Απ’ όλα όσα είπε ο πρωθυπουργός στο διάγγελμα της Τρίτης, κρατήσαμε την αναφορά του στα «ερείπια» που θα αφήσει πίσω της αυτή η περιπέτεια και το σώφρον είναι να εμπεδώσουμε όλοι ότι αυτό θα είναι το πιθανότερο σενάριο, παρόλο που είναι σαφές ότι θα υπάρξουν θηριώδεις παρεμβάσεις στην οικονομική δραστηριότητα για να διασωθεί ό,τι είναι δυνατόν.
Μόλις την προηγούμενη ημέρα από το τελευταίο διάγγελμα του πρωθυπουργού, τη Δευτέρα το βράδυ, ξαναδιαβάζαμε το Β’Βιβλίο της «Ιστορίας» του Θουκυδίδη αφού αυτά έχουμε σπουδάσει, με αυτά είμαστε εξοικειωμένοι, σ’αυτά καταφεύγουμε για έμπνευση και παρηγοριά. Στο Β’Βιβλίο ο Θουκυδίδης αφηγείται τα γεγονότα του λοιμού της Αθήνας, της μεγάλης επιδημίας που ξέσπασε το 430 π.Χ., το δεύτερο χρόνο του Πελοποννησιακού Πολέμου, αποδεκάτισε τον πληθυσμό της και λειτούργησε καταλυτικά στην έκβαση του πολέμου με τους Λακεδαιμονίους.
Δεν είμαστε απολύτως βέβαιοι για τη φύση της ασθένειας που περιγράφει ο Θουκυδίδης, μπορεί να ήταν πανώλη, πάντως ήταν μια μολυσματική ασθένεια που μεταδιδόταν με την ανθρώπινη επαφή. Στα θύματα περιλαμβάνονταν ο Περικλής και όλη του η οικογένεια ενώ νόσησε και ο ίδιος ο Θουκυδίδης αλλά ήταν πιο τυχερός και επιβίωσε
Στην περιγραφή του για τον λοιμό εκτενής είναι η αναφορά στις συνέπειες που είχε στην κοινωνία, η οποία διαλύθηκε. Ο Θουκυδίδης γράφει ότι οι κάτοικοι της Αθήνας σταμάτησαν να υπακούουν στους νόμους γιατί θεώρησαν ότι ζούσαν υπό συνθήκες θανατικής ποινής ενώ άλλοι άρχισαν να συμπεριφέρονται απροκάλυπτα ανέντιμα γιατί αισθάνονταν ότι δεν υπήρχε, πλέον, λόγος να διατηρήσουν τη φήμη του ενάρετου πολίτη. Η κατάσταση δημιούργησε και κρίση εμπιστοσύνης απέναντι στη θρησκεία, οι Αθηναίοι έχασαν την πίστη τους και θεώρησαν ότι οι θεοί πήραν το μέρος των Σπαρτιατών.
Φυσικά οι συγκρίσεις με το παρελθόν καλό είναι να αποφεύγονται, ο ιστορικός αναχρονισμός είναι λογικό σφάλμα. Επίσης, σήμερα δεν αντιμετωπίζουμε την πανδημία με όρους 4ου αι.π.Χ. Υπάρχουν φάρμακα, υπηρεσίες υγείας που ναι μεν θα δοκιμαστούν αλλά υπάρχουν, ξέρουμε πως μπορούμε να προφυλαχθούμε, έχουμε τη δυνατότητα να το κάνουμε ενώ το εμβόλιο για τον κορονοϊό είναι προ των πυλών. Δεν υπάρχουν αναλογίες στις συνθήκες της κρίσης. Αυτό που έχει ενδιαφέρον είναι να παρατηρήσουμε διαχρονικά τις συμπεριφορές των κοινωνιών σε συνθήκες πανδημίας. Γιατί ναι μεν στις κρίσεις αυτού του είδους οι συνθήκες διαφέρουν αλλά το διακύβευμα είναι κάθε φορά το ίδιο: οι ανθρώπινες ζωές, η κοινωνική συνοχή, οι θεσμοί και το πολίτευμα.
Αφορμή για να τα γράψουμε όλα αυτά είναι ένα προχθεσινό τουίτ του δημοσιογράφου Βασίλη Νέδου στο οποίο περιέγραψε μια αδιανόητα, αντικοινωνική συμπεριφορά στην οδήγηση της οποίας υπήρξε μάρτυρας. Φαίνεται ότι ενώ ακόμα δεν έχουμε μπει καν στο τούνελ, κάποιοι ήδη δεν αισθάνονται καμία δέσμευση προς το κοινωνικό σύνολο.
Είμαστε σίγουροι ότι η κυβέρνηση θα εντείνει τα μέτρα αστυνόμευσης όμως το παιχνίδι θα κριθεί από το πως θα σταθεί ο καθένας από εμάς ως μέλος της κοινωνίας, ειδικά αν τελικά υπάρξουν ερείπια. Θα κριθούμε ως άνθρωποι αλλά και ως πολίτες.
Ας το βάλουμε καλά στο κεφάλι μας, ας το χωνέψουμε: μέσα στα ερείπια το ισχυρότερο νόμισμα θα είναι το ηθικό φρόνημα. Στον 21ο αιώνα υπάρχει ήδη συσσωρευμένη κοινωνική εμπειρία, τα βιώματα της δημοκρατίας και της ειρήνης είναι καλά ριζωμένα γι αυτό και όσοι θεωρήσουν εαυτούς αποδεσμευμένους από τους νόμους γραπτούς και άγραφους, θα εξαφανιστούν και μάλιστα σύντομα.
Το ηθικό φρόνημα, η αφοσίωση στον συνάνθρωπο και η ανάληψη της ευθύνης του πολίτη είναι αυτά που θα μας επιτρέψουν να αφήσουμε πίσω μας και μάλιστα γρήγορα και αυτή την κρίση. Δεν το λέμε εμείς. Το λέει η ιστορία.
