει μοιραία στην πτώση της, ανεξαρτήτως της όποιας (και εξαιρετικά αμφίβολης) σύμπνοιας στο εσωτερικό των Tories.
Η αβεβαιότητα είναι το χαρακτηριστικό που κυριαρχεί στο εσωτερικό του ΗΒ αλλά και στις σχέσεις του με την ΕΕ. Για τον λόγο αυτό έχουν κυκλοφορήσει διάφορα σενάρια που αφορούν την πορεία και την τελική κατάληξη του Brexit. Στο παρόν άρθρο θα αναπτυχθούν συνοπτικά τα τρία πιο σημαντικά κατά την γνώμη μου από αυτά και ένα τέταρτο που συνδέεται με δύο από αυτά και θα εκτεθεί επίσης συνοπτικά η νομική τους βάση κατά το Δίκαιο της ΕΕ και το Διεθνές Δίκαιο.
Σενάριο 1: Το ΗΒ αποχωρεί από το ΗΒ με συμφωνία, η οποία απ' ό,τι δείχνουν τα πράγματα θα βασίζεται στο σχέδιο που έχει δοθεί στην δημοσιότητα ή το πολύ σε ένα παρεμφερές με αυτό, παρ' ό,τι τόσο η ΕΕ όσο και η Πρωθυπουργός May, προφανώς υπό την πίεση της ΕΕ, αρνούνται την οποιαδήποτε τροποποίηση ή επαναδιαπραγμάτευσή του. Το ενδεχόμενο αυτό βασίζεται στο άρθρο 50 παρ. 2 και 3 Συνθήκης Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΕΕ) σε συνδυασμό με το άρθρο 218 παρ. 3 επ. Συνθήκης Λειτουργίας ΕΕ (ΣΛΕΕ), που προβλέπει την διαδικασία σύναψης και τις έννομες συνέπειες της Συμφωνίας αυτής, το περιεχόμενο της οποίας καταρτίζουν τα δύο μέρη κατόπιν διαπραγματεύσεων.
Το σενάριο αυτό οδηγεί σε ένα «ήπιο» Brexit και είναι, εκ πρώτης όψεως τουλάχιστον, το πιο ομαλό σενάριο. Βέβαια, το ήδη δημοσιευθέν σχέδιο Συμφωνίας προβλέπει μεταβατική περίοδο 21 μηνών, κατά την οποία το ΗΒ θα παραμείνει στην Ενιαία Αγορά και την Τελωνειακή Ένωση και στην συνέχεια θα συναφθεί νέα ή νέες (οριστικές) Συμφωνίες που θα καθορίζουν τις τελικές σχέσεις του ΗΒ με την ΕΕ. Με αυτό το ενδεχόμενο θα αποφευχθούν οι βίαιοι και απότομοι κραδασμοί από την αποχώρηση του ΗΒ από την ΕΕ, αν και το πρώτο δεν θα συμμετέχει στην λήψη των αποφάσεων της δεύτερης. Παρέπεται ότι η προσωρινή Συμφωνία, όπως και η(οι) τελική(ές) θα υπόκεινται στην υποχρεωτική δικαιοδοσία του Δικαστηρίου Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΔΕΕ) κυρίως μέσω του μηχανισμού της προδικαστικής παραπομπής από τα εθνικά δικαστήρια βάσει του άρθρου 267 ΣΛΕΕ.
Σενάριο 2: Το ΗΒ αποχωρεί από την ΕΕ χωρίς Συμφωνία (“hard Brexit”). Το ενδεχόμενο αυτό δεν αποκλείεται, εάν η Πρωθυπουργός May ανατραπεί στο εσωτερικό του κόμματός της και αναλάβει τα ηνία του κόμματος και την Πρωθυπουργία κάποιος εκ των Brexiteers δελφίνων της ή η Κυβέρνηση May ανατραπεί στο Κοινοβούλιο και η χώρα οδηγηθεί σε πολιτική αστάθεια, δηλ. νέα Κυβέρνηση υπό Πρωθυπουργό σκληρό οπαδό του Brexit ή (το πιθανότερο) νέες εκλογές με αβέβαιη την έκβαση. Η λύση αυτή προβλέπεται στο άρθρο 50 παρ. 3 ΣΕΕ, που ορίζει ότι σε περίπτωση μη επίτευξης συμφωνίας οι Συνθήκες και, κατά διασταλτική ερμηνεία, το σύνολο του Ενωσιακού Δικαίου παύουν να ισχύουν στο υπό αποχώρηση κράτος μέλος, στην προκειμένη περίπτωση στο ΗΒ, δύο χρόνια από την έναρξη των διαπραγματεύσεων, ήτοι στις 29 Μαρτίου 2019. Στην περίπτωση αυτή οι σχέσεις του ΗΒ με την ΕΕ ρυθμίζονται από το Διεθνές Δίκαιο και κυρίως τις συμφωνίες στο πλαίσιο του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (ΠΟΕ), από ενδεχόμενο δευτερογενές Ενωσιακό Δίκαιο μέσω Κανονισμών, που θα πρέπει να εκδοθούν από την ΕΕ για να ρυθμίσουν τις απρόβλεπτες και ανώμαλες αυτές καταστάσεις, και το εσωτερικό Δίκαιο των κρατών μελών ή του ΗΒ για την θέση αλλοδαπών προσώπων στην εσωτερική έννομη τάξη τους. Μεσομακροπρόθεσμα οι σχέσεις αυτές μπορούν να ρυθμισθούν με διμερείς ή πολυμερείς συμφωνίες του ΗΒ με τα κράτη μέλη ή ορισμένα από αυτά. Στην περίπτωση αυτή και μέχρι να εκδοθούν οι απαραίτητοι Κανονισμοί και συναφθούν οι διμερείς Συμφωνίες αναμένεται νομικό και πραγματικό χάος στις σχέσεις του ΗΒ με τα κράτη μέλη της ΕΕ και την ίδια την Ένωση.
Το σενάριο αυτό είναι εφιαλτικό, το απεύχονται η ΕΕ και τα λοιπά κράτη μέλη όπως και οι νουνεχείς Βρετανοί είτε είναι αντίπαλοι είτε μετριοπαθείς οπαδοί του Brexit, το επιδιώκουν σφόδρα οι ένθερμοι και σκληροί Brexiteers, οι οποίοι θεωρούν ότι τώρα είναι η μεγάλη ιστορική ευκαιρία για να απαλλαγούν μια για πάντα από την «αντιπαθητική» ΕΕ και το «μισητό» Δικαστήριό της.
Σενάριο 3: Οι Βρετανοί συναισθάνονται έστω και την τελευταία στιγμή πόσο ανορθολογικό είναι το Brexit σε όλες του τις εκδοχές (σκληρές ή ήπιες) και το ξανασκέφτονται διεξάγοντας δεύτερο δημοψήφισμα το αποτέλεσμα του οποίου αυτήν την φορά είναι υπέρ της παραμονής στην ΕΕ. Με το αποτέλεσμα αυτό ανακαλούν μέχρι τις 28 Μαρτίου 2019 την γνωστοποίηση αποχώρησης που η Βρετανική Κυβέρνηση έχει απευθύνει στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο στις 29 Μαρτίου 2017 και παραμένουν πλήρες μέλος της ΕΕ. Η νομική βάση ενός τέτοιου ενδεχομένου είναι αμφισβητούμενη ενόψει της σιωπής των Συνθηκών σε μια τέτοια πιθανότητα, η κρατούσα άποψη όμως στα όργανα της ΕΕ (Κοινοβούλιο, Επιτροπή) και στην θεωρία του Δικαίου της ΕΕ τάσσεται υπέρ του νομικά επιτρεπτού ενός τέτοιου ενδεχομένου, η επέλευση του οποίου στηρίζεται βέβαια σε μία σύνθετη πολιτική απόφαση. Το σενάριο αυτό βάζει ταφόπλακα στο Brexit.
Σενάριο 4: Συνειδητοποιώντας η ΕΕ διά του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου και το ΗΒ ότι ο χρόνος μέχρι τις 29 Μαρτίου 2019 είναι εξαιρετικά στενός και για να προωθήσουν είτε το «ήπιο» Brexit είτε την ανάκληση και τελική ματαίωσή του, συμφωνούν στην παράταση της διετούς προθεσμίας κατά εύλογο χρονικό διάστημα. Η δυνατότητα αυτή προβλέπεται στο άρθρο 50 παρ. 3 ΣΕΕ και συνδυάζεται με την ομαλή πραγματοποίηση του πρώτου ή του τρίτου Σεναρίου.
Το αμέσως προσεχές διάστημα με τις εξαιρετικά πυκνές εξελίξεις του θα δείξει ποιο από τα σενάρια αυτά θα πραγματοποιηθεί. Το σίγουρο είναι ότι όσοι παρακολουθούμε την διαδικασία του Brexit δεν θα πλήξουμε.
* Ο Χάρης Τσιλιώτης είναι επίκουρος καθηγητής του τμήματος πολιτικής επιστήμης και διεθνών σχέσεων του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου
