Του Βάιου Τριανταφύλλου*
Τα τελευταία δύο χρόνια παρακολουθήσαμε την ευκολία με την οποία πολιτικές δυνάμεις όπως ο ΣΥΡΙΖΑ, και στην Αμερική ο Γερουσιαστής Σάντερς, κατάφεραν να πείσουν σημαντική μερίδα πολιτών πως είναι ικανές να μεταρρυθμίσουν την ελεύθερη αγορά ώστε να λειτουργήσει υπέρ των εργαζομένων, των αδυνάμων και των μειοψηφιών.
Ο ΣΥΡΙΖΑ, με ιδιαίτερη αφέλεια, προέταξε ένα πρόγραμμα για τον διαχωρισμό της δανειακής σύμβασης από το Μνημόνιο. Ο Μπέρνι Σάντερς, από την άλλη, κέρδισε τις ψήφους με σημαία την πρότασή του για δωρεάν τριτοβάθμια εκπαίδευση την οποία θα χρηματοδοτούσε μέσω υψηλής φορολογίας στις συναλλαγές της Wall Street. Τόσο ο ΣΥΡΙΖΑ όσο και η καμπάνια «Bernie for President» παρουσιάστηκαν ως δυνάμεις αριστερές, ή ακόμη και ριζοσπαστικές, πρότειναν την «εφαρμογή απαισιόδοξων μεταρρυθμιστικών πολιτικών»1 και υποσχέθηκαν ότι θα θέσουν σε λειτουργία το Ευρωπαϊκό, ή το Αμερικανικό χρηματοπιστωτικό σύστημα αντίστοιχα, προς όφελος της πλειοψηφίας των πολιτών.
Και στις δύο περιπτώσεις εκμεταλλεύθηκαν την ιστορική μνήμη των αγώνων της αριστεράς, προκειμένου να πείσουν την κοινή γνώμη ότι στο υπάρχον πλαίσιο μπορούν να πραγματοποιηθούν μεταρρυθμίσεις που θα φέρουν ριζικές κοινωνικές και οικονομικές αλλαγές. Στην περίπτωση του ΣΥΡΙΖΑ, που ήρθε στην εξουσία, αποδείχθηκε πως η πραγματικότητα δεν είχε καμία σχέση ούτε με τις προεκλογικές δεσμεύσεις, ούτε με την κυβερνητική πολιτική του.
Το αποτέλεσμα αυτής της πολιτικής το γνωρίζουμε όλοι, από την στυγνή απάντηση του ευρωπαϊκού χρηματοπιστωτικού συστήματος με το κλείσιμο των τραπεζών το καλοκαίρι του 2015, μέχρι την καθημερινή ανικανότητα της κυβέρνησης για οποιαδήποτε αλλαγή προς όφελος της πλειοψηφίας. Η ίδια ανικανότητα θα παρατηρούνταν, βέβαια, και στην περίπτωση εκλογής του Μπέρνι Σάντερς στην Αμερική, διότι η βασική αρχή της ελεύθερης οικονομίας, και του πυλώνα της, δηλαδή του χρηματοπιστωτικού συστήματος, είναι η λειτουργία της προς όφελος των λίγων και «ικανών», οι οποίοι προσφέρουν θέσεις εργασίας στους πολλούς και, κατά κύριο λόγο «ανίκανους». Οποιαδήποτε προσπάθεια αντίθετη σε αυτή την αρχή είναι στη βάση της αντιφατική και πρακτικά ανέφικτη στο πλαίσιο της υφιστάμενης οικονομικής οργάνωσης.
Πώς όμως οι άνθρωποι που έχουν πραγματική ανάγκη για αλλαγή, και προσβλέπουν γι' αυτήν στην αριστερά, θα προστατευθούν από πολιτικές δυνάμεις με τέτοιες αδιέξοδες πολιτικές προτάσεις; Το κλειδί είναι η κατανόηση πως μια τέτοια αλλαγή αποτελείται από δύο στοιχεία: Πρώτον, από τη συνεχή διεκδίκηση οικονομικών δικαιωμάτων στο υπάρχον πλαίσιο και δεύτερον από μακροπρόθεσμες προσπάθειες για «Θεσμική Καινοτομία», δηλαδή για την αναζήτηση εντελώς διαφορετικών δομών οικονομικής οργάνωσης.
Πολιτικές δυνάμεις όπως ο ΣΥΡΙΖΑ συνήθως ενσωματώνουν μόνο το πρώτο στοιχείο στην προεκλογική τους δράση, με αποτέλεσμα εύκολα να παραπλανούν με αδιέξοδες υποσχέσεις «φιλολαϊκών μεταρρυθμίσεων». Όμως, μόνο ένα πολιτικό κίνημα το οποίο υπηρετεί πιστά και τους δυο στόχους είναι ικανό να επιφέρει ουσιαστικές αλλαγές και δίκαιες δομές στην οικονομία, μέσα στις οποίες οι άνθρωποι θα χειραφετηθούν και θα απολαύσουν τους καρπούς της παραγωγικής τους εργασίας.
Ο δρόμος για την «Θεσμική Καινοτομία» ανοίγει με την κατανόηση της βασικής αρχής ότι ο κεφαλαιοκρατικός τρόπος παραγωγής είναι εξ ορισμού αντίθετος με οποιαδήποτε μεταρρυθμιστική αλλαγή που θα ευνοεί τους εργαζομένους.
Ο ίδιος ο διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος, παρουσιάζει την μείωση του εργατικού κόστους ως έναν από τους τρεις βασικούς πυλώνες αύξησης της παραγωγικότητας. Ο κ. Στουρνάρας αναφέρει χαρακτηριστικά: «Οι διαρθρωτικές αλλαγές στην αγορά εργασίας, που οδηγούν σε μείωση του μισθολογικού κόστους των επιχειρήσεων σε μόνιμη βάση κατά 10% αναμένεται σε ορίζοντα δεκαετίας να οδηγήσουν σε αύξηση του πραγματικού ΑΕΠ κατά 4,5% και σε αύξηση της απασχόλησης […] κατά 3%» (Καθημερινή 31.12.2016). Σε απλούστερα ελληνικά, λοιπόν, η αύξηση της παραγωγικότητας προϋποθέτει την διεύρυνση και, σε βάθος χρόνου, τον σταδιακό οικονομικό ευτελισμό της εργατικής δύναμης.
Αυτό, φυσικά, δεν ισχύει μόνο για την ελληνική αγορά. Σύμφωνα με το Economic Policy Institute η σωρευτική ποσοστιαία αύξηση της παραγωγικότητας της Αμερικανικής οικονομίας αυξάνεται δυσανάλογα με το μέσο ωρομίσθιο των μη εποπτεύοντων εργαζομένων στον ιδιωτικό τομέα. Πιο συγκεκριμένα, από το 1973 έως τον Αύγουστο του 2016, η παραγωγικότητα αυξήθηκε 6,6 φορές περισσότερο από το μέσο ωρομίσθιο.
Είναι ξεκάθαρο πως η πολυπόθητη παραγωγή και ανάπτυξη, παρότι μπορούν να αυξήσoυν πρόσκαιρα την απασχόληση, δεν είναι σε καμία περίπτωση συνυφασμένες με την λαϊκή ευημερία. Πρέπει λοιπόν να καταγραφεί στη συλλογική συνείδηση ότι οι μεταρρυθμίσεις στην ελεύθερη οικονομία δεν μπορούν να ωφελήσουν μακροπρόθεσμα την πλειοψηφία των πολιτών και επομένως η αναζήτηση «θεσμικά καινοτόμων» λύσεων αποτελεί μονόδρομο.
Μόνον μια τέτοια συνειδητοποίηση θα δώσει το έναυσμα για τη δημιουργία ενός μαζικού προοδευτικού κινήματος και θα αποδυναμώσει μια για πάντα εκείνους τους «απογοητευμένους Μαρξιστές […] οι οποίοι αποδεχόμενοι την τύχη τους, εκπορνεύθηκαν και πρόδωσαν τη χώρα τους»1.
1Η έννοια της «Θεσμικής Καινοτομίας», καθώς και τα εδάφια σε εισαγωγικά, προέρχονται από το βιβλίο «Democracy Realized» του καθηγητή του Harvard Law School και πολιτικού στοχαστή Roberto M. Unger.
* Ο κ. Βάιος Τριανταφύλλου είναι απόφοιτος της σχολής μηχανολόγων μηχανικών του Χάρβαρντ και συνεχίζει τις μεταπτυχιακές σπουδές του στο Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνια σε θέματα ενέργειας και περιβάλλοντος.
