Του Θεοφάνη Τάση
1. Παρά το γεγονός ότι η συντριπτική πλειονότητα των προσφύγων κατόρθωσε να διαφύγει από επικίνδυνες συνθήκες ακόμη και θανάσιμες απειλές σε εμπόλεμες ζώνες χάνοντας πολλές φορές περιουσία και αγαπημένους στην οδύσσεια του ξεριζωμού φτάνοντας στην Ευρώπη ελάχιστοι εξ αυτών επιθυμούν να παραμείνουν στην Ελλάδα· μια χώρα η οποία τους υποδέχθηκε, συγκριτικά με άλλες ευρωπαϊκές χώρες, περισσότερο φιλόξενα. Γιατί άραγε η πατρίδα μας δεν μοιάζει γοητευτική σε ανθρώπους εξαθλιωμένους που αγωνίζονται να δημιουργήσουν μια καινούργια ζωή;
2. Παρά την εκλογική άνοδο τα τελευταία χρόνια της Χρυσής Αυγής ο πληθυσμός τους προηγούμενους μήνες έδειξε αξιοθαύμαστη αλληλεγγύη στους πρόσφυγες, ιδίως αν ληφθεί υπόψιν η οικονομική κατάσταση της χώρας. Σε σχέση με άλλα ευρωπαϊκά κράτη οι βίαιες διαμαρτυρίες εναντίων τους υπήρξαν μεμονωμένες και μικρής έντασης. Παρά την βαθιά πολυετή κρίση που βιώνει η Ελλάδα οι πρόσφυγες δεν λειτούργησαν ως αλεξικέραυνο της κοινωνικής αγανάκτησης ή ακόμη χειρότερα ως εξιλαστήριο θύμα. Αγωνιζόμενοι ενάντια στον φόβο για το μέλλον σε αντίξοες συνθήκες οι έλληνες στην πλειονότητά μας δεν απωλέσαμε την συμπόνοια και την αλληλεγγύη λειτουργώντας παραδειγματικά για την υπόλοιπη Ευρώπη.
3. Παρά την κυρίαρχη περιγραφή του προσφυγικού ζητήματος με όρους φυσικού φαινομένου όπως π.χ. "κύμα", "ροές" ο κάθε πρόσφυγας ενσαρκώνει μια μοναδική ιστορία. Ακόμα και όταν προέρχονται από την ίδια χώρα δεν διαθέτουν όλοι τις ίδιες οικονομικές δυνατότητες, το ίδιο κοινωνικό και πολιτισμικό κεφάλαιο, τους ίδιους λόγους εγκατάλειψης της πατρίδας τους και τα ίδια όνειρα. Ως εκ τούτου χρήζουν διαφορετικής προσέγγισης και βοήθειας. Παρά τις θετικές ή αρνητικές προκαταλήψεις οι πρόσφυγες δεν είναι ούτε "καλοί" ούτε "κακοί" είναι άνθρωποι σαν και εμάς που βρίσκονται σε μια κατάσταση ανάγκης την οποία διαχειρίζονται ο καθένας με τον δικό του τρόπο.
Άλλοι με καρτερία, αισιοδοξία και καλοσύνη, άλλοι με αναλγησία, βία ενίοτε ακόμη και εγκληματώντας. Οι πράξεις των τελευταίων πρέπει να καταγγέλλονται ως τέτοιες και να τιμωρούνται με βάση το νόμο ούτως ώστε να μην συνεισφέρουν στον τοκισμό της μισαλλοδοξίας και του φόβου με συνέπεια τον στιγματισμό όλων των προσφύγων. Υπάρχουν πρόσφυγες με θαυμασμό για τον ευρωπαϊκό τρόπο ζωής ή τουλάχιστον την διάθεση να προσαρμοστούν σε αυτόν όσο το δυνατόν καλύτερα και άλλοι με απέχθεια ή ακόμη και μίσος απέναντι σε αυτόν. Δεν βλέπω με ποιο τρόπο θα μπορούσαν να είναι ευπρόσδεκτοι όσοι δεν δέχονται την ισότητα των φύλων και το δικαίωμα των γυναικών να διαχειρίζονται το σώμα και την σεξουαλικότητά τους όπως εκείνες επιθυμούν. Δεν βλέπω με ποιο τρόπο θα μπορούσαν να είναι ευπρόσδεκτοι όσοι δυσκολεύονται να συνυπάρξουν με ομοφυλόφιλους ή γενικότερα διαφυλικά άτομα, αλλόθρησκους και άθεους.
4. Η Ευρώπη και η Δύση γενικότερα φέρουν σημαντική ιστορική ευθύνη για την κατάσταση στην Μέση Ανατολή. Ο δυτικός ιμπεριαλισμός από τον δέκατο ένατο αιώνα μέχρι και τα τέλη του εικοστού αιώνα ενίσχυσε δικτάτορες και δημιούργησε ένα έδαφος πρόσφορο για την άνοδο του θρησκευτικού ριζοσπαστισμού. Ακόμη χειρότερα πολλές φορές το έπραξε επικαλούμενος τις αξίες του Διαφωτισμού δυσφημίζοντάς της ανεξίτηλα με συνέπεια μια βαθιά καχυποψία εναντίων τους. Ωστόσο η επίκληση των ευθυνών της Δύσης, οι οποίες αναγνωρίζονται από την ίδια, δεν πρέπει να συγκαλύπτει την ευθύνη των λαών για την ιστορία τους.
Υπήρξαν πολλές πρώην αποικίες που κατόρθωσαν ν'' απελευθερωθούν δίχως την χρήση βίας και ν'' αποτινάξουν τα βάρη του παρελθόντος δημιουργώντας ποιοτικές δημοκρατίες όπως για παράδειγμα η Ινδία. Υπήρξαν επίσης χώρες των οποίων οι δημοκρατικά εκλεγμένες κυβερνήσεις ανετράπησαν με την συνδρομή δυτικών κυβερνήσεων που όμως κατόρθωσαν ύστερα από δεκαετίες στρατιωτικής δικτατορίας να είναι ξανά δημοκρατίες όπως η Χιλή. Ακόμη υπήρξαν χώρες όπου ο ρατσισμός αποτελούσε την κρατική ιδεολογία με την ανοχή εν πολλοίς της Δύσης και οι οποίες αφού πέτυχαν την ειρηνική ανατροπή του καθεστώτος δεν διολίσθησαν σε έναν εμφύλιο και είναι πλέον δημοκρατικές όπως η Νότια Αφρική.
Επιπλέον, πολλές χώρες της Μέσης Ανατολής δεν υπήρξαν αποικίες δυτικών χωρών, αλλά ήταν μέρος της οθωμανικής αυτοκρατορίας, όπως η Συρία από το 1516 μέχρι το 1918 ή η Αίγυπτος από το 1517 μέχρι το1914,πράγμα που καθόρισε την πολιτισμική τους ταυτότητα και την ιστορική τους εξέλιξη. Επιπροσθέτως,λησμονείται εύκολα ότι η Δύση δεν υπήρξε μόνο ιμπεριαλιστική, αλλά άσκησε επίσης θετική επιρροή με την δημιουργία έργων υποδομής, την διάδοση επιστημονικής γνώσης και την εξαγωγή τεχνολογίας, αλλά επίσης όπως για παράδειγμα στην Βόρεια Αφρική, ιδίως τις δεκαετίες του 1950 και του 1960 ή πιο πρόσφατα κατά την Αραβική Άνοιξη εμπνέοντας χειραφετητικά κινήματα και ενδυναμώνοντας την δημόσια σφαίρα και το κράτος δικαίου.Τέλος, οι ίδιοι οι πρόσφυγες δεν τρέφουν τέτοια οργή ή μνησικακία έναντι της Δύσης ώστε να μην κατευθυνθούν σε αυτήν αναζητώντας μια καλύτερη ζωή επιλέγοντας την έναντι των πλούσιων αραβικών/μουσουλμανικών κρατών, τα οποία, ειρήσθω εν παρόδω, αρνούνται να τους δεχτούν.
Εν κατακλείδι, η ρητορική των ευθυνών της Δύσης υποτιμά τόσο την θετική συνεισφορά της όσο και τις δημιουργικές ικανότητες των λαών κηδεμονεύοντας τους με έναν ιδιάζοντα τρόπο που επιβαρύνει τον εκδημοκρατισμό τους. Ειδικά στην Ευρώπη ο αναστοχασμός επί του παρελθόντος συχνά εκφυλίζεται σ''έναν ηθικό μαζοχισμό που λειτουργεί ανασταλτικά στην διαμόρφωση της ευρωπαϊκής ταυτότητας εκχωρώντας στο πολιτικό πεδίο έδαφος στο λαϊκισμό της ακροδεξιάς υποθηκεύοντας έτσι το πρόταγμα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης.
5. Παρά την τάση να παρουσιάζονται οι πρόσφυγες ως παθητικοί δέκτες της φιλανθρωπίας μας ένα μέρος του ευρωπαϊκού πληθυσμού επανεκτίμησε χάρη σε αυτούς ορισμένα ατομικά και πολιτισμικά κεκτημένα που είχαν καταστεί αυτονόητα στην ευημερία που ακολούθησε τον Β'' Παγκόσμιο Πόλεμο. Εμπνεύστηκε από το σθένος τους στην αναζήτηση ενός αυθεντικότερου βίου εξερευνώντας εναλλακτικές στην καθημερινότητα και αναθεωρώντας συνήθειες. Σε αυτούς τους ευρωπαίους οι πρόσφυγες υπενθύμισαν την ενδεχομενικότητα της ανθρώπινης ύπαρξης και τον κίνδυνο της ύβρεως. Χάρη στην περιπλάνηση αυτών οι πολίτες και οι ευρωπαϊκές κοινωνίες ωριμάζουν μαθαίνοντας ν'' αυτοπεριορίζονται. Αυτό σημαίνει ότι μαθαίνουν να προασπίζουν την οικουμενικότητα των αξιών τους αποδεχόμενες την αδυναμία διαχείρισης του συνόλου της δυστυχίας και της οδύνης χωρίς ν'' αποσύρονται χάνοντας την ανθρωπιά τους.
*Ο Θεοφάνης Τάσης είναι συγγραφέας και καθηγητής. Διδάσκει σύγχρονη Φιλοσοφία στο Freie Universitat Berlin
