του Στέφανου Μάνου
Πριν από 170 χρόνια, τον 19ο αιώνα, ο Γάλλος φιλελεύθερος οικονομολόγος Frederic Bastiat έγραψε το περίφημο δοκίμιο "Ce qu''on voit et ce qu''on ne voit pas" (Ό,τι βλέπουμε και ό,τι δεν βλέπουμε) στο οποίο εξηγούσε με γλαφυρό τρόπο ότι όλες οι οικονομικές αποφάσεις έχουν την πλευρά που βλέπουμε και μια άλλη που δεν βλέπουμε. Ασχολούμαστε με τα άμεσα αποτελέσματα και αγνοούμε τα μακροπρόθεσμα. Σωστή πολιτική είναι αυτή που ισορροπεί τα άμεσα με τα μακροπρόθεσμα. Όλα τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η Ελλάδα των μνημονίων είναι το αποτέλεσμα κοντόθωρης λαϊκίστικης εγωιστικής πολιτικής. Θυμηθείτε το ασφαλιστικό. Το πολιτικό σύστημα μοίραζε υποσχέσεις συντάξεων και ...έχει ο Θεός. Σήμερα οι συνταξιούχοι πένονται και ανακαλύπτουν την πλευρά των αποφάσεων που οι πολιτικοί αγνόησαν προς ίδιο όφελος.
Η κυβέρνηση Σαμαρά και συγκεκριμένα οι κ. Βενιζέλος και Στουρνάρας επέβαλαν τον ΕΝΦΙΑ στη σημερινή του μορφή. Είχε προηγηθεί επί υπουργίας του κ. Βενιζέλου ο ΕΕΤΗΔΕ (το χαράτσι) που πληρωνόταν μαζί με τους λογαριασμούς της ΔΕΗ. Ο ΣΥΡΙΖΑ βρήκε τον ΕΝΦΙΑ έτοιμο και μολονότι υποσχέθηκε να τον καταργήσει, τον διατήρησε. Τα έσοδα του υπουργείου Οικονομικών από τον ΕΝΦΙΑ είναι σημαντικά. Τα αστικά ακίνητα είναι καταγεγραμμένα και οι φορολογούμενοι διστάζουν να μπουν σε περιπέτειες με τα ακίνητά τους. Γι αυτό πληρώνουν. Για το 2017 η Ανεξάρτητη Αρχή Δημοσίων Εσόδων (ΑΑΔΕ) έχει βεβαιώσει ΕΝΦΙΑ ύψους 3,15 δις Ευρώ.
Το ορατό αποτέλεσμα του ΕΝΦΙΑ είναι εξαιρετικό (για το υπ. Οικονομικών). Αρέσει και στην τρόικα. Υπάρχουν όμως και αόρατα αποτελέσματα (αόρατα, για όσους δεν θέλουν να βλέπουν) που πρέπει να μετρηθούν, να αξιολογηθούν και οπωσδήποτε να ληφθούν υπόψη.
Δεν έχω τα νούμερα, αλλά αυτά θα τα βρουν οι ειδικοί, που δείχνουν ότι η οικοδομική δραστηριότητα εξ αιτίας του ΕΝΦΙΑ και της πολιτικής και οικονομικής αβεβαιότητας έχει περιοριστεί. Τρομακτικά. Μαζί της έχουν πληγεί επαγγέλματα και επιχειρήσεις που τροφοδοτούσαν την οικοδομή. Εκτιμώ ότι από αυτή την αιτία (τη μείωση της οικοδομικής δραστηριότητας) αυξάνεται η ανεργία κατά 100.000 ετησίως, τουλάχιστον. Πόσα φορολογικά έσοδα χάνονται άμεσα; πόσα έμμεσα;
Η μεγάλη πτώση της τιμής των ακινήτων εξ αιτίας του ΕΝΦΙΑ έχει παγώσει τις αγοραπωλησίες με συνέπεια να μη μπορούν οι πολίτες να πουλήσουν τα ακίνητά τους προκειμένου να πληρώσουν φόρους και δάνεια. Πόσα φορολογικά έσοδα χάνονται άμεσα; πόσα έμμεσα;
Ο ΕΝΦΙΑ και η αβεβαιότητα έχουν πλήξει τις επενδύσεις σε νέες κατασκευές και ακίνητα. Πόσα φορολογικά έσοδα χάνονται άμεσα; πόσα έμμεσα;
Οι τράπεζες έδωσαν δάνεια με εγγύηση ακίνητα, αλλά τώρα τα δάνεια είναι ακάλυπτα διότι έπεσε η αξία των ακινήτων. Οι ισολογισμοί των τραπεζών δεν εμπνέουν πλέον απόλυτη εμπιστοσύνη. Γι αυτό ζητούνται stress tests. Νέα αξιολόγηση του ενεργητικού τους. Ενδεχομένως ανακεφαλαιοποιήσεις. Πόσα δάνεια δεν χορηγούνται, πόσες επιχειρήσεις σπρώχνονται στο εξωτερικό; Πόσα φορολογικά έσοδα χάνονται άμεσα; πόσα έμμεσα;
Η μείωση της αξίας των ακινήτων έχει ως αποτέλεσμα αυξημένη καταναλωτική διστακτικότητα. Η αγορά ενός ψυγείου αναβάλλεται. Πόσα μαγαζιά κλείνουν; Πόσα φορολογικά έσοδα χάνονται άμεσα; πόσα έμμεσα;
Το συμπέρασμά μου. Με τον ΕΝΦΙΑ ασφαλώς εισπράττονται πολλοί φόροι αλλά, εξ αιτίας της υπερβολής ιδίως με τον συμπληρωματικό φόρο, προκλήθηκε ραγδαία πτώση των τιμών των ακινήτων. Ακολούθησε ανησυχία και αβεβαιότητα. Αυξήθηκε η ανεργία, αυξήθηκε η φοροδιαφυγή και σε συνδυασμό με τις άλλες παρενέργειες μειώθηκαν εν τέλει τα συνολικά φορολογικά έσοδα.
Ο ΕΝΦΙΑ ήταν, για να επανέλθω στον Bastiat, μια εκ πρώτης όψεως σωστή πολιτική. Έφερε σημαντικά έσοδα στο Δημόσιο χωρίς προβλήματα. Αν είχε εφαρμοστεί μια φορά δεν θα είχε προκαλέσει τις παρενέργειες που προκάλεσε η επανειλημμένη χρήση του και θα παρέμενε ένας επιτυχημένος εισπρακτικός φόρος. Δυστυχώς όμως επιπόλαιοι πολιτικοί θεώρησαν ότι θα μπορούσε να διατηρηθεί μονίμως. Δεν μελέτησαν τις επιπτώσεις. Δεν έφτιαξαν μηχανισμούς συστηματικής παρακολούθησης της αγοράς. Αντί ευελιξίας επέδειξαν ακαμψία. Χαρακτηριστικό ότι το 2017 φορολογούνται τα ακίνητα με τις τιμές του 2007! Οι πολιτικοί αλλά και η τρόικα, αγνόησαν όλες τις παρενέργειες του ΕΝΦΙΑ και εξακολουθούν να τις αγνοούν.
Και τώρα, τι πρέπει να γίνει; Δεν μπορώ να πω τι πρέπει να γίνει στους κ. Τσίπρα και Τσακαλώτο. Δεν θα με ακούσουν ή ακόμη χειρότερα θα με ακούσουν και θα κάνουν τα ακριβώς αντίθετα. Θα πω τι θα έκανα εγώ αν είχα εγώ την ευθύνη.
1. Θα καταργούσα αμέσως, αμέσως εννοώ αύριο, τον συμπληρωματικό φόρο που επιβάλλεται στα φυσικά πρόσωπα. Έχουν βεβαιωθεί 382 εκ.. Η δόση του Σεπτεμβρίου ήταν 76 εκ. και πληρώθηκε ήδη. Άρα η κατάργηση του συμπληρωματικού φόρου για τα φυσικά πρόσωπα θα μειώσει τα έσοδα από τον ΕΝΦΙΑ κατά 306 εκ., όσα απομένουν. Εκτιμώ ότι στη συνέχεια, σταδιακά, θα ανέβουν σημαντικά οι αξίες των ακινήτων στις περιοχές που πλήγηκαν περισσότερο από τον δημευτικό συμπληρωματικό φόρο. Ιδιοκτήτες θα μπορέσουν να πουλήσουν. Τα χαρτοφυλάκια των τραπεζών θα ανακτήσουν αξία. Με μόνο τον ΕΝΦΙΑ χωρίς συμπληρωματικό φόρο, θα επανέλθει ένα μέρος της χαμένης εμπιστοσύνης. Ο κόσμος θα αρχίσει και πάλι να επενδύει στην οικοδομή. Μερικοί άνεργοι θα βρουν δουλειά.
2. Θα έστηνα την υποδομή ώστε τον επόμενο χρόνο να είναι εφικτή η μεταφορά της αρμοδιότητας και ευθύνης για τη συλλογή τελών στα ακίνητα στη τοπική αυτοδιοίκηση. Θέλω, δηλαδή, να καταργήσω τελείως τον ΕΝΦΙΑ. Να καταργήσω τον συμπληρωματικό φόρο τώρα, από τον Οκτώβριο του 2017 και να είμαι έτοιμος να μεταφέρω την ευθύνη για τη συλλογή τελών επί των ακινήτων στην τοπική αυτοδιοίκηση από 1.9.2018. Μαζί με την κατάργηση του ΕΝΦΙΑ, όπως την περιγράφω, από 1.9.2018 θα καταργήσω και όλες τις μεταβιβάσεις της κεντρικής διοίκησης προς την τοπική αυτοδιοίκηση, περίπου 3 δις.
Σε ένα άρθρο δεν χωράνε όλες οι σκέψεις. Θέλω όμως να προειδοποιήσω τους αναγνώστες που έφθασαν έως εδώ, ότι για την πρόταση να μεταφερθεί η αρμοδιότητα και η ευθύνη συλλογής τελών επί των ακινήτων στην Τ.Α. ισχύει, με το παραπάνω, η θέση Bastiat. Δεν αποτελείται μόνο από ό,τι βλέπουν αλλά και από ό,τι δεν βλέπουν. Να μη βιαστούν να την απορρίψουν με την τεμπέλικη φράση "αυτά δεν γίνονται", αλλά να σκεφτούν σε τι αλλαγές στη συμπεριφορά των δημοτικών αρχόντων θα οδηγήσει ένα σταθερό πλαίσιο που αφενός θα τους απελευθερώνει από τα κρατικά δεσμά και αφετέρου θα τους καθιστά πραγματικά υπεύθυνους απέναντι στους δημότες. Στην πρόταση μας για ένα "Καινοτόμο Σύνταγμα για τη Ελλάδα" (εκδόσεις Μεταίχμιο), στο άρθρο 102, ενσωματώνουμε στο Σύνταγμα και κατοχυρώνουμε τη μεταφορά αρμοδιοτήτων στους ΟΤΑ σύμφωνα με την αρχή της επικουρικότητας. Οι προϋπολογισμοί των ΟΤΑ δεν μπορεί να είναι ελλειμματικοί. Το κράτος θα τους χρηματοδοτεί μόνο για την αντιμετώπιση εκτάκτων αναγκών. Όσα προβλέψαμε για τους ΟΤΑ στο σχέδιο Συντάγματος μπορούν να εφαρμοστούν με απλές νομοθετικές ρυθμίσεις.
Είμαι βέβαιος ότι όταν στο μέλλον κάποιος σοβαρός μελετητής αποτιμήσει τις συνολικές επιπτώσεις του ΕΝΦΙΑ στην οικονομία θα καταλήξει στο αναπάντεχο συμπέρασμα ότι συνέβαλλε στη μείωση των φορολογικών εσόδων ως ποσοστό του ΑΕΠ. Ο ΕΝΦΙΑ είναι λάθος οικονομική πολιτική μια και προκαλεί τα αντίθετα από τα επιδιωκόμενα αποτελέσματα. Η λάθος οικονομική πολιτική δεν θα γίνει σωστή αν της γίνει έκπτωση 30%. Θα παραμείνει λάθος.
Δανείζομαι τη σωστή θέση για τον ΕΝΦΙΑ παραλλάσσοντας την ...κομψή φράση του πρωθυπουργικού συμβούλου: "Στα τσακίδια με τον ΕΝΦΙΑ και να μη στεριώσει πουθενά!"
