Της Αναστασίας Τσιβγούλη
«Με έκαναν πολλές φορές να νιώσω σαν σκουπίδι, με έβριζαν με τα χειρότερα λόγια πρώην χρήστες ναρκωτικών που συμμετείχαν μ'' αυτό τον τρόπο στις θεραπείες του ΚΕΘΕΑ έχοντας μετατραπεί σε σαδιστές. Πρέπει επιτέλους να "σπάσει" αυτή η κατάσταση την οποία αντιλαμβάνονται οι χρήστες και οι οικογένειές τους ως "θεραπεία", που όμως μετατρέπεται σε πλήρη εξάρτηση από την κοινότητα, για την οποία μάλιστα δουλεύουν όλοι αδιάκοπα προσφέροντας αφιλοκερδώς πολύτιμες υπηρεσίες».
Με αυτά τα λόγια περιγράφει την εμπειρία του ο Αριστοκλής Τσαμίδης, ο οποίος πέρασε την πύλη του «ΚΕΘΕΑ εν δράσει» στις φυλακές Κορυδαλλού το 2006, ενώ εξέτιε την ποινή του για υπόθεση ναρκωτικών.
«Η ευαισθησία πληρώνεται ακριβά στο ΚΕΘΕΑ», δηλώνει στον «Φ» μια πρώην χρήστης που πέρασε πολύ δύσκολα εκεί όταν αποκαλύφθηκε πως προσπάθησε να αυτοκτονήσει γιατί δεν άντεχε, όπως καταγγέλλει, τους υποτιμητικούς χαρακτηρισμούς, ψυχοφθόρες διαδικασίες και συνεχείς ποινές που κατέληγαν σε καθημερινή εξαντλητική καθαριότητα των χώρων της δομής. Η κοπέλα 5 χρόνια μετά την εμπειρία της προσπαθούσε να ξεπεράσει, όπως λέει, όχι μόνο την εξάρτησή της από τα ναρκωτικά, αλλά και την κακοποίηση που καταγγέλλει ότι υπέστη.
«Κυκλοφορούσα όλη μέρα με σκυμμένο το κεφάλι για να δείχνω υποταγή κι έκανα συνέχεια δουλειές, ενώ καθημερινά έπρεπε να γράφω ενοχές. Για παράδειγμα, νιώθω ενοχές γιατί μ'' αρέσει ο Πέτρος ή ο Γιώργος. Κι εκεί έρχεται ο συντονιστής ή το θεραπευτικό προσωπικό που σου λένε τι πρέπει να κάνεις ώστε να ξεπλύνεις τις ενοχές σου. Κι αυτό ήταν να καθαρίσω όλη την κουζίνα και να έχω κάποιον από πάνω να με χειραγωγεί και να μου λέει πόσο άχρηστη και ανίκανη είμαι και πόσο αργά τα κάνω όλα κι αυτό είναι το τίμημα για να ξεπλύνω τις ενοχές μου τις οποίες όφειλα να τις διαβάσω και δημόσια στην ομάδα μου.
Η διαδικασία της απεξάρτησής της στο ΚΕΘΕΑ περιελάμβανε, όπως λέει, και τις «παράνοιες», που έπεφταν στο ίδιο κουτί με τις «ενοχές», και εξηγεί: «Γράφεις χαρτάκια που λένε π.χ. έχω κάνει την ''''παράνοια'''' ότι ο τάδε δεν κάνει σωστά τη δουλειά του ή ότι ο Γιώργος φλερτάρει με τη Μαρία και έπρεπε εκείνοι να βγουν στη διαδικασία ξεκαθαρίσματος, που γινόταν μια - δύο φορές τον μήνα, να απολογηθούν για την ''''παράνοιά μου''''.
Εκεί υπάρχει μια φιλοσοφία, η οποία λέει όπου υπάρχει καπνός υπάρχει και φωτιά. Αν εγώ έχω 200 παράνοιες, πρέπει να έρθουν όλοι για να εξακριβώσουν ότι αυτές οι 200 παράνοιες δεν έχουν βάση. Αν δεν μπορούν να το αποδείξουν, υπάρχει τιμωρία, οπότε εκεί σου χτίζουν του καταδότη τη φιλοσοφία. Όποιος έκανε πολλές παράνοιες και κατέδιδε τους άλλους, απολάμβανε πλεονεκτήματα. Το ''''ξεκαθάρισμα '''' ήταν να καθαρίσεις για παράδειγμα μέσα σε 2,5 ώρες τον κήπο με γυμνά χέρια και παράλληλα να ακούς βρισιές. Αν τα παρατήσεις, μπορεί να υποστείς κι άλλη τιμωρία».
Στον δρόμο
Με προσωπική σκληρή εργασία δική του και άλλων θεραπευόμενων χωρίς μέτρα ασφαλείας δημιουργήθηκε η δομή «εν δράσει» στις φυλακές Κορυδαλλού, όπως λέει ο κ. Τσαμίδης, ο οποίος όταν ολοκλήρωσε το έργο του βρέθηκε αντιμέτωπος με υπερβολικά αυστηρές συμπεριφορές. «Πώς νομίζετε ότι καταλήγουν στον δρόμο τόσοι χρήστες ναρκωτικών; Το ΚΕΘΕΑ συμβουλεύει τις οικογένειες να πετούν τα παιδιά τους στον δρόμο για να συνετιστούν όταν υποτροπιάζουν, κάτι που είναι πολύ σύνηθες να συμβεί όταν είσαι σε ένα πρόγραμμα», λέει ο κ. Τσαμίδης.
Και οι δύο μιλούν ανοιχτά για ένα θέμα ταμπού, παρά τις καταγγελίες, ενώ οι σχετικοί προβληματισμοί των ειδικών για το πλαίσιο του φορέα δεν φαίνεται να απασχολούν τα εκάστοτε μέλη του Δ.Σ. του ΚΕΘΕΑ, που μέχρι σήμερα ήταν οι «πιστοί» του συστήματος αυτού έχοντας συνήθως και πλούσια εθελοντική δράση πριν μπουν στη διαδικασία της εκλογής από την κοινότητα.
Τι σημαίνει λοιπόν απεξάρτηση από τα ναρκωτικά και άλλους εθισμούς εν έτει 2019 στην Ελλάδα; Μπορεί να συνδέονται ακόμη κάποιες δομές του με τις σκληρές πρακτικές των πρώτων θεραπευτικών κοινοτήτων στην Αμερική και αν ναι, ποιους πραγματικά εξυπηρετεί και ποια είναι τα αποτελέσματα; Είναι ίσως η ερώτηση στην οποία προέχει να δώσουν απάντηση κυβέρνηση, επιστημονικοί φορείς, θεραπευόμενοι, γονείς και θεραπευτές του ΚΕΘΕΑ πριν καταλήξουν στον καλύτερο δυνατό τρόπο διοίκησής του.
«Ολοκληρωτικό σύστημα»
«Οι θεραπευτές, ιδίως οι νέοι θεραπευτές -όπως ακριβώς και τα νέα μέλη-, αρχικά απλώς δεν έχουν φωνή. Αν κάποιος δεν αποδέχεται, για παράδειγμα, ότι πρέπει ένα νέο μέλος να φοράει πιπίλα, θα κάνει ''''σαν να'''' το αποδέχεται, έτσι δηλώνεται η πλήρης εμπιστοσύνη του και η πορεία του προς το ''''μεγάλωμά'''' του, με τον καθαρό τρόπο της κοινότητας.
''''Παίξε τον ρόλο σου και θα καταλάβεις αργότερα την ουσία του''''… Όταν κάποιος αποκτά φωνή στο σύστημα συνήθως έχει πλήρως αφομοιώσει τις τακτικές του», είχε δηλώσει σε συνέντευξή της στην «Εφημερίδα των Συντακτών» τον Μάρτιο του 2018 η ψυχολόγος Κατερίνα Κονιδάρη, με αφορμή την έκδοση του βιβλίου της με τίτλο «Λουτρό οξυτοκίνης».
«Ο μόνος τρόπος λοιπόν να μη συνθλιβεί η άποψή μου ήταν μέσω του γραψίματος, με την ειρωνική απόσταση που χρησιμοποιώ στα διηγήματα, τη μόνη στάση που μπορεί να προκαλέσει τον στοχασμό: ''''Αλήθεια, ρε παιδιά, γιατί πιπίλα;''''» ανέφερε σε εκείνη τη συνέντευξη η κ. Κονιδάρη, η οποία σήμερα έχει επιλέξει να κρατήσει αποστάσεις από το θέμα αυτό και μας παρέπεμψε στις τότε δηλώσεις της. Μεταξύ άλλων η κ. Κονιδάρη μιλά για ένα σύστημα όπου η κατάχρηση εξουσίας έχει οδηγήσει σε πολλές στρεβλώσεις: «Στην Ελλάδα οι ιεραρχικές κοινότητες εκπροσωπούνται από το ΚΕΘΕΑ, που έχει υπάρξει και είναι ακόμα ένας αξιόπιστος φορέας απεξάρτησης. Άποψή μου όμως είναι ότι η μεγέθυνσή του, ο συγκεντρωτισμός, η κρίση ταυτότητας ανάμεσα στον επιστημονισμό και την κινηματικότητα, οι ανάγκες των εξαρτημένων που αλλάζουν, η υπερεκπροσώπηση διαφόρων επαγγελματιών, η κατάχρηση εξουσίας έχουν οδηγήσει στη δημιουργία ενός εν πολλοίς ολοκληρωτικού συστήματος».
Το δόγμα της «σκληρής αγάπης»
Την ίδια ώρα τον προβληματισμό τους εκφράζουν και άνθρωποι που έχουν βρεθεί με την κοινωνική τους δράση κοντά σε θεραπευόμενους, όπως ο street worker-coordinator του Steps, Τάσσος Σμετόπουλος.
«Το δόγμα της ''''σκληρής αγάπης" που έχει υπηρετήσει το ΚΕΘΕΑ δεν μου προκαλεί εντύπωση στο ότι μπορεί να έχουν υπάρξει κακοποιητικές συμπεριφορές από άτομα που κλήθηκαν να λειτουργήσουν μέσα σε αυτό. Το θέμα όμως θα έπρεπε, κατά τη γνώμη μου, να είναι η ελληνική πολιτεία και οι πολιτικές που άσκησε στο θέμα των εξαρτήσεων γενικότερα και ειδικότερα των εξαρτήσεων από τις ψυχοδραστικές ουσίες. Διαχρονικά η ελληνική πολιτεία δεν αξιολόγησε αυτές τις υπηρεσίες και τους φορείς που χρηματοδοτούνται από τον κρατικό προϋπολογισμό. Ακόμα και σήμερα δεν έχει προταθεί ένα σχέδιο αξιολόγησης (ανεξάρτητο και ασφαλές), ώστε οι άνθρωποι που λαμβάνουν αυτές τις υπηρεσίες να μπορούν να εκφραστούν. Τις τελευταίες ημέρες γίνεται συζήτηση για την κατάργηση ή μη του αυτοδιοίκητου του ΚΕΘΕΑ. Προσωπικά δεν γνωρίζω τι υπάρχει πίσω από αυτή την ενέργεια της κυβέρνησης.
Πιστεύω πως το πρόβλημα δεν είναι το αυτοδιοίκητο, αλλά η μη ύπαρξη ενός ανεξάρτητου μηχανισμού και ελέγχου από τη μεριά της πολιτείας», δηλώνει ο κ. Σμετόπουλος, τονίζοντας παράλληλα πως γνωρίζει προσωπικά «ανθρώπους μέσα από το ΚΕΘΕΑ που δίνουν καθημερινές μάχες για να σταθούν δίπλα στους ανθρώπους που κάνουν προβληματική χρήση ψυχοδραστικών ουσιών. Ίσως να είναι η μειοψηφία, αλλά υπάρχουν και θα πρέπει να είμαστε δίπλα τους. Κάποια στιγμή θα πρέπει να σταματήσουμε σαν κοινωνία και πολιτεία να πετάμε τη λάσπη στον ανεμιστήρα!», καταλήγει.
* Αναδημοσίευση από τον Φιλελεύθερο της Τρίτης 8 Οκτωβρίου
