Του Χρήστου Κονταρίδη*
Ο τελευταίος σουλτάνος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας , Μωάμεθ ΣΤ' Βαχιντεντίν , ανέβηκε στον θρόνο το 1918, σε μία εποχή που η αυτοκρατορία διαλυόταν. Όντας πολιτικά ανίσχυρος, υποχρεώθηκε να υποταχθεί στις θελήσεις των νικητών της Αντάντ, αποδεχόμενος της Συμμαχική κατοχή της Κωνσταντινούπολης και την ευνοϊκή για την Ελλάδα Συνθήκη των Σεβρών τον Αύγουστο του 1920, αντιτασσόμενος ταυτόχρονα στο εθνικιστικό κίνημα του Μουσταφά Κεμάλ. Ο ήρωας, όμως, των Τούρκων στον πόλεμο κατά των Ιταλών στην Βόρεια Λιβύη το 1911, κατά των Βουλγάρων το 1913 και κατά των Αγγλογάλλων ως διοικητής των Οθωμανικών δυνάμεων στην Καλλίπολη το 1915, Μουσταφά Κεμάλ, είχε άλλη άποψη.
Τον Μάιο του 1919 , ο Μουσταφά Κεμάλ , εγκατέλειψε την ιδιότητά του γενικού στρατιωτικού διοικητή των Ανατολικών επαρχιών και φτάνοντας στην Σαμψούντα αναδείχθηκε σε οργανωτή και ηγέτη της αντίστασης σε όλα όσα επεδίωκαν οι ευρωπαϊκές δυνάμεις, συνεργαζόμενος για τον σκοπό αυτόν με τους Αλή Σεμπεσού και τον Καζίμ Καραμπεκίρ. Η κατοχή της Σμύρνης από τα ελληνικά στρατεύματα είχε ήδη αρχίσει. Το Ιούλιο του ίδιου έτους, στο "Εθνικό Συνέδριο" στο Ερζερούμ , καθορίσθηκαν οι αρχές του Εθνικού Συμφώνου "η Τουρκία για του Τούρκους" και το πρόγραμμα του αγώνα των εθνικιστών. Από τότε ο Κεμάλ άρχισε να ισχυροποιεί συνεχώς το στρατό του, παρ' όλου που η Πύλη, ύστερα από την πίεση των Συμμάχων που είχαν καταλάβει την Κωνσταντινούπολη, είχε κηρύξει "ιερό πόλεμο" κατά των εθνικιστών καταδικάζοντας αυτόν σε θάνατο.
Ο Μουσταφά Κεμάλ, έχοντας αναμφισβήτητα σημαντικές στρατιωτικές και πολιτικές ικανότητες , εκμεταλλεύθηκε στο έπακρο τις πολιτικές συγκυρίες και τις αντιθέσεις των Συμμάχων μεταξύ τους, προς όφελος της χώρας του. Όσον αφορά την ελληνική πλευρά, τα αίτια της ήττας του ελληνικού εκστρατευτικού Σώματος στην Μικρά Ασία από τις κεμαλικές στρατιωτικές δυνάμεις μπορούν να συνοψιστούν ως εξής:
α) Στην εξάντληση των οικονομικών αποθεμάτων του ελληνικού κράτους (μείωση παντός είδους εφοδίων, τροφής, ιματισμού, υπόδησης κ.λ.π.), αφού η Ελλάδα από το 1912 βρισκόταν διαρκώς σε εμπόλεμη κατάσταση. β) Στον συγκεντρωτικό τρόπο διοίκησης του στρατεύματος (εκτεταμένα μέτωπα, κακές και αργές επικοινωνίες, δράση ανταρτών, πολυάριθμο εχθρικό ιππικό και ο τρόπος διοικήσεως του αρχιστρατήγου Χατζηανέστη, μετά τον Νοέμβριο του 1920 , που βρέθηκε να διοικεί από την Σμύρνη, δηλ. από απόσταση περίπου 600 χλμ., τρείς αυτοτελείς σχηματισμούς οι οποίοι δεν είχαν το δικαίωμα – δυνατότητα ανάπτυξης πρωτοβουλιών. γ) Στη διχόνοια (η διαμάχη μεταξύ Βασιλιά Κωνσταντίνου Α΄ και Βενιζέλου με όλα τα συνακόλουθα στις τάξεις του ελληνικού στρατού). δ) Στις εκλογές της 1ης Νοεμβρίου 1920 (η επιστροφή Κωνσταντίνου ήταν το πρόσχημα για τις Μεγάλες Δυνάμεις να μην επικυρώσουν την Συνθήκη των Σερβών). ε) Στην απομάκρυνση εμπείρων Αξιωματικών από το ελληνικό στράτευμα (ήταν το αποτέλεσμα των εκλογών όπου αντικατεστάθησαν οι Παρασκευόπουλος, Πάγκαλος, Οθωναίος, Λαμπράκης, Νίδερ, Μαυρομιχάλης, Ιωάννου, Κονδύλης και άλλοι έμπειροι διοικητές Σωμάτων, Μεραρχιών και Συνταγμάτων). Μόνο ο Πλαστήρας , παρά του ότι ήταν βενιζελικός , παρέμεινε κατόπιν ουσιαστικής ανταρσίας των ευζώνων του 5/42 Συντάγματος. στ) Στην χαλάρωση της πειθαρχίας (το αναξιοκρατικό σύστημα προαγωγών μετά τον Νοέμβριο του 1920 , με τη συνακόλουθη διαφθορά και τον συγκεντρωτισμό οδήγησαν στο φαινόμενο αδειούχων που δεν επέστρεφαν και σε χιλιάδες λιποταξίες, αφού η ψυχική επαφή των στρατιωτών με τους αξιωματικούς είχε διαρραγεί). ζ) Στην απουσία μικρασιατών από το στράτευμα (η συμμετοχή τους υπήρξε σχεδόν μηδαμινή, με αποτέλεσμα να καλλιεργείται η δυσαρέσκεια των ελλήνων στρατιωτών των προερχόμενων από την Μητρόπολη). η) Στην αναδημιουργία του οθωμανικού (κεμαλικού) στρατού (σ' αυτό βοήθησε και η απελευθέρωση από τους άγγλους έμπειρων Αξιωματικών, τον Οκτώβριο του 1921, που κρατούντο στην Μάλτα και είχαν συλληφθεί κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο). θ) Στον καλό ανεφοδιασμό των Μονάδων του κεμαλικού στρατού (νέοι οδοί και σιδηροδρομικές γραμμές κατασκευάσθηκαν για τον σκοπό αυτόν). ι) Σε λάθη ελληνικής στρατηγικής (επί παραδείγματι, λάθος επιθετική αναγνώριση για την διαπίστωση εχθρικών δυνατοτήτων στην περιοχή Εσκή Σεχήρ τον Δεκέμβριο του 1920, με αποτέλεσμα την αποστολή περιορισμένων Δυνάμεων από το Ελληνικό Στρατηγείο στην κρισιμότερη φάση του πολέμου. Και πάλι στο Εσκί Σεχίρ (εν γνώσει του ότι οι κεμαλικοί διαθέτουν σημαντική ισχύ τον Μάρτιο του 1921) , η μη τήρηση εφεδρικών δυνάμεων, οπότε δίνονταν στον εχθρό η ευκαιρία να διακόπτει την επαφή κατά την βούληση και να μην καταδιώκεται. Επίσης, η διατήρηση από τις ελληνικές στρατιωτικές δυνάμεις ενός τεραστίου μετώπου 700 χλμ. την άνοιξη του 1922, κ.λ.π.). ια) Στην αλλαγή της γαλλικής πολιτικής (τα συμφέροντα της Γαλλίας στην Κιλικία ήταν οικονομικά, οπότε έγινε συμβιβασμός με τις κεμαλικές Δυνάμεις). ιβ) Στη στάση της Ιταλίας (η Ιταλία είχε εξ αρχής αρνητική στάσης απέναντι στις ελληνικές διεκδικήσεις , έτσι, όπως και η Γαλλία, υπέγραψε μυστικές συμφωνίες οικονομικής συνεργασίας με τους κεμαλικούς). ιγ) Στην προσέγγιση του Κεμάλ με το σοβιετικό καθεστώς (με την αλλαγή του καθεστώτος, ως αποτέλεσμα της Οκτωβριανής Επανάστασης, συμφωνήθηκε η σοβιετική οικονομοτεχνική και στρατιωτική βοήθεια προς τις αντάρτικες δυνάμεις του Κεμάλ). ιδ) Στα συμφέροντα της Αγγλίας (για την Αγγλία που τα συμφέροντα της ήταν εδαφικά και αφορούσαν κυρίως τα «Στενά», δεν υπήρχαν περιθώρια συμβιβασμού με τον Κεμάλ. Παρά του ότι η Αγγλία χρησιμοποίησε τον «πρόθυμο» ελληνικό στρατό για να εξυπηρετήσει τα συμφέροντά της, στο τέλος αναγκάστηκε να αποσυρθεί λόγω μη επαρκών στρατιωτικών της δυνάμεων και να αφήσει τις ελληνικές δυνάμεις ακάλυπτες).
Η γενική κεμαλική επίθεση κατά των ελληνικών στρατιωτικών δυνάμεων εκδηλώθηκε στις 13 Αυγούστου του 1922 και σε ένα δεκαπενθήμερο τα υπολείμματα της ελληνικής στρατιάς είχαν αναχωρήσει με πλοία από τη Σμύρνη, ενώ η πρωτεύουσα της Ιωνίας φλεγόταν. Χιλιάδες Έλληνες άμαχοι σκοτώθηκαν, γυναίκες βιάσθηκαν, κακοποιήθηκαν και ταπεινώθηκαν, εκατοντάδες χιλιάδες έφυγαν με κάθε μέσο για τα νησιά του Αιγαίου και τον Πειραιά. Η Σμύρνη κάηκε, η Ιωνία χάθηκε για πάντα.
* Ο Χρήστος Κονταρίδης είναι αντιστράτηγος Αστυνομίας ε.α. , πολιτικός επιστήμονας και ιστορικός και υποψήφιος βουλευτής ΝΔ στη Β' περιφέρεια Αθηνών (F.B. Christos Kontaridis και Χρήστος Κονταρίδης). Τα ανωτέρω στοιχεία επελέγησαν από το βιβλίο του: ''Ο οθωμανικός Στρατός (1299-1922) -οργάνωση , οπλισμός , τακτικές μάχης και στρατιωτικές μεταρρυθμίσεις'' , εκδόσεις 'ΕΥΡΑΣΙΑ' , Αθήνα 2012.
