Του Δρ. Γιώργου. Καραβάνα*
Στην Ελλάδα είμαστε συνηθισμένοι στην άποψη πως «ό,τι είναι δημόσιο είναι καταρχήν αθώο κι ό,τι είναι ιδιωτικό, καταρχήν ένοχο». Έτσι, δεν μας προξένησε έκπληξη το γεγονός πως μια Τράπεζα Κρυοσυντήρησης Ομφαλικών Μοσχευμάτων (ο κόσμος τις γνωρίζει κι ως Τράπεζες βλαστοκυττάρων) που μάλιστα στεγάζεται σε μεγάλο μαιευτήριο των Αθηνών και που πρόσφατα σταμάτησε τη δραστηριότητά της, προκαλώντας αγωνία σε χιλιάδες γονείς που την είχαν πληρώσει για τη φύλαξη των βλαστοκυττάρων των παιδιών τους, λειτουργούσε χωρίς άδεια λειτουργίας. «Σκάνδαλο!»
Μόνο που χωρίς άδεια λειτουργούν έως σήμερα το σύνολο των ιδιωτικών τραπεζών βλαστοκυττάρων στην Ελλάδα και μέχρι πρόσφατα το σύνολο και των δημόσιων αντίστοιχων μονάδων, εξαιτίας βεβαίως όχι δικής τους αμέλειας αλλά της ανυπαρξίας ολοκληρωμένου θεσμικού πλαισίου. Ανάλογη περίπτωση αποτελούν τα κέντρα εξωσωματικής γονιμοποίησης, το σύνολο των οποίων λειτουργούσε επίσης για κοντά 30 χρόνια χωρίς άδεια λειτουργίας (και είναι αμφίβολο αν και σήμερα αυτές έχουν εκδοθεί), για τους ίδιους περίπου λόγους: την απουσία σχετικού νόμου, την καθυστέρηση έκδοσης των προεδρικών διαταγμάτων και υπουργικών αποφάσεων που ο νόμος ορίζει ή/και τη μη σύσταση ή μη ενεργοποίηση των διαφόρων εθνικών αρχών και εποπτευόντων φορέων, που κάθε φορά οι νόμοι θεσπίζουν.
Και είναι απορίας άξιο γιατί να χρειάζεται τόσος χρόνος, για αποφάσεις που ουσιαστικά δεν έχουν τίποτα παραπάνω να κάνουν, από το να ορίσουν αυτά που ισχύουν στην υπόλοιπη Ευρώπη και διεθνώς! Όμως στη χώρα μας, ο κάθε νόμος, το κάθε προεδρικό διάταγμα και η κάθε υπουργική απόφαση, αποτελούν χρυσές ευκαιρίες να παρεισφρήσουν εκεί τα κάθε είδους συντεχνιακά συμφέροντα, κομματικές ιδεοληψίες ή και προσωπικές έριδες, που καθιστούν κυρίαρχους του παιχνιδιού αυτούς που τις υπαγορεύουν. Μόνο που εδώ και χρόνια (ευτυχώς), δεν νομοθετούμε μόνοι μας: υπάρχει κοινοτικό δίκαιο και Σ.τ.Ε., που ελέγχει την εναρμόνισή μας με αυτό. Ως συνέπεια, πολλές από τις παραπάνω τελικά αποφάσεις ακυρώνονται από τη Δικαιοσύνη, με αποτέλεσμα την περαιτέρω καθυστέρηση της ολοκλήρωσης του θεσμικού μας πλαισίου και την αδυναμία άσκησης ουσιαστικού ελέγχου σε σειρά δραστηριοτήτων. Δεν είναι τυχαίο πως, ο μοναδικός κλάδος στον οποίο αναπτύσσεται ικανοποιητικά ο ιατρικός τουρισμός είναι η υποβοηθούμενη αναπαραγωγή και πως πολλές Τράπεζες Κρυοσυντήρησης Βλαστοκυττάρων κατορθώνουν να εισάγουν δείγματα προς φύλαξη από γειτονικές χώρες: είναι επειδή το Ελληνικό Κράτος δεν πρόλαβε ακόμα να βάλει το χέρι του και σε αυτούς τους κλάδους, νομοθετώντας!
Ειδικά οι τελευταίες, πρωτοεμφανίζονται ως όρος στον Ν. 3305/2005, με προδιαγραφές που ορίζουν τα προσόντα του Επιστημονικού Υπεύθυνου και την Αρχή που τις εποπτεύει. Μόνο που πλέον, εκτός από την «κλασσική» κρυοσυντήρηση σπέρματος, γονιμοποιημένων ωαρίων και κυττάρων που προέρχονται από τη διαίρεσή τους (εμβρυικά βλαστοκύτταρα), αρχίζουν να καταψύχονται και άλλοι τύποι κυττάρων όπως τα βλαστοκύτταρα του ομφαλικού αίματος (των οποίων η κατάψυξη γίνεται με παρόμοιο τρόπο και απαιτεί παρόμοιο εξοπλισμό, προσωπικό και ποιοτικούς ελέγχους) και υπόσχονται να ξεκινήσουν μια νέα και ταχέως αναπτυσσόμενη βιομηχανία. Κάτι που δεν πέρασε απαρατήρητο από την Ελληνική Αιματολογική Εταιρεία (ΕΑΕ), η οποία ζητούσε με επιστολή της στον τότε Υπουργό Υγείας Δ. Αβραμόπουλο την αποκλειστικότητα στον νεοαναπτυσσόμενο κλάδο. Μια στο σφυρί και μια στο πέταλο, με δημοσιεύματα που είτε ήθελαν τις ιδιωτικές Τράπεζες να προσφέρουν υπηρεσίες «επιστημονικώς αχρείαστες» (κάτι όμως που σκοντάφτει στην πρωτοβουλία της Βιοτράπεζας της Ακαδημίας Αθηνών, να προσφέρει - εκτός της δυνατότητας δωρεάς - και τη δυνατότητα ιδιωτικής φύλαξης Μεσεγχυματικών βλαστοκυττάρων, έναντι μάλιστα αδράς αμοιβής) είτε να απαιτούν η λειτουργία τους να ελέγχεται αποκλειστικά από Αιματολόγους – Μεταμοσχευτές (κάτι όμως που σκοντάφτει στη διεθνή πραγματικότητα και το Ευρωπαϊκό δίκαιο).
Μετά την ψήφιση 3 χρόνια αργότερα του ΠΔ 26/2008, που ενσωμάτωνε στο ελληνικό δίκαιο τις σχετικές ευρωπαϊκές οδηγίες, για τις προδιαγραφές των αντιστοίχων μονάδων, έρχεται το ελληνικό κοινοβούλιο, επί Υπουργίας Λοβέρδου, να ψηφίσει τον Ν. 3984/2011 για τις μεταμοσχεύσει οργάνων, στον οποίο παρεισφρέουν την τελευταία στιγμή και εκ του προχείρου, διατάξεις που αφορούν και στις Τράπεζες κρυοσυντήρησης, οι οποίες διαχωρίζονται με τρόπο εξόχως αντιεπιστημονικό, όχι με βάση το υλικό που συντηρούν, αλλά με βάση το ιδιοκτησιακό τους καθεστώς (αν είναι δημόσιες ή ιδιωτικές). Στον ίδιο νόμο, ορίζεται διαφορετικός φορέας για την εποπτεία των Τραπεζών που φυλάσσουν ομφαλικά βλαστοκύτταρα και συγκεκριμένα ο ΕΟΜ (Εθνικός Οργανισμός Μεταμοσχεύσεων). Σημειώνεται πως ο ΕΟΜ (μέλη του οποίου αποτελούν ταυτόχρονα και μέλη της ΕΑΕ που σχετίζονται με τις δημόσιες τράπεζες που ο οργανισμός καλείται να εποπτεύσει…) αφενός έχει ανοιχτά εκφραστεί εναντίον της ύπαρξης ιδιωτικών τραπεζών κι αφετέρου ασχολείται επιστημονικά αποκλειστικά με τις μεταμοσχεύσεις οργάνων, εφαρμογές δηλαδή που η ανάπτυξη του τομέα των βλαστοκυττάρων φιλοδοξεί να αντικαταστήσει. Με βάση τον ίδιο νόμο, (άρθρο 65, παρ. 12), οι ιδιωτικές τράπεζες οφείλουν να αιτηθούν άδεια λειτουργίας εντός 1 έτους, από την έναρξη ισχύος των προεδρικών διαταγμάτων και υπουργικών αποφάσεων που προβλέπονται στα άρθρα του. Θα χρειαστούν άλλα 6 και πλέον χρόνια, για να εκδοθεί η τελευταία σχετική Υπουργική Απόφαση, από τον Αν. Υπουργό Υγείας κο Π. Πολάκη, η οποία θέτει μια σειρά προαπαιτούμενων που δεν ισχύουν πουθενά στην Ευρώπη (ή και στον κόσμο) καθιστώντας έτσι την αδειοδότηση ιδιωτικών τραπεζών κρυοσυντήρησης ομφαλικών βλαστοκυττάρων πρακτικώς αδύνατη.
Αξίζει να σημειωθεί πως τόσο η ΥΑ του κου Πολάκη όσο και ο νόμος στον οποίο αναφέρεται, βρίθουν αντισυνταγματικών διατάξεων, εναντίων των οποίων έχει ήδη κατατεθεί αίτηση ακύρωσης. Αξίζει επίσης να αναφερθεί ότι εκτός από τις τράπεζες βλαστοκυττάρων που δραστηριοποιούνται επί ελληνικού εδάφους, στη χώρα μας δραστηριοποιούνται και ξένες εταιρίες, στις οποίες αποστέλλονται ταχυδρομικά συλλογές ομφαλικού αίματος και για τις οποίες δεν ισχύει κανένας παρόμοιος περιορισμός. Έτσι, για ακόμα μία φορά, η Ελλάδα βάζει για την ικανοποίηση συντεχνιακών ή/και προσωπικών συμφερόντων τρικλοποδιά στον εαυτό της, καθιστώντας τις ξένες εταιρίες του κλάδου κυρίαρχους της ελληνικής αγοράς. Ταυτόχρονα, ελληνικές εταιρίες που έχουν επενδύσει σε υψηλής εξειδίκευσης ανθρώπινο και μηχανολογικό εξοπλισμό, κινδυνεύουν εξαιτίας της ελληνικής νομοθεσίας να χάσουν δια παντός το παιχνίδι που διεξάγεται στη διεθνή βιοτεχνολογική σκακιέρα. Σκάνδαλο indeed!
*Ο Γιώργος Καραβάνας είναι Βιολόγος, με μεταπτυχιακό στη Μοριακή Βιολογία και Ανοσολογία και διδακτορικό στη Γενετική των Ιών, Δ/νων Σύμβουλος Τράπεζας Κυττάρων και Ιστών και Πρόεδρος της «Ένωσης Ελληνικών Τραπεζών Ομφαλοπλακουντιακού Αίματος».
