Αναμφίβολα ο Γκεόργκι Κωνσταντίνοβιτς Ζούκοφ (1896-1974), ήταν ο διασημότερος των σοβιετικών στρατηγών, οι οποίοι αναδείχθηκαν στο βαθμό του στρατάρχη κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου πολέμου, αφού ήταν ο μόνος που οι συμπατριώτες του αποκαλούσαν «Στρατάρχη της νίκης».
Στρατιωτική ιδιοφυία ο Ζούκοφ συνέβαλε καθοριστικά στην νίκη των συμμαχικών δυνάμεων κατά τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο, ήταν δε, εκείνος που κατέλαβε το Βερολίνο, επιφέροντας συντριπτικό χτύπημα κατά των ναζιστικών δυνάμεων, καταβάλλοντας, ωστόσο, βαρύ κόστος με 2.000.000 απώλειες του σοβιετικού στρατού.
Στο κείμενο που δημοσιεύουμε σήμερα (σε 2 μέρη), ο Γκεόργκι Ζούκοφ, αναλύει από τη δική του σκοπιά το ρόλο του Ι. Στάλιν στην ηγεσία του Κόκκινου στρατού, την αμηχανία του τον πρώτο καιρό του πολέμου, τα λάθη του σε επιχειρησιακό και στρατηγικό επίπεδο, τις εμμονές και τις προκαταλήψεις του, οι οποίες τόσο πολύ στοίχισαν στον πολύπαθο σοβιετικό λαό.
Είναι ένα κείμενο, ένα προσχέδιο του στρατάρχη Ζούκοφ, το οποίο κατέθεσε στον τότε Α’ Γραμματέα του Κ.Κ.Σ.Ε. Νικήτα Χρουστσόφ, εν όψει της σύγκλησης της ολομέλειας της Κ.Ε. του κόμματος το 1956. Το κείμενο έχει τη δική του αξία, ως μαρτυρία αυτόπτη μάρτυρα και πρωταγωνιστή των γεγονότων, δεν είναι όμως απαλλαγμένο από τις επιρροές της περιρρέουσας, εκείνη την εποχή, ατμόσφαιρας της αποσταλινοποίησης καθώς και της κριτικής επανεξέτασης πολλών σημαντικών και οδυνηρών ζητημάτων της πρόσφατης ιστορίας.
Ως κείμενο-μαρτυρία όμως έχει μία τεράστια αξία, όχι μόνο για τους ιστορικούς και εκείνους που ενδιαφέρονται για τη στρατιωτική και πολιτική ιστορία του 20ου αιώνα, μα και για τον απλό, έντιμο και απροκατάληπτο αναγνώστη που αναζητάει πάντα την αλήθεια.
* * *
Προσχέδιο ομιλίας του Γκεόργκι Ζούκοφ στην ολομέλεια της Κ.Ε. του Κ.Κ.Σ.Ε., 1956
Προς τον σύντροφο Χρουστσόφ Ν. Σ.
Σας αποστέλλω το προσχέδιο της ομιλίας μου στην επικείμενη ολομέλεια της Κ.Ε. του Κ.Κ.Σ.Ε.
Σας παρακαλώ να την κοιτάξετε και να κάνετε παρατηρήσεις.
Γ. Ζούκοφ
19 Μαΐου 1956
Κοινοποίηση:
σ.σ. Μπουλγκάνιν και Σεπιλόφ Ντ. Τ.
Η κατάσταση και τα καθήκοντα της στρατιωτικής-ιδεολογικής δουλειάς
Σύντροφοι!
Στην ομιλία μου στην ολομέλεια της Κ.Ε. θα αναφερθώ στην κατάσταση και τους στόχους της στρατιωτικής-ιδεολογικής δουλειάς.
Βασική ανεπάρκεια σε όλη την στρατιωτική-ιδεολογική δουλειά στη χώρα μας, μέχρι τελευταία ήταν η εγκαθίδρυση σε αυτή της προσωπολατρίας.
Πρέπει να σημειώσω πως ορισμένοι σύντροφοι έχουν την άποψη περί σκοπιμότητας να καλύψουμε βαθύτερα τα ζητήματα που συνδέονται με την προσωπολατρία, αφού, κατά τη γνώμη τους, το βάθεμα της κριτικής στα ζητήματα που συνδέονται με την προσωπολατρία, θα κάνουν ζημιά στο κόμμα, στις Ένοπλες Δυνάμεις μας, θα τρωθεί το κύρος του σοβιετικού λαού και λοιπά.
Θεωρώ πως παρόμοιες απόψεις, απορρέουν από τη διαφωνία με τις αποφάσεις του 20ου συνεδρίου του κόμματος, το οποίο ενέκρινε πλήρως της προτάσεις που διατυπώθηκαν στην εισήγηση της Κ.Ε αναφορικά με την εξάλειψη των επιπτώσεων της προσωπολατρίας. Αν ακολουθήσουμε το δρόμο της αναβολής της δουλειάς για την εξάλειψη των επιπτώσεων της προσωπολατρίας, τότε δεν θα υλοποιήσουμε αυτές τις αποφάσεις, τις οποίες ομόφωνα ενέκρινε το 20ο συνέδριο του κόμματος. Δεν πρέπει να ξεχνάμε πως η προσωπολατρία και όλα όσα με αυτή συνδέονται, προκάλεσαν μεγάλο κακό και στην άμυνα της χώρας μας. Είμαστε υποχρεωμένοι να βγάλουμε από αυτά τα αναγκαία συμπεράσματα, να συνεχίσουμε με επιμονή να εξηγούμε την αντιλενινιστική ουσία της προσωπολατρίας, ξεπερνώντας το φόβο της αποκάλυψης των στοιχείων, που εμποδίζουν την εξάλειψη της προσωπολατρίας.
Ως γνωστό, ιδιαίτερη διάδοση γνώρισε η προσωπολατρία στα ζητήματα που συνδέονται με τον Μεγάλο Πατριωτικό πόλεμο.
Αναγνωρίζοντας τα επιτεύγματα, την ενέργεια και την οργανωτική δράση του Στάλιν, πρέπει να πω πως η προσωπολατρία του Στάλιν στην ερμηνεία του πολέμου οδήγησε στην υποβάθμιση του ρόλου του λαού μας, του Κόμματος και της κυβέρνησης, των Ενόπλων μας δυνάμεων, ενώ ο ρόλος του Στάλιν υπερτονίστηκε υπερβολικά. Εν ονόματι της δόξας του Στάλιν στην στρατιωτική-ιδεολογική μας δουλειά, επιτρέψαμε την χυδαία διαστρέβλωση μίας σειράς ιστορικών γεγονότων, την αποσιώπηση των αποτυχιών, των λαθών, των κακών υπολογισμών στις αιτίες τους, ενώ η επίτευξη των επιτυχιών, αποδιδόταν αποκλειστική στην ηγεσία του Στάλιν. Όλα αυτά δημιούργησαν μία στρεβλή εικόνα για τα ιστορικά γεγονότα και την αποτίμησή τους. Έτσι, παραβιάστηκε η αρχή της κομματικότητας στην ιδεολογική μας δουλειά, δηλαδή η ιστορική της αλήθειας.
Κατά τη διάρκεια ορισμένων ετών πριν από τον Πατριωτικό πόλεμο, έλεγαν στο σοβιετικό λαό πως η χώρα μας βρίσκεται σε διαρκή ετοιμότητα να καταφέρει συντριπτικό χτύπημα σε κάθε επιτιθέμενο. Υμνούνταν με κάθε τρόπο η στρατιωτική μας ισχύς, μπολιάζονταν ο λαός με επικίνδυνες απόψεις περί εύκολης νίκη στον μελλοντικό πόλεμο, επίσημα δηλωνόταν πως είμαστε πάντα έτοιμοι να απαντήσουμε στο χτύπημα του εχθρού με τριπλό χτύπημα, πράγμα που αναμφίβολα έκανε ζημιά στην επαγρύπνηση του σοβιετικού λαού και δεν τον κινητοποιούσε για την ενεργή προετοιμασία της χώρας να αμυνθεί.
Η πραγματική δε κατάσταση της προετοιμασίας της χώρας μας για άμυνα εκείνη την εποχή, ήταν πολύ μακριά από αυτές τις εγκωμιαστικές δηλώσεις, πράγμα που αποτέλεσε μία από τις αποφασιστικές αιτίες εκείνων των μεγάλων στρατιωτικών ηττών και των τεράστιων θυμάτων, τις οποίες υπέστη η πατρίδα μας κατά την πρώτη περίοδο του πολέμου.
Την παραμονή του πολέμου η οργάνωση και ο εξοπλισμός των στρατευμάτων μας δεν ήταν στο ανάλογο επίπεδο ενώ σε ό,τι αφορά την αντιαεροπορική άμυνα των στρατευμάτων και της χώρας, ήταν σε εξαιρετικά χαμηλό επίπεδο.
Μέχρι το 1941 είχαμε ελάχιστα μηχανοκίνητα συγκροτήματα και μόλις τον χειμώνα του 1941 αποφασίστηκε ο σχηματισμός 15 μηχανοκίνητων σωμάτων με ταυτόχρονη διάλυση του σώματος του ιππικού, αλλά η απόφαση αυτή ελήφθη με μεγάλη καθυστέρηση.
Κατά την κήρυξη του πολέμου, η πλειοψηφία των μηχανοκίνητων σωμάτων και μεραρχιών μας, βρισκόταν στο στάδιο του σχηματισμού και της εκπαίδευσης, πράγμα που είχε ως αποτέλεσμα να ριχτούν στη μάχη χωρίς συγκρότηση και πλημμελώς εξοπλισμένα.
Το επίπεδο της αεροπορίας μας ήταν κατώτερο της γερμανικής, αλλά και εξαιτίας της έλλειψης αεροδρομίων ήταν εξαιρετικά άσχημα τοποθετημένη στην παραμεθόρια ζώνη, η οποία χτυπήθηκε από την αεροπορία του εχθρού.
Το πυροβολικό, ιδιαίτερα το αντιαεροπορικό, δεν είχε επαρκή αριθμό ρυμουλκών, πράγμα που είχε ως αποτέλεσμα να μην έχει τη δυνατότητα μετακίνησης, ώστε σε κάποιο βαθμό να διασφαλίζει τους ελιγμούς των στρατευμάτων μας στο πεδίο της μάχης. Πάρα πολλά πυροβόλα, εξαιτίας της έλλειψης ρυμουλκών, εγκαταλείφθηκαν κατά την υποχώρηση των στρατευμάτων μας.
Στο Γενικό Επιτελείο δεν υπήρχαν οριστικοποιημένα και εγκεκριμένα από την κυβέρνηση επιχειρησιακά σχέδια, καθώς επίσης και σχέδια επιστράτευσης.
Η βιομηχανία δεν είχε λάβει συγκεκριμένες εντολές για την προετοιμασία των πόρων της και τη δημιουργία των αντίστοιχων υλικών εφεδρειών.
Ιδιαίτερα άσχημη ήταν η κατάσταση με τα ηγετικά στελέχη του στρατεύματος, τα οποία κατά την περίοδο 1937-1939, αρχίζοντας από τους διοικητές των στρατιωτικές περιοχών μέχρι τους διοικητές μεραρχιών και συνταγμάτων συμπεριλαμβανομένων, άλλαζαν διαρκώς λόγω των συλλήψεων. Οι νεοδιορισμένοι στις αρχές του πολέμου δεν ήταν καλά εκπαιδευμένοι για την ανάληψη των καθηκόντων τους. Εξαιρετικά ανεπαρκώς προετοιμασμένοι ήταν οι διοικητές των μετώπων και των στρατιών.
Τεράστια ζημιά στις Ένοπλες Δυνάμεις επέφερε η καχυποψία του Στάλιν απέναντι στα στρατιωτικά στελέχη. Κατά τη διάρκεια μόλις τεσσάρων ετών, από το 1937 μέχρι το 1941 στις Ένοπλες Δυνάμεις μας δύο φορές καταργήθηκε η ενιαία διοίκηση και εισήχθηκε ο θεσμός των στρατιωτικών πολιτικών επιτρόπων, πράγμα που προκάλεσε τη δυσπιστία απέναντι στα στελέχη του στρατεύματος, υπονόμευσε την πειθαρχία στις μονάδες και δημιούργησε αβεβαιότητα μεταξύ των αξιωματικών.
Οι αδυναμίες στην προετοιμασία της χώρας και του στρατού μας για τον πόλεμο, οι οποίες αναδείχθηκαν κατά τη διάρκεια του σοβιετικο-φινλανδικού πολέμου και των γεγονότων στην Άπω Ανατολή, όχι μόνο δεν εξαλείφτηκαν, αλλά δεν συζητήθηκαν καν σοβαρά ούτε στην Κ.Ε, ούτε στο Σοβιέτ των Λαϊκών Κομισάριων, αφού όλα αυτά τα ζητήματα ήταν στα χέρια του Στάλιν και χωρίς τις δικές του εντολές, κανείς δεν μπορούσε να λάβει οποιοδήποτε μέτρο.
Αποτέλεσμα της αγνόησης εκ μέρους του Στάλιν της προφανούς απειλής επίθεσης της φασιστικής Γερμανίας στη Σοβιετική Ένωση, οι Ένοπλες Δυνάμεις μας δεν τέθηκαν εγκαίρως σε κατάσταση ετοιμότητας, την στιγμή που ο αντίπαλος μας επιτέθηκε δεν είχαν αναπτυχθεί και ούτε είχαν ως αποστολή να είναι έτοιμες να αποκρούσουν το χτύπημα του εχθρού, προκειμένου, όπως έλεγε ο Στάλιν «να μην προκαλέσουν τους Γερμανούς να κηρύξουν τον πόλεμο».
Ήξερε όμως ο Στάλιν και ο πρόεδρος του Σοβιέτ των Λαϊκών Κομισάριων Β. Μ. Μόλοτοφ την συγκέντρωση των χιτλερικών στρατευμάτων στα σύνορά μας; Ναι, το ήξεραν. Εκτός από τα στοιχεία που κατέθεσε στο 20ο συνέδριο ο σύντροφο Ν. Σ. Χρουστσόφ, το Γενικό Επιτελείο συστηματικά ανέφερε στην κυβέρνηση για τη συγκέντρωση γερμανικών στρατευμάτων κοντά στα σύνορά μας, για την εντατική αεροπορική κατασκοπίας σε μία σειρά σημείων των παραμεθόριων περιοχών μας με διείσδυση σε αυτές σε βάθος έως και 200 χιλιομέτρων. Κατά την περίοδο Ιανουαρίου - Μαΐου 1941 καταγράφηκαν 157 κατασκοπευτικές πτήσεις της γερμανικής αεροπορίας.
Για να μην θεωρηθεί πως μιλάει χωρίς τεκμήρια, θα σας ενημερώσω για μία από τις αναφορές του αρχηγού του Γενικού Επιτελείου προς τον επικεφαλής της κυβέρνησης σύντροφο Β. Μ. Μόλοτοφ:
«Αναφέρω μαζικές παραβιάσεις των κρατικών συνόρων από γερμανικά αεροσκάφη κατά την περίοδο από 1 μέχρι 10 Απριλίου 1941. Συνολικά κατά την περίοδο αυτή είχαμε 47 παραβιάσεις των κρατικών συνόρων.
Όπως φαίνεται από τον συνημμένο χάρτη οι παραβιάσεις κατά κύριο λόγο γίνονται:
Α) στα σύνορα με την Στρατιωτική Περιοχή της Βαλτικής και ιδιαίτερα στις περιοχές του ΛΙΜΠΑΩΑ, του ΜΕΜΕΛ και το ΚΟΒΝΟ,
Β) προς την περιοχή του Λβοφ, στο τμήμα των κρατικών συνόρων ΣΟΚΑΛ, ΠΕΡΕΜΕΣΛ.
Μεμονωμένες περιπτώσεις παραβίασης των κρατικών συνόρων έγιναν στο ΓΚΡΟΝΤΟ, ΜΠΕΛΟΣΤΟΚ, ΚΟΒΕΛ και ΛΟΥΤΣΚ, καθώς επίσης και στα κρατικά σύνορα με την ΡΟΥΜΑΝΙΑ.
Οι πτήσεις των γερμανικών αεροσκαφών έγιναν σε βάθος 90-200 χιλιομέτρων από τα κρατικά σύνορα και πραγματοποιήθηκαν τόσο από καταδιωκτικά, όσο και από βομβαρδιστικά. Αυτό δηλώνει πως οι Γερμανοί πραγματοποιούν τόσο οπτική κατασκοπία, όσο και φωτογράφιση.
Παρακαλώ να ενημερώσετε τον σύντροφο Στάλιν και να λάβετε κάθε δυνατό μέτρο.
Ο αρχηγός του Γενικού Επιτελείου του Κόκκινου στρατού, στρατηγός Ζούκοφ
11 Απριλίου 1941, Νο 50372»
Κανένα μέτρο δεν ελήφθη ούτε για αυτή την αναφορά, ούτε για μία σειρά άλλων που ακολούθησαν και κανένα συμπέρασμα δεν βγήκε.
Παράδειγμα της πλήρους αγνόησης εκ μέρους του Στάλιν της διαμορφωθείσας στρατιωτικής - πολιτικής κατάστασης και του πρωτοφανούς στην ιστορία αποπροσανατολισμού του λαού και του στρατού μας είναι η δήλωση του ΤΑΣΣ, η οποία δημοσιεύτηκε στις 14 Ιουνίου 1941, δηλαδή μία εβδομάδα πριν την επίθεση της φασιστικής Γερμανίας στη Σοβιετική Ένωση. Στην δήλωση αυτή αναφερόταν πως «Σύμφωνα με στοιχεία της Ε.Σ.Σ.Δ., η Γερμανία τηρεί απαρέγκλιτα τους όρους του σοβιετικο-γερμανικού συμφώνου μη επίθεσης και η Σοβιετική Ένωση, σύμφωνα με σοβιετικούς κύκλους, θεωρεί ως ανυπόστατες τις φήμες περί προθέσεως της Γερμανίας να ακυρώσει το σύμφωνα και να επιτεθεί κατά της Ε.Σ.Σ.Δ., ενώ η μετακίνηση των γερμανικών στρατευμάτων που απελευθερώθηκαν από τις επιχειρήσεις στα Βαλκάνια και μετακινήθηκαν προσφάτως στις ανατολικές και βόρειοανατολικές περιοχές της Γερμανίας, συνδέεται, όπως υποθέτουμε, με άλλους λόγους, οι οποίοι δεν έχουν σχέση με τις σοβιετο-γερμανικές σχέσεις».
Η δήλωση αυτή αποπροσανατόλισε το σοβιετικό λαό, το κόμμα και το στράτευμα και αποδυνάμωσε την επαγρύπνησή τους.
Ο Στάλιν ερμήνευε τις αποτυχίες της πρώτης περιόδου του λέγοντας πως η φασιστική Γερμανία επιτέθηκε ξαφνικά στην Ε.Σ.Σ.Δ. Ιστορικά αυτό είναι λάθος. Δεν υπήρξε καμία ξαφνική επίθεση των χιτλερικών δυνάμεων. Ήταν γνωστές οι προετοιμασίες για την επίθεση, ενώ ο αιφνιδιασμός τους ήταν μία επινόηση του Στάλιν, προκειμένου να δικαιολογήσει τα δικά του λάθη στην προετοιμασία της χώρας για να αμυνθεί.
Στις 22 Ιουνίου στις 3 και 15 λεπτά, οι Γερμανοί άρχισαν τις πολεμικές τους επιχειρήσεις σε όλα τα μέτωπα, επιφέροντας αεροπορικά πλήγματα στα αεροδρόμια με στόχο την καταστροφή της αεροπορίας μας, στις βάσεις του πολεμικού ναυτικού και σε μία σειρά μεγάλων πόλεων της παραμεθόριας ζώνης. Στις 3 και 25 λεπτά ξύπνησα τον Στάλιν και του ανέφερα πως οι Γερμανοί ξεκίνησαν πόλεμο, βομβαρδίζουν τα αεροδρόμιά μας και άνοιξαν πυρ κατά των στρατευμάτων μας.
Μαζί με τον σύντροφο Σ. Κ. Τιμοσένκο ζητήσαμε την άδεια να δώσουμε εντολή για τις ανάλογες απαντητικές ενέργειες. Ο Στάλιν, βαριανασαίνοντας στο τηλέφωνο, κατά τη διάρκεια αρκετών λεπτών, δεν μπορούσε να μιλήσει, ενώ στις επανειλημμένες ερωτήσεις μας απάντησε: «Είναι προβοκάτσια των Γερμανών στρατιωτικών. Δεν θα ανταποδώσετε τα πυρά, για να μην κλιμακωθεί η κατάσταση. Πείτε στον Ποσκρεμπίστσεφ να καλέσει στις 5 η ώρα τους Μπέρια, Μόλοτοφ, Μάλενκοφ, στη σύσκεψη να έρθει και ο Τιμοσένκο».
Τη σκέψη του ότι πρόκειται περί προβοκάτσιας των Γερμανών, ο Στέλιν την επιβεβαίωση ξανά, όταν ήρθε στην Κ.Ε. Η πληροφορία ότι τα γερμανικά στρατεύματα σε μία σειρά τομέων είχαν ήδη εισβάλει στα εδάφη μας, δεν τον έπεισε ότι ο εχθρός ξεκίνησε ένα πραγματικό και των προτέρων προετοιμασμένο πόλεμο. Μέχρι τις 6 η ώρα και 8 λεπτά, δεν έδινε την άδεια για απαντητικές επιχειρήσεις και για να ανοίξουμε πυρ, ενώ τα φασιστικά στρατεύματα στο μεταξύ, εξοντώνοντας τις ηρωικώς μαχόμενες τις μονάδες της συνοριοφυλακής, είχαν αρχίσει να προελαύνουν στο εσωτερικό, έριξαν στις μάχες τα τεθωρακισμένα τους και ξεκίνησαν ορμητικά να προσβάλλουν τους σχηματισμούς μας.
Όπως βλέπετε, εκτός από λανθασμένη εκτίμηση της κατάστασης, την πλημμελή προετοιμασία για τον πόλεμο, από τα πρώτα λεπτά του πολέμου, στην ανώτατη ηγεσία της χώρας στο πρόσωπο του Στάλιν, παρατηρούμε την πλήρη αδυναμία διοίκησης της άμυνας της χώρας, την οποία ο εχθρός εκμεταλλεύτηκε, κατέλαβα και ενίσχυσε τις θέσεις του έχοντας την πρωτοβουλία και επιβάλλοντας τη βούλησή του σε όλες τις στρατηγικές κατευθύνσεις.
Δεν έχω την παραμικρή αμφιβολία πως αν τα στρατεύματα μας στη δυτική παραμεθόρια περιοχή ήταν τεθεί σε κατάσταση πολεμικής ετοιμότητας, αν είχε σωστή ανάπτυξη και επακριβώς προσδιορισμένους στόχους ως προς την απόκρουση του χτυπήματος του εχθρού από την πρώτη στιγμή της επίθεσης του, τότε ο χαρακτήρας του αγώνα κατά τις πρώτες ώρες και ημέρες του πολέμου θα ήταν διαφορετικός και αυτό θα επηρέαζε και την μετέπειτα εξέλιξή του. Ο συσχετισμός δυνάμεων στο θέατρο των επιχειρήσεων, με την κατάλληλη οργάνωση των ενεργειών των στρατευμάτων μας, θα επέτρεπε τουλάχιστον να καθυστερήσουμε την προέλαση του εχθρού.
Λανθασμένος είναι και ο ισχυρισμός πως ο Στάλιν, έχοντας μαντέψει τα σχέδια της γερμανικής-φασιστικής στρατιωτικής διοίκησης, αποφάσισε να διαλύσει αμυντική δραστηριότητα, προκειμένου ο εχθρός να αιμορραγήσει, να κερδίσει ο ίδιος χρόνο προκειμένου να συγκεντρώσει τις εφεδρείες και στη συνέχεια, περνώντας στην αντεπίθεση, να επιφέρει συντριπτικό χτύπημα και να διαλύσει τον εχθρό. Στην πραγματικότητα, δεν υπήρξε τέτοια απόφαση, μα «η θεωρία της ενεργητικής άμυνας» χρειάστηκε για να αποσιωπηθούν οι πραγματικές αιτίας των αποτυχιών μας στην αρχική περίοδο του πολέμου.
Τι συνέβη όμως στην πραγματικότητα; Γιατί τα στρατεύματά μας ηττήθηκαν σε όλες τις στρατηγικές κατευθύνσεις, υποχώρησαν και σε μία σειρά περιοχών, βρέθηκαν περικυκλωμένα;
Εκτός από την πλημμελή προετοιμασία της χώρας για άμυνα και την πλημμελή οργάνωση των Ενόπλων Δυνάμεων για οργανωμένη απάντηση την επίθεση του εχθρού, εμείς δεν είχαμε και κατάλληλη Ανώτατη διοίκηση. Υπήρχε ο Στάλιν, χωρίς τον οποίο, σύμφωνα με τους καθιερωμένους τότε κανόνες, κανείς δεν μπορούσε να πάρει αποφάσεις και, πρέπει να πούμε σωστά, στις αρχές του πολέμου, ο Στάλιν, δεν ήταν σε θέση να κατανοήσει τα ζητήματα επιχειρησιακής και τακτικής δράσης. Το Επιτελείο (Στάβκα) της Ανώτατης Στρατιωτικής Διοίκησης δημιουργήθηκε με καθυστέρηση και δεν ήταν έτοιμο να αναλάβει πρακτικά και εκτελέσει επαγγελματική τη διοίκηση των Ενόπλων Δυνάμεων.
Το Γενικό Επιτελείο, το Λαϊκό Κομισαριάτο Άμυνας, εξ αρχής ήταν αποδιοργανωμένα από τον Στάλιν και δεν τύγχαναν της εμπιστοσύνης του.
Αντί να οργανώσει άμεσα την καθοδηγητική ομάδα της Ανώτατης Διοίκησης για να διοικήσει τα στρατεύματα, ο Στάλιν διέταξε: να σταλεί ο αρχηγός του Γενικού Επιτελείου τη δεύτερη ημέρα του πολέμου στην Ουκρανία, στον τομέα του Τερνόπολ προκειμένου να βοηθήσει τον διοικητή του νότιου-δυτικού μετώπου να διοικήσει τα στρατεύματα στην περιοχή Σόκαλ, Μπρόντα∙ να στείλει στον στρατάρχη Μπ. Μ. Σακόσνικοφ να βοηθήσει τον διοικητή του δυτικού μετώπου στην περιοχή του Μινακ, ενώ λίγο αργότερα τον1ο υπαρχηγό του Γενικού Επιτελείου στρατηγό Ν. Φ. Βατούτιν στον βορειο-δυτικό τομέα.
Ο Στάλιν ενημερώθηκε πως αυτό δεν πρέπει να γίνει, γιατί αυτή η τακτική μπορεί να οδηγήσει στην αποδιοργάνωση της ηγεσίας των στρατευμάτων. Εκείνος όμως απάντησε: «Τι καταλαβαίνετε από διοίκηση στρατευμάτων, θα τα καταφέρουμε χωρίς εσάς». Αποτέλεσμα αυτής της απόφασης του Στάλιν ήταν πως μη γνωρίζοντας λεπτομέρειες για την κατάσταση στο μέτωπο, όντας σχεδόν αδαής στα επιχειρησιακά ζητήματα, έδινε ακατάλληλες εντολές, για να μην αναφερθώ στον ακατάλληλο σχεδιασμό μεγάλων επιχειρήσεις αντεπίθεσης, οι οποίες σύμφωνα με την διαμορφωθείσα κατάσταση, έπρεπε να διεξαχθούν.
Τα στρατεύματά μας, επειδή δεν είχαν αναπτυχθεί σωστά για επιχειρήσεις, ουσιαστικά μάχονταν ως μεμονωμένη σχηματισμοί, ως μεμονωμένες ομάδες, εκδηλώνοντας παράλληλα, εξαιρετική επιμονή, επιφέροντας βαριές απώλειες στον εχθρό. Μη λαμβάνοντας εγκαίρως διαταγές από την ανώτατη διοίκηση, αναγκάστηκαν να δράσουν απομονωμένα και έτσι συχνά βρίσκονταν σε δύσκολη κατάσταση, ορισμένες δε φορές περικυκλωμένα.
Η κατάσταση περιπλέχθηκε και από το γεγονός ότι από τις πρώτες ημέρες, η αεροπορία, λόγω της ύστερησης της στο τεχνολογικό επίπεδο, καταστράφηκε από την αεροπορία του εχθρού και δεν μπόρεσε να αλληλεπιδράσει με επιτυχία με τα πεζοπόρα στρατεύματά μας. Τα μέτωπα, μη διαθέτοντας καλή κατασκοπευτική αεροπορία, δεν ήξεραν την πραγματική θέση των εχθρικών στρατευμάτων αλλά και των δικών τους, πράγμα που είχε καθοριστική σημασία για τη διοίκηση των στρατευμάτων.
Τα στρατεύματα, μη διαθέτοντας ελκυστές πυροβολικού και φορτηγά μεταφορών, αμέσως έμειναν χωρίς αποθέματα καυσίμων και πολεμοφοδίων, χωρίς την πρέπουσα υποστήριξη του πυροβολικού. Στη συνέχεια, θα μείνουν ανεπαρκώς εφοδιασμένα με όπλα, χωρίς υποστήριξη της αεροπορίας, χωρίς τεθωρακισμένα και πυροβολικό και για το λόγο αυτό βρέθηκαν σε δύσκολη θέση.
Όλα αυτά προκάλεσαν στα στρατεύματά μας βαριές απώλειες και αποτυχίες κατά την πρώτη περίοδο του πολέμου και εγκατέλειψαν στα χέρια του εχθρού τεράστιες περιοχές της χώρας μας.
Μόνο η μεγάλη πατριωτική αγάπη του σοβιετικού λαού και των Ένοπλων Δυνάμεών του για την πατρίδα, η αφοσίωση τους στο Κομμουνιστικό Κόμμα και τη Σοβιετική κυβέρνηση, μας έδωσαν τη δυνατότητα υπό την ηγεσία του κόμματός μας, να ξεπεράσουμε τη δύσκολη κατάσταση, η οποία είχε διαμορφωθεί ως αποτέλεσμα των λαθών και των λανθασμένων υπολογισμών της ηγεσίας κατά την πρώτη περίοδο του πολέμου και στη συνέχεια να αφαιρέσουμε την πρωτοβουλία από τον εχθρό, να επιβάλλουμε την αλλαγή της πορείας του πολέμου προς όφελός μας και να κατακτήσουμε μία λαμπρή νίκη παγκόσμιας ιστορικής σημασίας.
