Της Βάσως Κόλλια
Σήμερα, η γνώση είναι ένα συστατικό της οικονομίας κρίσιμο όσο και το κεφάλαιο. Και όπως κάποτε το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Μοντέλο πάσχιζε για την αναδιανομή εισοδήματος, προκειμένου να εξασφαλιστεί ισόρροπη ανάπτυξη και κοινωνική συνοχή, σήμερα πρέπει να στρέψουμε την προσοχή μας στην ανάγκη αναδιανομής της γνώσης. Η διαπίστωση αυτή έχει άμεση σχέση και με την πολιτική ισότητας των φύλων.
Ο αυτοματισμός και η τεχνολογία αλλάζουν την οργάνωση του χώρου εργασίας. Αντί της πυραμιδικής οργάνωσης άλλων εποχών, διαμορφώνεται πλέον μια απλούστερη διάκριση ανάμεσα σε σχεδιαστές, διαχειριστές και χειριστές πληροφοριακών συστημάτων. Αυτή η νέα εργασιακή ιεραρχία είναι προφανής στον κλάδο Τεχνολογίας Πληροφορικής και Επικοινωνίας (ΤΠΕ) της Ευρώπης, όπου οι περισσότερες γυναίκες εισάγουν δεδομένα και συναρμολογούν υλικό, όπου μόλις 9% των προγραμματιστών εφαρμογών και μόλις το 19% των προϊστάμενων είναι γυναίκες. Όμως, οι ίδιες τεχνολογικές και συνεπώς οργανωτικές τάσεις κυριαρχούν σταδιακά σε μια σειρά από κλάδους και χώρους εργασίας. Το 2018, εκτιμάται ότι το 90% των επαγγελμάτων στην ευρωπαϊκή αγορά εργασίας θα απαιτεί ψηφιακές δεξιότητες. Και τότε τι;
Με τους ιλιγγιώδης ρυθμούς αυτοματισμού που προσλαμβάνει η οικονομία, εντείνεται το χάσμα παραγωγικότητας μεταξύ χωρών, εταιριών, εργαζομένων, ανδρών και γυναικών. Με άλλα λόγια, η ανισότητα έχει ένα ισχυρό ψηφιακό καταλύτη. Υπό αυτό το πρίσμα, η πορεία της σχέσης μεταξύ των φύλων δεν είναι ενθαρρυντική. Ενώ οι γυναίκες απόφοιτοι πανεπιστημίων υπερβαίνουν τους άνδρες σε όλη την Ευρώπη, η αντιστοιχία των γυναικών αποφοίτων της πληροφορικής σε σχέση με τους άνδρες απόφοιτους είναι 3 προς 10. Όπως κάποτε δεν μπορούσαμε να φανταστούμε γυναίκες επαγγελματίες – γιατρούς, αρχιτέκτονες, δικηγόρους, μηχανικούς – σήμερα η κοινωνία αδυνατεί να στρέψει αρκετά κορίτσια προς τις λεγόμενες «θετικές κατευθύνσεις» των μαθηματικών, της φυσικής και της τεχνολογίας (STEM). Από τις 1000 γυναίκες πτυχιούχους στην Ευρώπη, μόνον 4 θα απασχοληθούν τελικά στον τομέα των ΤΠΕ, ενώ μόλις 20% των επιχειρηματιών του κλάδου ΤΠΕ είναι γυναίκες.
Στην Ελλάδα της κρίσης, πόσο επίκαιρο είναι αυτό το ζήτημα; Τα ευρωπαϊκά κράτη που χαρακτηρίζονται παραδοσιακά από ευρεία ανισορροπία ισχύος μεταξύ των φύλων – Ελλάδα, Πορτογαλία, Ιταλία, Ισπανία – αποδεικνύονται ευάλωτα τόσο σε επίπεδο δημοσιοοικονομικό όσο και σε επίπεδο ανταγωνιστικότητας. Αντίθετα, χώρες όπως η Δανία, η Σουηδία, η Φινλανδία και η Ολλανδία – που ο βαθμός ένταξης των γυναικών στις δομές έρευνας, οικονομίας και καινοτομίας είναι μεγαλύτερος – αποτελούν την αιχμή του δόρατος της Ευρωπαϊκής ανταγωνιστικότητας.
Φυσικά, το μυστικό της επιτυχίας αυτών των χωρών δεν είναι μόνο η ισότητα των φύλων. Στα κράτη που θεωρούμε ανταγωνιστικά το ρυθμιστικό πλαίσιο, η καταναλωτική συμπεριφορά, οι ενδιάμεσοι φορείς δημοσίου και αγοράς – λ.χ. επιμελητήρια και συνδικάτα – δημιουργούν ένα διαφορετικό πολιτισμικό πλαίσιο. Η κοινωνία επενδύει διαρκώς στους ανθρώπινους πόρους – άντρες και γυναίκες αδιακρίτως – δημιουργώντας ατομικές ευκαιρίες μόρφωσης, δημιουργίας, επιχειρηματικότητας. Η ισότητα, η μεσαία τάξη, και το κοινωνικό κράτος ήταν και είναι μέρος ενός ευρωπαϊκού πολιτισμού, που είναι καινοτόμος και παρήγαγε καινοτομία.
Τελικά, το στοίχημα για την εξισορρόπηση της σχέσης μεταξύ κρατών-μελών της Ε.Ε., κράτους και αγοράς, ανδρών και γυναικών, είναι επίσης κοινό και θα κρίνει εάν ο Ευρωπαϊκός πολιτισμός μπορεί ακόμα να ανανεωθεί ή βρίσκεται οριστικά σε παρακμή.
