Του Αλέξανδρου Σκούρα
«Αν δώσεις ένα ψάρι σ'' έναν άνθρωπο, θα φάει μια φορά. Αν του μάθεις να ψαρεύει, θα τρώει σ'' όλη του τη ζωή». Αυτή η ρήση φαίνεται να διέπει τις προσπάθειες καταπολέμησης της φτώχειας στον πλανήτη τα τελευταία χρόνια. Οι καταχρήσεις της «βιομηχανίας της φτώχειας», όπως τις καταγράφει με σαφήνεια το ντοκιμαντέρ «Poverty Inc.» («Φτώχεια Α.Ε.»), σε συνδυασμό με την απονομή του βραβείου Νόμπελ για το 2015 στον οικονομολόγο και κριτικό της παγκόσμιας ανθρωπιστικής βιομηχανίας Angus Deaton, έχουν ανοίξει έναν νέο διάλογο σχετικά με την αντιμετώπιση της φτώχειας.
Οπως επισημαίνει ο εκτελεστικός διευθυντής του Atlas Network Brad Lips, συνήθως το «να μάθεις στους φτωχούς της γης να ψαρεύουν», στην ουσία μεταφράζεται σε μια άγαρμπη προσπάθεια εισαγωγής θεσμών δυτικού τύπου. Η στάση αυτή, πέραν του πατερναλισμού της, είναι ιδιαίτερα αμφίβολο αν όντως λειτουργεί. Οι διεθνείς οργανισμοί που ασχολούνται με τη φτώχεια έχουν αποπειραθεί επανειλημμένα την εισαγωγή δυτικών θεσμών σε χώρες που αδυνατούν να τους εμπεδώσουν, με αποτελέσματα πενιχρά σε σχέση με τις προσδοκίες που δημιουργούν.
Ποιος είναι λοιπόν ο καλύτερος τρόπος για την αντιμετώπιση της φτώχειας, εφόσον δεν αποδίδει ούτε το να μοιράζουμε ψάρια, ούτε το να διδάσκουμε -τουλάχιστον κατ' αυτόν τον τρόπο- το ψάρεμα; Η αντιπρόταση του Lips είναι να επιτρέψουμε στις τοπικές κοινωνίες να πειραματιστούν προσαρμόζοντας τις αρχές του ελεύθερου εμπορίου, των ιδιοκτησιακών δικαιωμάτων και της ελεύθερης συναλλαγής στις ιδιαίτερες πολιτικές και πολιτισμικές τους συνθήκες.
Κάτι τέτοιο συνέβη πριν από λίγα χρόνια στην Κένυα όπου εκατομμύρια φτωχοί άνθρωποι δεν είχαν πρόσβαση σε τραπεζικά προϊόντα και υπηρεσίες, γεγονός που υπονόμευε την παραγωγικότητα και αύξανε το κόστος των συναλλαγών. Αναγνωρίζοντας το πρόβλημα, τρεις κολοσσοί της κινητής τηλεφωνίας εισήγαγαν την ηλεκτρονική υπηρεσία M-pesa, που στην ουσία λειτουργεί ως τράπεζα χωρίς υποκαταστήματα δίνοντας τη δυνατότητα πραγματοποίησης αξιόπιστων και άμεσων συναλλαγών μέσω κινητών τηλεφώνων. Σύμφωνα με το CNBC Africa, η εισαγωγή του M-pesa μείωσε την ακραία φτώχεια κατά 2%, βγάζοντας 194.000 νοικοκυριά από την εξαθλίωση.
Το παράδειγμα αυτό μας δείχνει ότι αντί να αντιμετωπίζουμε τη φτώχεια σαν ασθένεια που χρειάζεται είτε φάρμακα είτε περίθαλψη, το καλύτερο που μπορούμε να κάνουμε είναι να ενθαρρύνουμε τις τοπικές προσπάθειες που έχουν γνώση των ιδιαιτεροτήτων κάθε χώρας και τα κίνητρα για την καλυτέρευση των συνθηκών διαβίωσης.
*Ο κ. Αλέξανδρος Σκούρας είναι ο Πρόεδρος του Κέντρου Φιλελεύθερων Μελετών - Μάρκος Δραγούμης.
