Του Αλέκου Κρητικού*
Μέχρι σήμερα, η προώθηση της συνοχής σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης εστιάζεται στη μείωση των ανισοτήτων μεταξύ των ευρωπαϊκών περιφερειών. Τον τελευταίο καιρό όμως προκύπτει ένα μέτωπο νέων ανισοτήτων που εκδηλώνεται όχι ανάμεσα στις περιφέρειες αλλά στο εσωτερικό των περιφερειών, και ειδικότερα ανάμεσα στα υπερανεπτυγμένα αστικά κέντρα και τη γεωγραφική περίμετρό τους που δεν κατορθώνει να ακολουθήσει τον αναπτυξιακό βηματισμό τους. Τις νέες αυτές ανισότητες δεν τις έχουν ακόμη συλλάβει τα ραντάρ των εθνικών πολιτικών και ακόμη λιγότερο των πολιτικών της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Γιατί όμως προκύπτουν αυτές οι νέες ανισότητες; Όλες οι αναλύσεις θεωρούν ως βασικό λόγο τις διαφορές στο επίπεδο εκπαίδευσης και την ηλικία του πληθυσμού. Τα αστικά κέντρα εξασφαλίζουν, σε μεγαλύτερο βαθμό απ' ό,τι η ύπαιθρος, περιβάλλον που ευνοεί την εγκατάσταση και λειτουργία επιχειρήσεων παραγωγής προϊόντων υψηλότερης προστιθέμενης αξίας. Η εγκατάσταση και λειτουργία νέων επιχειρήσεων προσελκύει νέο σε ηλικία και καλά εκπαιδευμένο ανθρώπινο δυναμικό. Η ύπαρξη αυτού του ανθρώπινου δυναμικού, αφ' ενός αυξάνει την παραγωγικότητα και αφ' ετέρου λειτουργεί ελκυστικά για την εγκατάσταση και άλλων επιχειρήσεων. Και ο κύκλος, φαύλος ή μη, συνεχίζεται.
Χαμένη από αυτή την ιστορία είναι η γεωγραφική περίμετρος των αστικών κέντρων που, στην καλύτερη περίπτωση, καλείται να φιλοξενήσει επιχειρήσεις χαμηλής παραγωγικότητας και, σε πολλές περιπτώσεις, ξεπερασμένης τεχνολογίας. Μαζί με τις εν λόγω επιχειρήσεις εξωθούνται στην περίμετρο αυτή, και μεσοπρόθεσμα στο οικονομικό περιθώριο, μεγάλες κατηγορίες πληθυσμού που δεν έχουν τα προσόντα να ανταγωνισθούν τους νέους και καλά εκπαιδευμένους «καταληψίες» των μεγάλων αστικών κέντρων.
Από αυτές τις κατηγορίες πληθυσμού ξεπήδησε στη Γαλλία το κίνημα των «κίτρινων γιλέκων», στο οποίο παρεισέφρησαν στη συνέχεια και διάφορα ξένα προς το κίνημα στοιχεία. Το φαινόμενο δεν περιορίζεται στη Γαλλία αλλά εμφανίζεται και σε άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με παραλλαγμένη όμως μορφή και χωρίς την ίδια βιαιότητα. Στη χώρα μας οι νέες αυτές ανισότητες έχουν, προς το παρόν τουλάχιστον, τη μορφή της πληθυσμιακής αποστράγγισης της υπαίθρου προς όφελος των περιφερειακών αστικών κέντρων.
Παρά ταύτα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή συνεχίζει αμέριμνα την παραδοσιακή της προσέγγιση περιορίζοντας την προσπάθειά της στη μείωση των ανισοτήτων μεταξύ περιφερειών χωρίς να αντιλαμβάνεται ότι είναι οι νέες ανισότητες στο εσωτερικό των περιφερειών που αποτελούν νάρκη όχι μόνο για τα κράτη στα οποία εμφανίζονται αλλά και για την ίδια τη συνοχή της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Μπορεί να υπάρχουν και άλλα μεγαλύτερης σημασίας ζητήματα για την ΕΕ σε γεωπολιτικό και διεθνές οικονομικό επίπεδο, αλλά προϋπόθεση για την αντιμετώπισή τους είναι η διασφάλιση σταθερού εσωτερικού μετώπου και εσωτερικής συνοχής. Δεν είναι τυχαίο ότι μια από τις πρώτες ενέργειες του Μπόρις Τζόνσον ως πρωθυπουργού ήταν η αποδέσμευση δισεκατομμυρίων λιρών υπέρ εκατό «ξεχασμένων» πόλεων που δεν μπόρεσαν να επωφεληθούν από τη συνολική ανάπτυξη της Βρετανίας - και που, ως εκ τούτου, οι πληθυσμοί τους είχαν ψηφίσει στην πλειονότητά τους υπέρ του Brexit, πράγμα που ίσως να είχε αποτραπεί εάν η ΕΕ είχε εγκαίρως δει και αντιμετωπίσει το πρόβλημα. Ο Μπόρις Τζόνσον το διέγνωσε αμέσως. Όχι όμως και οι Βρυξέλλες.
Διεθνή think tanks ήδη αναλύουν και επεξεργάζονται το ζήτημα αναζητώντας λύσεις. Αργά ή γρήγορα, δε, το ζήτημα των νέων ανισοτήτων θα τεθεί και σε επίπεδο οργάνων της ΕΕ. Η Γαλλία θα είναι ίσως το πρώτο κράτος μέλος που θα το θέσει, για τους δικούς της προφανείς λόγους. Οι απεργίες που τη συγκλονίζουν εδώ και ένα μήνα – έστω και αν αυτές επικεντρώνονται αυτή τη στιγμή στο συνταξιοδοτικό – και η επαπειλούμενη επιστροφή των «κίτρινων γιλέκων» στις πλατείες ίσως επιταχύνουν τις αποφάσεις της, τουλάχιστον υπό μορφή εξαγγελίας, εν όψει και των δημοτικών εκλογών του ερχομένου Μαρτίου.
Για μια χώρα όπως η Γαλλία, περισσότερη σημασία από τα ενδεχόμενα ευρωπαϊκά κονδύλια έχει ο υψηλός πολιτικός συμβολισμός που θα έχει η διεκδίκηση μιας ευρωπαϊκής «ομπρέλας» για την αντιμετώπιση ενός προβλήματος που η ίδια το αντιμετωπίζει μεν αυτή τη στιγμή ως εθνικό, αλλά που οι αιτίες δημιουργίας του θάλλουν και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες.
Η Ελλάδα δεν θα πρέπει να αφήσει τη Γαλλία μόνη στη διεκδίκηση αυτή. Το θέμα, εκτός των ευρωπαϊκών του διαστάσεων, αφορά και εμάς τους ίδιους, ειδικά αν αποτελέσει έναυσμα για μια γενικότερη αναθεώρηση της ούτως ή άλλως ξεπερασμένης ευρωπαϊκής πολιτικής για τη συνοχή. Για τον λόγο αυτό, η χώρα μας θα μπορούσε ακόμη και να προτρέξει, αναλαμβάνοντας ενδεχομένως και πρωτοβουλία διαμόρφωσης σχετικών προτάσεων. Πέραν της υποστήριξης που θα παράσχει στον πρόεδρο Μακρόν (αυτονόητης σημασίας στη σημερινή συγκυρία, ειδικά στην ανατολική Μεσόγειο), το χέρι της χώρας μας, για πρώτη ίσως φορά στην ευρωπαϊκή ιστορία της, δεν θα είναι απλωμένο για να ζητήσει κάτι μόνο για τον εαυτό της, αλλά για να δείξει νέους ευρωπαϊκούς δρόμους.
Μια τέτοια κίνηση της χώρας μας θα μπορούσε να τη φέρει και πιο κοντά στις συζητήσεις επανασχεδιασμού της ΕΕ στις οποίες ο πρόεδρος Μακρόν παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο. Και αυτό, συνοδευόμενο από την εικόνα της δημοσιονομικής της εξυγίανσης και των θετικών οικονομικών προοπτικών της, θα της επέτρεπε να αρχίσει να διεκδικεί ένα ρόλο συνδιαμορφωτή των ευρωπαϊκών εξελίξεων, με όλα τα πολιτικά –και οικονομικά - οφέλη που κάτι τέτοιο θα συνεπάγεται για την ίδια.
Μήπως, λοιπόν, ο πρωθυπουργός θα έπρεπε να προσθέσει στις αποσκευές του και την πρόθεση υποστήριξης της Γαλλίας στο συγκεκριμένο ζήτημα όταν συναντήσει τον Εμμανουέλ Μακρόν στο τέλος αυτού του μήνα;
* Ο Αλέκος Κρητικός έχει διατελέσει στέλεχος της ΕΕ και Γεν.Γραμματέας στα υπουργεία Εσωτερικών και Ανάπτυξης
