Του Σπύρου Βλαχόπουλου*
Εάν υπάρχει κάτι που χαρακτηρίζει τη νεοελληνική κοινωνία, είναι η πλήρης απαξίωση των δημόσιων χώρων. Στην Αθήνα λ.χ. αρκεί να δει κανείς ως παράδειγμα το Πεδίον του Άρεως.
Όπως μου έλεγε πρόσφατα συνάδελφος από πανεπιστήμιο του εξωτερικού, «στην Ελλάδα έχετε πολύ όμορφα σπίτια και διαμερίσματα, αλλά εγκαταλειμμένους δημόσιους χώρους». Προφανώς το πρόβλημα δεν είναι μόνο νομικό, ίσως δεν είναι προεχόντως νομικό. Είναι πάνω απ'' όλα ζήτημα παιδείας, πολιτισμού και έλλειψης πραγματικής κοινωνικής ζωής στις σύγχρονες ελληνικές πόλεις.
Tο δικαίωμα απόλαυσης των δημόσιων χώρων συνδέεται άμεσα με το δικαίωμα ανάπτυξης της προσωπικότητας (άρθρο 5 παρ. 1 Συντ). Είναι προφανές ότι η προσωπικότητα ενός ανθρώπου δεν αναπτύσσεται μόνο στους τέσσερις τοίχους της οικίας του, αλλά και στους δημόσιους χώρους. Εξίσου σημαντικό είναι το δικαίωμα στην προστασία του περιβάλλοντος:
Όταν το άρθρο 24 παράγραφος 1 του Συντάγματος ορίζει ότι η «προστασία του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος αποτελεί υποχρέωση του κράτους και δικαίωμα του καθενός», εννοεί προφανώς και τη δημιουργία αξιοπρεπών κοινόχρηστων χώρων. Μάλιστα, η αναγκαιότητα δημιουργίας κοινόχρηστων χώρων είναι ο μόνος λόγος για τον οποίο κάποιος μπορεί να στερηθεί τμήμα της ιδιοκτησίας του χωρίς αποζημίωση: «Για να αναγνωριστεί μια περιοχή ως οικιστική και για να ενεργοποιηθεί πολεοδομικά, οι ιδιοκτησίες που περιλαμβάνονται σε αυτή συμμετέχουν υποχρεωτικά, χωρίς αποζημίωση από τον οικείο φορέα, στη διάθεση των εκτάσεων που είναι απαραίτητες για να δημιουργηθούν δρόμοι, πλατείες και χώροι για κοινωφελείς γενικά χρήσεις» (άρθρο 24 παράγραφος 2 Συντ.).
Η κρατική εξουσία δεν μεριμνά για τους δημόσιους χώρους και παραβιάζει ευθέως το Σύνταγμα. Γιατί όλα τα κρατικά όργανα υποχρεούνται να διασφαλίζουν την αποτελεσματική άσκηση των θεμελιωδών δικαιωμάτων (άρθρο 25 παράγραφος 1 Συντ.). Πόσο ειρωνικά ηχούν άραγε ορισμένες λέξεις του Συντάγματος, όταν αντιπαραβάλλεται το συνταγματικό κείμενο με την πραγματικότητα;
Μια καταληκτική παρατήρηση: Τα θεμελιώδη δικαιώματα δεν δημιουργούν υποχρεώσεις μόνο για το κράτος, αλλά και για τους πολίτες. Επίσης, τα συνταγματικά δικαιώματα κατοχυρώθηκαν προεχόντως για την προστασία των μειοψηφιών. Τι και αν το Σύνταγμα ορίζει ότι τα «άτομα με αναπηρίες έχουν δικαίωμα να απολαμβάνουν μέτρων που εξασφαλίζουν την αυτονομία, την επαγγελματική ένταξη και τη συμμετοχή τους στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της χώρας» (άρθρο 21 παρ. 6 Συντ.).
Όταν κάποιος επισκέπτεται άλλες ευρωπαϊκές πόλεις, του προκαλείται εντύπωση από τον μεγάλο αριθμό των ατόμων που κυκλοφορούν στους δρόμους με αναπηρικά καροτσάκια. Μέχρι που συνειδητοποιεί ότι ο αριθμός είναι μεγάλος, πολύ απλά γιατί εκεί τα άτομα με αναπηρίες μπορούν να κυκλοφορούν…
*Ο Σπύρος Βλαχόπουλος είναι καθηγητής της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών.
**Αναδημοσίευση από τον Φιλελεύθερο, αρ. φύλλου 98
